اریکه قدرت نفت در دهه‌های پیش رو
گروه انرژی| نادی صبوری |
از بحث‌های کوتاه‌مدت در بازار نفت مانند «قیمت‌ها به کجا می‌روند» و «ذخایر تجاری در چه سطحی قرار دارد» که بگذریم، امروز یکی از کلیدی‌ترین و اساسی‌ترین مسائلی که سیاست‌گذاران در کشورهای مختلف مترصد یافتن پاسخ برای آن هستند، مسیری است که کل سبد مصرف انرژی در جهان از سر خواهد گذراند. آیا 40 سال دیگر نیز نفت خام و سوخت‌های فسیلی مانند حالا بخش عمده تقاضا را پاسخ می‌دهند؟ تجدیدپذیرها تا چه اندازه جای فسیلی‌ها را گرفته‌اند؟ تکلیف کشورهای تولیدکننده سوخت‌های فسیلی چه می‌شود و پرسش‌هایی از این دست که پاسخ به آنها برای ترسیم ریل حرکت در آینده حیاتی است. برای کشوری مانند ایران که بطور مجموع بزرگ‌ترین ذخایر نفت و گاز جهان را در اختیار دارد، این مباحث اهمیتی دو چندان دارد.
در یکی از تازه‌ترین اتفاق‌ها در این زمینه، در نشستی در داووس که «تعادل» پیشتر بخش نخست آن را ترجمه و منتشر کرده بود، بحثی با این محور که آیا ما در 20 سال آینده شاهد پیک تقاضا برای نفت خام خواهیم بود یا نه در گرفت. بحثی که فاتیح بیرول رییس آژانس بین‌المللی انرژی، «کریل دیمیتریف» مدیرعامل صندوق سرمایه‌گذاری مستقیم روسیه، «مگان اوسالیوان» مشاور سابق امنیت ملی امریکا در عراق و افغانستان و همکار دانشگاه هاروارد و «محمدجعفر کارآفرین» عراقی‌تبار و صاحب شرکتی نفتی در امارات هر کدام از منظر خود پاسخ‌هایی جالب توجه به آن دادند.
«جان دیفتریس» ادیتور «سی‌ان‌ان» در این بخش از نشست «مسابقه بزرگ انرژی» این موضوع را مطرح کرد که آیا ما در 2 دهه پیش رو شاهد این خواهیم بود که تقاضا برای نفت خام به نقطه پیک خود رسیده و پس از آن روندی نزولی پیدا کند؟
نخستین پاسخ به این پرسش را «فاتیح بیرول» رییس آژانس بین‌المللی انرژی داده و با طرح مقدمه‌ای در مورد وضعیت کلی نفت خام گفت: «به نظر من ما هنوز تاثیر کامل نفت خام شیل را مشاهده نکردیم. این تاثیر تازه در حال آمدن است. موج نخست آمده است و اکنون موج دوم در حال رسیدن است. اما این به این معنا نیست که خاورمیانه فاقد معنا و جایگاه شده باشد. نفت شیل برای مصرف داخلی استفاده شده و صادرات خاورمیانه همچنان بالا رفته است. جهان برای سال‌های زیادی همچنان برای تداوم رشد اقتصادی به نفت خام خاورمیانه نیاز دارد.»
او در ادامه عنوان کرد: « اینکه آیا ما یک پیک در تقاضا داریم بحثی عمیق است اما در کلیت من در 15 سال پیش رو هیچ پیکی برای تقاضا نمی‌بینم. پیشران اصلی تقاضا برای نفت خام نه خودروهای برقی بلکه صنعت پتروشیمی و هوایی است. همین باعث می‌شود رشد اندک خودروهای برقی نتواند اهمیتی در روند رو به رشد تقاضا برای نفت خام که هر سال بالای 1 میلیون بشکه در روز است نداشته باشد»
کریل دیمیتریف، به عنوان نماینده کشوری که احتمالا پیک تقاضای نفت خام برایش اساسا خوشایند نیست اما پاسخی صریح‌تر از بیرول به پرسش ادیتور سی‌ان‌ان داد. دیمیتریف با استناد به اینکه سهم سوخت‌های فسیلی در سال 1990 معادل 85 درصد بوده و حالا 80 درصد است گفت: « کاهش سهم سوخت‌های فسیلی در 30 سال تنها 5 درصد بوده است. این روندی است که از گذرانده شده است»
در اینجا جان دیفتریس وارد صحبت کریل شده و گفت: «به این فکر کن که تکنولوژی تلفن همراه چطور زندگی ما را تغییر داد، نمی‌توانیم با نگاه به آنچه در گذشته رخ داده 20 سال آینده را نیز پیش‌بینی کنید، اثر تکنولوژی قابل پیش‌بینی نیست»
رییس صندوق سرمایه‌گذاری مستقیم روسیه اما با تاکید بر اینکه داده‌های کافی برای آنکه تقاضا برای نفت خام در سال‌های پیش رو را ب قاطع بدانیم وجود دارد عنوان کرد: «به نظر ما تصویری از تقاضای بزرگی از صنعت پتروشیمی برای نفت خام وجود دارد. در نتیجه ما انتظار اینکه پیک تقاضا به این زودی‌ها پیش رو باشد را نداریم.»
