کانال مالی اروپا چالشی در برابر نفوذ امریکا است
برخی تحلیلگران و رسانه‌ها در غرب اعتقاد دارند اگرچه ابزار ویژه مالی جدید اروپا در ظاهر به اندازه کافی جامع نیست و باید به تدریج توسعه یابد اما نشانه‌ای از چالش‌های بزرگ‌تر در برابر نفوذ جهانی ایالات متحده در آینده است. ایرنا با بیان این مطلب افزود: اختلاف نظرهایی در مورد اهداف و کارکردهای این سازوکار وجود دارد. برخی در ایالات متحده آن را اقدامی برای دور زدن تحریم‌ها می‌دانند و برخی دیگر آن را بی‌اثر و هم راستا با خواسته‌های واشنگتن ارزیابی می‌کنند. برخی کارشناسان نیز آن را گام نخست بروکسل می‌بینند و امیدوارند در آینده دامنه کشورهای عضو در کانال مالی گسترش یابد و بتواند به حوزه‌هایی فراتر از موضوعات اعلام شده کنونی، بپردازد. به نوشته تارنمای شبکه سی.ان.بی.سی امریکا، «میگوئل برگر» از مقام‌های اقتصادی در وزارت امور خارجه آلمان، «ماریس مونتانی» سفیر پیشین فرانسه در چین و «سایمون مک دونالد» معاون وزارت امور خارجه بریتانیا نمایندگان این سه کشور در کانال ویژه مالی هستند. اینستکس درواقع ابتکار کشورهای اروپایی برای متقاعد نگاه داشتن ایران به حفظ برجام است. به گزارش نشریه آلمانی «اشپیگل» هدف از این ابزار مالی تسهیل معاملات در حوزه‌های غذایی، دارویی و پزشکی با ایران است که می‌تواند در آینده به دیگر حوزه‌ها نیز توسعه پیدا کند. تارنمای تحلیلی «لوبلاگ» هم در گزارشی نوشت: کانال مالی ویژه اروپایی‌ها راه بقای برجام و ادامه معامله با ایران را پیشنهاد می‌دهد. اینستکس به ایران اجازه می‌دهد تا معاملات مالی را برای دریافت کالاهای اروپایی بدون دخالت به دلار انجام دهد. بر اساس تحلیل فوق، اروپایی‌ها این سازوکار را با هدف نشان دادن تمایل خود به حفظ و ادامه فعالیت توافق هسته‌ای ایجاد کردند. وزیر امور خارجه انگلستان این اقدام را نشانه‌ای عملی و روشن از تعهد اروپا به برجام توصیف کرد. «فدریکا موگرینی» مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز در بیانیه‌ای این ابزار را ارایه‌کننده چارچوب ضروری و تازه‌ای دانست که معامله‌های اقتصادی قانونی با ایران را دنبال می‌کند. براساس این گزارش تحلیلی «اما چیزی که کشورهای اروپایی هفته گذشته ارایه کردند با موضوعی که آنها سال گذشته در مورد SPV بیان می‌کردند متفاوت است. در آن زمان اروپایی‌ها این سازوکار را مکانیسم جامع‌تر مالی معرفی کردند که به ایران اجازه فروش نفت و گاز به اروپا را با کمترین مانع می‌داد.»
این ابزار گفته می‌شود در ابتدا حداقل در حوزه‌های بشردوستانه و غذایی موثر واقع می‌شود. اگرچه تمرکز اینستکس حاکی از حداقل‌سازی تنش و تقابل با واشنگتن است اما از آنجا که تحریم‌های بانکی، تامین مالی خریدهای ایران را سخت کرده است، اینستکس می‌تواند نقش مهمی را در کاهش فشار این تحریم‌ها بر مردم ایران داشته باشد.
همچنین به اعتقاد تحلیلگران این ساختار نشان‌دهنده منافع رو به رشد اتحادیه اروپا در موضوع برجام است که می‌تواند بر میزان کارآمدی تحریم‌های امریکا در آینده تاثیرگذار باشد.
به باور ناظران در غرب اگرچه اینستکس در ظاهر به اندازه کافی جامع نیست تا به صورت جدی دردسری را برای تحریم‌های امریکا ایجاد کند اما می‌تواند نشانه‌ای از چالش‌های بزرگ‌تر برای نفوذ جهانی ایالات متحده باشد.
تحلیل‌های گوناگونی از کارکرد این سازوکار نوین ارایه می‌شود حتی در ایالات متحده نیز به این کانال واکنش‌های متناقضی نشان داده شد. یکی از مذاکره‌کنندگان امریکایی در فرایند امضای برجام این سازوکار را راهی برای دور زدن تحریم‌های امریکا تحلیل کرد. همین اظهارنظرها کاخ سفید را در مورد اهداف و پیام‌های این کانال مالی حساس کرد و حتی مقام‌های واشنگتن را به تهدید واداشت به این صورت که اگر آن را مانع کارآمدی تحریم‌های خود ارزیابی کنند با آن مقابله خواهند کرد. «راب مالی» مذاکره‌کننده امریکایی مدعی است در کل این سازوکار مالی بیش از آنکه تاثیر چندانی بر اقتصاد ایران داشته باشد از نظر سیاسی قابل توجه است. وی علت تاثیر اندک آن را شامل نشدن مبادلات نفتی ایران و اروپا در این ساختار عنوان کرد. گزارش تارنمای شبکه سی.ان.بی.سی بر این شاخصه سازوکار مالی تمرکز ویژه نشان داد که برای تجارت در حوزه‌های انسان‌دوستانه وارد عمل می‌شود. این رسانه واکنش دولت ایران را ناچیز ارزیابی کرد و به صورت تلویحی علت آن را در مشخص نبودن جزییات برنامه زمانی دقیق این کانال مالی تفسیر کرد. روزنامه «واشنگتن‌پست» نیز نوشت در حالی که اتحادیه اروپا برای دور زدن تحریم‌های ایالات متحده تلاش می‌کند، دولت ترامپ فشارها را افزایش می‌دهد. شرکت اروپایی که با ایران در دوره تحریم‌های امریکا ارتباط دارند باید هر روز با چالش‌های وجودی روبرو شوند. این روزنامه افزود: ایران ضمن استقبال از این اقدام اروپا، آن را مرحله ابتدایی از عمل به تعهداتی دانست که اتحادیه باید در قبال ایران انجام دهد.
نشریه «فارین پالسی» هم نوشت «پس از چند ماه تلاش اتحادیه اروپا اقدامی را انجام داد که از نظر سیاسی حرکتی نمادین است».
به نوشته فارین پالسی، امید نهایی (اروپا) آن است که سازوکار جدید، نظر مثبت اعضای بیشتری از اتحادیه اروپا را جلب کند و سپس بتواند دامنه فعالیت خود را به دیگر عرصه‌ها همچون انرژی و کالاهای صنعتی گسترش دهد. البته همه این شرایط به خواست بنگاه‌های بزرگ اروپایی بستگی دارد که تا چه اندازه حاضر به خطرپذیری در تجارت با تهران هستند.
