گنبد «کبود» مراغه را زجرکش می‌کنند
در طول یکی دو ماه گذشته و با آغاز فصل بارش‌ها در آذربایجان شرقی و شهر مراغه دوستداران میراث فرهنگی نسبت به وضعیت نابسامان گنبد کبود مراغه و به خصوص مسقف نبودن این گنبد هشدار می‌دادند، هشداری که بیشترین دل‌نگرانی‌ها را بابت از بین رفتن این مقبره ارزشمند در شهر مراغه ایجاد کرده است.
در نخستین روزهای سال گذشته، خبر رسید بیل‌های مکانیکی و جرثقیل‌ها در فاصله یکصد متری «برج مقبره‌های کبود و صدور» مراغه در آذربایجان شرقی، قرار است «طرح ساماندهی محوطه برج کبود و صدور» را اجرایی کنند، طرحی که حتی محمدحسن طالبیان، معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری هم در نامه‌ای به رییس پژوهشگاه میراث‌فرهنگی نسبت به ادامه‌دار بودنش ابراز نگرانی کرده و خواسته بود تا نخست مطالعات باستان‌شناسی حریم این برج‌های تاریخی انجام شود. از سوی دیگر به دنبال گذشت حدود ۴۰ سال از آخرین پوششی که روی گنبد این دو برج نصب شده بود، ساماندهی آنها از سوی میراث فرهنگی مراغه در دستور کار قرار گرفت، اقدامی که در قدم نخست باید اصلاح سقف و پوشش گنبد کبود را اجرایی می‌کرد. اما یکی از کارگرانِ پیمانکارِ این پروژه در بخشی از کار از پتک استفاده می‌کند، اقدامی که میراث فرهنگی بلافاصله آن را متوقف کردند. تا همین امروز که هر چند یک سازه مخروطی شکل روی بنا نصب شده، اما هنوز پوشش مناسبی برای جلوگیری از نفوذ آب و باران به داخل مقبره شکل نگرفته است. سعید ستار نژاد، فعال میراث فرهنگی شهرستان مراغه به می‌گوید: برج‌مقبره کبود یا «گوی برج» یکی از زیباترین بناهای باقی‌مانده از دوره سلجوقی در شهر مراغه است. بقعه ۱۰ پهلو که نمای خارجی آن تزئینات زیبایی مرکب از آجر و سفال و لعاب‌دار فیروزه‌ای رنگ با نقوش هندسی دارد. این بنا پر از تزئین بوده بطوری که بنا به گفته «آرنولد تالبوت ویلسون» در سفرنامه‌اش؛ «تزیین گنبد کبود بیش از اندازه است و اهمیت تزئین در اینجا بر سبک ساختمان ترجیح دارد.» این برج مقبره، کاری صنعتی و یادگاری بر مهارت و استادی کارگران ایرانی است. این فعال میراث فرهنگی شهرستان مراغه هشدار می‌دهد: با توجه به بارش برف و باران در مراغه و اجرایی نشدن پوشش مناسب برای سقف گنبد کبود این شهر به واسطه نفوذ آب سقف به درون بنا، احتمال تخریب زودهنگام تزئینات ارزشمند مقبره وجود دارد، بنابراین باید هرچه سریع‌تر کار مرمت اصولی پوشش بنا اجرایی شود. او با اشاره به آسیب‌هایی که این بنا و محوطه تاریخی اطراف آن، در چند سال اخیر با آن روبرو شده است، بیان می‌کند: هر چند براساس ماده ۵۶۰ میراث فرهنگی، هرگونه عملیاتی که باعث خرابی یا لطمه به آثار تاریخی شود جرم محسوب می‌شود. اما متأسفانه شاهد عملیات گودبرداری در زمستان سال ۱۳۹۵ در محوطه تاریخی این آثار بودیم. هرچند این گودبرداری تاکنون متوقف شده اما بحث مرمت، ساماندهی اصولی و لزوم تداوم کاوش‌های باستان‌شناختی محوطه «کبود» و «مدور» هنوز ناتمام باقی‌مانده است. او با اشاره به آغاز کار مرمت پوشش سقف برج مقبره کبود در مراغه از مدتی قبل، اضافه می‌کند: در این طرح مرمتی پوشش گالوانیزه دهه ۵۰ برداشته شد که قرار بود به جای آن، پوشش مخروطی شکل اجرا شود اما تا امروز که بارش برف و باران در منطقه وجود دارد، هنوز پوشش گنبد کبود اجرایی نشده و سقف این بنای باارزش، فقط یک پوشش برزنتی دارد، پوششی که چهره بنا را به کلی دستخوش تغییر کرده است. ستارنژاد با بیان اینکه داخل بنا نقوش تزئینی و آیات قرآنی که روی گچ اجرا شده، به وفور وجود دارد، ادامه می‌دهد: به مرور زمان بخش وسیعی از این تزئینات از بین رفته و با این شرایط که در مرمت سقف بنا در حال اجراست، شاهد تخریب کل این عناصر تزئینی هستیم، بطوری که نفوذ آب سقف به درون بنا باعث تخریب این تزئینات می‌شود، بنابراین باید هرچه سریع‌تر کار مرمت اصولی پوشش بنا اجرایی شود. ستارنژاد با اشاره به کاوش باستان‌شناختی انجام شده در این محوطه و کشف و شناسایی سازه‌های مختلف تاریخی پیشنهاد می‌کند: نخست تداوم کاوش باستان‌شناختی و سرانجام تبدیل این محل به نخستین سایت موزه باستان‌شناختی شهر مراغه، مانند محوطه تاریخی مومنه خاتون در دستور کار قرار گیرد، همچنین در راستای مرمت بنا و محوطه‌سازی بهتر است از اصول و فنون به کار رفته در محوطه مومنه خاتون که منطبق با اصول جهانی است بهره گرفته شود، شاید با الگوبرداری از برج مقبره مشابه آن در نخجوان شاهد بهبود وضعیت این بنای تاریخی باشیم. برج گنبد کبود مراغه، یکی از آثار منحصر به فرد معماری ایرانی بوده و با توجه به اسلوب خاص معماری آن با وجود نبود کتیبه‌ای که در گاه‌نگاری به آن استناد شود، از سوی کارشناسان میراث فرهنگی به عنوان اثر دوره سلجوقی شناخته شده است. این آرامگاه به مقبره مادر هلاکو نیز شهرت دارد، از سوی دیگر به اعتقاد آندره گدار (باستان شناس فرانسوی) این اثر مربوط به قبل از زمان هلاکو است.
