رویای محال همگرایی عربی- اقتصادی

نگاهی به اختلافات سیاسی کشورهای عربی نشان می‌دهد رویای همگرایی اقتصادی از سالن نشست و بیانیه‌های مشترک فراتر نرفته و امکان همگرایی اقتصادی این کشورها در مقایسه با سال‌های گذشته دست نیافتنی‌تر شده است.

اتحادیه عرب در 22 مارس سال ۱۹۴۵ میلادی با 6 عضو موسس مصر، عربستان، عراق، سوریه، لبنان و اردن بنیان نهاده شد. در حال حاضر اتحادیه عرب شامل 21 کشور از آسیا و آفریقا و سازمان آزادی بخش فلسطین است.

این کشورها در سال ۱۹۵۳ میلادی توافقنامه‌ای را برای تسهیل مبادلات بازرگانی بین خود امضا کردند و در سال ۱۹۵۷ توافق نامه همگرایی اقتصادی عربی با هدف آزادی انتقال افراد و سرمایه‌ها، آزادی مبادلات کالا و محصولات، آزادی اقامت و کار، آزادی جابه‌جایی و ترانزیت تصویب شد.

توافقنامه تاسیس بازار مشترک عربی در سال ۱۹۶۴ میلادی امضا شد که پایه گذاران آن کشورهای مصر، سوریه، اردن و عراق بودند. در سال ۱۹۷۶ کشورهای عربی صندوق عربی پول را تاسیس کردند و در سال ۱۹۹۷ توافقنامه آزادسازی تجارت بین کشورهای عربی ظرف مدت 10 سال بین آنها امضا و قرار شد عوارض گمرکی بین کشورهای عربی حذف شود.

ایرنا با بیان این مطلب افزود: اکنون نگاهی به اوضاع کشورهای عربی و روابط آنان نشان می‌دهد که وضع کشورهای عربی از نظر همکاری و همگرایی سیاسی و اقتصادی نه تنها در مقایسه با گذشته تفاوتی نکرده است، بلکه اعتماد میان این کشورها از بین رفته است. به عنوان مثال 30 دی ماه چهارمین نشست اقتصادی اتحادیه عرب در شرایطی در بیروت برگزار شد که شمار اندکی از رهبران کشورهای عضو اتحادیه عرب در این نشست حضور داشتند. «میشل عون» رییس‌جمهوری لبنان به عنوان میزبان این نشست، «محمد ولد عبدالعزیز» رییس‌جمهوری موریتانی به عنوان رییس بعدی این نشست اقتصادی، «تمیم بن حمد آل ثانی» پادشاه قطر، ارشدترین مقام‌های شرکت‌کننده در نشست بیروت بودند و دیگر کشورهای عضو اتحادیه عرب در سطح نخست وزیر یا وزیر امور خارجه در این نشست شرکت کرده بودند.

این موضوع نشان داد که همگرایی اقتصادی بین کشورهای عربی شعاری است که مسوولان کشورهای عربی طی سال‌های گذشته همواره تکرار کرده‌اند و به این منظور صدها توافقنامه تصویب و ده‌ها سازمان تاسیس شده است اما در عمل، موفقیتی به دست نیاورده‌اند و موانع و دست اندازهایی جدی در مسیر همگرایی کشورهای عربی دیده می‌شود.

در این زمینه روزنامه «العرب» چاپ لندن نوشت: نشست اقتصادی بیروت نشان داد که در میان کشورهای عربی شکاف‌هایی وجود دارد. در این نشست تنها رهبران لبنان، موریتانی و قطر شرکت کردند و دیگر کشورها هیات‌هایی با سطح پایین به این نشست اعزام کردند. سوریه در این نشست غایب بود زیرا بطور رسمی از این کشور دعوت به عمل نیامد و کشورهای اتحادیه عرب در سال 2011 عضویت سوریه را در این اتحادیه لغو کردند. ناظران سیاسی معتقدند که این نشست به دلیل حضور سطح پایین کشورهای عربی و حمایت نشدن سیاسی و معنوی از لبنان برای تشکیل دولت نه تنها به این کشور کمک نکرد، بلکه برای این کشور زیانبار بود.

تارنمای «عربی پست» لبنان هم اختلاف میان کشورهای عربی را مانعی در مسیر همکاری این کشورها در عرصه اقتصادی به شمار آورد و با اشاره به حضور سطح پایین کشورها در نشست بیروت نوشت مسائلی مانند اختلاف‌های داخلی جریان‌های لبنان، تسویه حساب‌ها و رقابت‌های سیاسی رهبران کشورهای عربی، اختلاف مواضع این کشورها درباره سوریه و فشارهای کشورهای منطقه سبب شد که بسیاری از رهبران عرب در نشست اقتصادی بیروت شرکت نکنند. شاید بتوان گفت اختلاف کشورهای اتحادیه عرب درباره سوریه برجسته‌ترین دلیلی بود که سبب شد برخی از رهبران عرب در این نشست حضور پیدا نکنند.

به نوشته این رسانه لبنانی، موضوع بازگشت سوریه به اتحادیه عرب به ویژه پس از رقم خوردن معادلات به سود دمشق و نیز موضع رسمی دولت لبنان درباره بازگشت سوریه به اتحادیه عرب در این نشست تاثیرگذار بوده است. عربستان و امارات و بحرین درباره حضور در این نشست موضع ویژه خود را داشتند. آنها موضع خود را با وضع داخلی لبنان و اختلاف جریان‌های 8 مارس و 14 مارس و همچنین نقش ایران در لبنان پیوند دادند. عربستان تلاش کرد این نشست را به شکست بکشاند. اما امیر قطر برخلاف سعودی‌ها عمل و در این نشست شرکت کرد.

روزنامه «الدستور» اردن نوشت: شایسته بود که در نشست اقتصادی بیروت به جای پرداختن به مسائلی مانند توسعه اقتصادی و اجتماعی برای ترمیم شکاف‌ها و از بین بردن اختلاف‌ها تلاش می‌شد. توسعه در شرایطی امکان‌پذیر است که مسائلی مانند امنیت، ثبات و تفاهم در اولویت قرار گیرد و اختلاف دایم کشورهای عربی مانعی در راه توسعه است.

تارنمای «الخلیج اونلاین» امارات در گزارش خود چنین نگاشت: کشورهای عربی با چالش‌های آشکاری روبرو هستند. برخی از این چالش‌ها قدیمی است مثل اختلاف الجزایر و مراکش و برخی دیگر از این اختلاف تازه است که میانجی‌های بین‌المللی موفق به حل آن نشده‌اند مثل اختلاف کشورهای عربی متحد عربستان با قطر که سبب شده واپسین رویاهای عربی برای تحقق همپیوندی اقتصادی و هماهنگی سیاسی میان کشورهای عرب زبان از بین برود. محاصره قطر از سوی عربستان و متحدان ریاض نه تنها شورای همکاری خلیج فارس را از هم فروپاشیده بلکه دستاوردهای این شورا در زمینه اقدام مشترک عربی به ویژه در عرصه اقتصادی را نیست و نابود کرده است.