محمد جعفر کارآفرین عراقی و مدیرعامل شرکت کرسنت در امارات نیز پس از دیمیتریف پاسخ خود را این‌طور مطرح کرد: «من فکر می‌کنم ما باید میان شکل تقاضا برای نفت خام و برق تفاوت قائل شویم. از گوشی تلفن تا سقف و کف تقریبا همه محصولاتی از نفت خام محسوب می‌شوند. مردم بنزین را به یاد می‌آورند اما واقعا معنای نفت فراتر از این است. به نظر من گاز طبیعی به رشد خود ادامه خواهد داد که ما نیز در کسب و کار خود تمرکز بیشتری را روی گاز از نفت می‌گذاریم».
او در ادامه عنوان کرد: «خودروهای الکترونیکی نیز به دلیل دشواری‌های دسترسی به برق، به این احتیاج دارند که گاز را به عنوان پایه داشته باشند و خودروهای پایه‌گازسوز باشند.»
در اینجای بحث، ادیتور سی‌ان‌ان پرسش «پیک تقاضا برای نفت» و تبعات آن را با مگان او سالیوان مشاور امنیت ملی امریکا در مسائل افغانستان و عراق مطرح کرد. او سالیوان در ابتدا به اثری که فرا رسیدن احتمالی پیک تقاضا بر کشورها با خاصیت‌های ژئوپلیتیک مختلف می‌گذارد اشاره کرده و گفت: «برخورد هر کدام از کشورهای تولیدکننده نفت خام با ماجرای پیک تقاضا متفاوت خواهد بود. لزوما کشورهایی که قیمت‌های پایین‌تری در تولید نفت خام دارند نیستند که بهترین مواجه را با این وضعیت خواهند داشت. بلکه در واقع کشورهایی که حاکمیت و دولت قوی‌تری دارند بقا پیدا می‌کنند»
او در ادامه عنوان کرد: «این کشورها هستند که می‌توانند سرمایه‌گذاری را به خود جذب کنند. این کشورها قادر هستند که اقتصاد خود را متنوع کنند، آنها می‌توانند از تقاضا برای نفت خام به تقاضا برای پتروشیمی حرکت کنند. به یاد بیاورید که چطور ریزش قیمت‌ها در سال 2014 اثر متفاوتی را روی ونزوئلا در قیاس با برخی از کشورهای حاشیه خلیج فارس داشت.»
او سالیوان در بخش دوم صحبت‌هایش به نوعی اظهارات 3 کارشناس دیگر در مورد دور از انتظار بودن پیک تقاضا برای نفت را مورد نقد قرار داده و عنوان کرد: «اما چیزی که من می‌خواهم در مورد ژئوپلیتیک تقاضا برای نفت خام بگویم این است که حتی اگر این اتفاق اکنون نیافتد از لحاظ روانی اکنون در حال اثر‌گذاری است. این روی الگوهای سرمایه‌گذاری در حال حاضر اثر گذاشته است.»
او سالیوان که استاد همکار دانشگاه هاروارد است در ادامه گفت: «این وضعیت شرایط را برای کمپانی‌ها برای درآوردن پول سخت‌تر کرده است. این وضع سرمایه‌گذاری‌ها را از پروژه‌های بلندمدت به چرخه‌های کوتاه‌مدت آورده است.»
او سالیوان در نهایت گفت: «پیک تقاضا حتی اگر واقعی نباشد همین حالا روی ساز و کار بازار اثر گذاشته و ما انتظار داریم که زمانی واقعی شود.»
در ادامه این بحث موضوع ونزوئلا و آثار آن بر وضعیت بازار نفت نیز مورد صحبت قرار گرفت. فاتیح بیرول رییس ترک‌تبار آژانس بین‌المللی انرژی در خصوص وضعیت تولید نفت ونزوئلا گفت: «این بزرگ‌ترین کاهش تولید نفت خام در مقیاس کشوری چون ونزوئلا در کل تاریخ صنعت نفت است. این کشور در سال 2001 نزدیک به 3 میلیون بشکه نفت خام تولید می‌کرد. اکنون این تولید به 1.3 میلیون بشکه رسیده است. این یک کاهش عظیم با طیفی متنوع از تبعات و پیامدها است.»
او سالیوان با اشاره به تاثیر اتفاق‌های بزرگ سیاسی و اجتماعی بر کشورهای تولیدکننده نفت گفت: «اگر بخواهیم قبول کنیم که این ماجرا در ونزوئلا به یک انقلاب منتهی می‌شود نگاهی به تجربه انقلاب در کشورهای مختلفی از جمله لیبی، عراق، روسیه و ایران نشان می‌دهد آنها هیچ‌وقت نتوانستند به ظرفیت تولید نفت خام که قبل از این انقلاب‌ها داشتند دست پیدا کنند.»
