حضور تقی‌زاده در شوروی برای قراردادهای تجاری
درست 97 سال پیش در چنین روزی، در سوم بهمن 1300، گروهی به ریاست سیدحسن تقی‌زاده برای بستن قراردادهای تجاری میان ایران و اتحاد جماهیر شوروی به مسکو رفتند.
تقی‌زاده پس از مذاکرات فشرده و طولانی، سرانجام معاهده‌ای تجاری و اقتصادی در ۱۳ ماده در اردیبهشت ۱۳۰۲ (آوریل ۱۹۲۳) با کاراخان کمیسر روابط خارجی روسیه منعقد کرد و به برلین بازگشت. در مراجعت از مسکو به برلین با زنی آلمانی ازدواج کرد و نام او را عطیه گذاشت، همسری که تا پایان عمر تقی‌زاده همراه او بود.
سیدحسن تقی‌زاده، زاده شهریور ۱۲۵۷ تبریز، از رهبران انقلاب مشروطیت، از رجال سیاسی بحث‌انگیز معاصر و از شخصیت‌های علمی و فرهنگی ایران معاصر، در زمره کسانی است که جمعی به‌شدت هوادار و موافق، و مخالفانی از طیف‌های گوناگون دارد. وی مدتی رییس مجلس سنای ایران بود. او در انتخابات دوره چهارم مجلس باز هم غیابا به نمایندگی انتخاب شد، اما نپذیرفت و به ایران نیامد. در دولت مستوفی‌الممالک به وزارت خارجه انتخاب شد، اما این سمت را هم نپذیرفت. تقی‌زاده تا ۱۳۰۳ خورشیدی (۱۹۲۴)، جمعاً حدود نه سال در آلمان ماند و پس از پایان گرفتن جنگ، وقوع کودتای ۱۲۹۹ و انتخاب شدن به عنوان وکیل دوره پنجم مجلس شورای ملی، در تابستان ۱۳۰۳ وارد تهران شد.
تقی‌زاده در دوران جدید در ایران، از چپ‌گرایی آرمان‌خواهانه سابق فاصله گرفت و به طرفداری از سردار سپه پرداخت. در آبان ۱۳۰۴، نمایندگان پنجمین دوره مجلس شورای ملی، ماده واحده «انقراض دودمان قاجار و خلع احمدشاه» را مورد بحث و رای‌گیری قرار دادند. از ۸۵ نماینده حاضر ۸۰ نفر رأی مثبت دادند و ۵ نفر ممتنع. تنها ۴ نماینده (حسن تقی‌زاده، محمد مصدق، حسین علاء و یحیی دولت‌آبادی) در مخالفت علنی با انقراض قاجاریه در مجلس نطق کردند. رضاشاه پس از استقرار سلطنت خود منصبی به او نداد. تقی‌زاده در کنار مخالفان پرنفوذ رضاشاه، نامزد وکالت مجلس ششم شد، و از حوزه انتخابیه تهران وارد مجلس شد. اما پیش از افتتاح مجلس، توسط هیات وزرا به عنوان مسوول غرفه ایران در نمایشگاه فیلادلفیا (که به مناسبت یکصد و پنجاهمین سال استقلال امریکا تشکیل شده بود) تعیین شد و به امریکا رفت. در نوروز ۱۳۰۶ به تهران بازگشت و در جلسات مجلس ششم حضور یافت. اما پس از پایان دوره مجلس ششم در مرداد ۱۳۰۷ رضاشاه تصمیم گرفت مجلس را کاملاً مطیع خود کند؛ بنابراین از انتخاب افرادی مانند مدرس، مصدق و تقی‌زاده جلوگیری کرد.
عده‌ای یکی از علل تأثیر و نفوذ او را در سازمان‌های علمی- فرهنگی عصر پهلوی، وابستگی به تشکیلات فراماسونری و پیوندهای نزدیک میان اعضای تشکیلات دانسته‌اند. در منابعی که در خصوص تشکیلات فراماسونری در ایران انتشار یافته است، تقی‌زاده را دارای مقام استادی اعظم و از موثرترین اعضا شمرده‌اند.
