تهدید شفافیت در بازار قیر

گروه بورس| مسعود کریمی|

درخواست تعلیق عرضه قیر صادراتی در بورس کالای ایران در حالی از سوی مدیرعامل نفت پاسارگاد طی روز‌های اخیر مطرح شده است که بسیاری از کارشناسان و مسوولان این حوزه، تحقق این اتفاق را گامی رو به عقب در اقتصاد و تلاش برای صادرات بدون قیدوبند به بهانه تحریم عنوان می‌کنند. نگاهی به بورس‌های بزرگ جهانی نشان می‌دهد ورود هر نوع کالا یا محصولی به بورس‌های کالایی، گام محکمی به سوی شفاف‌سازی و عبور از معاملات پر ابهام محسوب می‌شود.

در همین حال، سابقه داد و ستد‌های محصولات استراتژیک در سازوکاری خارج از بورس کالا طی سال‌های اخیر و پیش از راه‌اندازی این بازار نشان از فضای پر‌ریسک برای معامله‌گران واقعی و جولان بدون واهمه سفته‌بازان دارد.به هر روی، ارایه دلایلی از سوی برخی از مدیران در راستای بزرگ‌نمایی بهانه‌های واهی از جمله شرایط سخت تحریم در راستای فروش برخی از محصولات از جمله قیر به خریداران خارجی در نهایت چیزی غیر از بازگشت به ساختار‌های قدیمی و ناکارآمد گذشته را در پی نخواهد داشت.

از طرفی، نامه اخیر محمد شریعتمداری، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی به وزیر نفت و پافشاری عده‌ای برای این درخواست که به غیرشفاف شدن معاملات قیر صادراتی منجر می‌شود، می‌تواند شائبه‌های زیادی از جمله توسعه فضایی رانت محور در اذهان فعالان اقتصادی کشور ایجاد کند.

به هر روی، نگاهی به دلایل موافقان خروج قیر از بورس کالای ایران و پیگیری‌های صورت گرفته در این زمینه نشان می‌دهد که این دست از افراد معتقدند که خریداران خارجی برای خرید قیر از بورس کالا با مشکلات عدیده‌ای مواجه هستند این درحالی است که بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهد عموما خریداران خارجی از بورس کالا خرید نمی‌کنند بلکه این صادرکنندگان هستند که همواره از بورس کالا محصول قیر را خریداری می‌کنند.

از سویی دیگر، موافقان خروج قیر صادراتی از بورس کالا بر این باورند که خریداران خارجی قیر ایران برای فرار از فشار‌های امریکا، تمایل ندارند از طریق بورس کالا اقدام به ثبت مشخصات و خرید قیر کنند، این در شرایطی است که پیگیری‌ها نشان می‌دهد بر اساس دستورالعمل و قوانین موجود، هویت هیچ یک از خریداران محصولات از بورس کالای ایران افشا نمی‌شود. افزون بر این، یکی دیگر از بهانه‌هایی که موافقان خروج قیر صادراتی از بورس کالای ایران مطرح می‌کنند حاکی از این است که، صادرات محصول قیر کشور طی 6 ماه گذشته کاهش یافته و تقریبا به صفر رسیده است.

در همین حال، بررسی عملکرد و معاملات در این بازار نشان از رشد معاملات قیر صادراتی در بورس کالا طی ماه‌های اخیر دارد.

 بورس کالا فضایی امن برای خریداران

در این ارتباط، رضا پدیدار رییس کمیسیون انرژی اتاق تهران در گفت‌وگو با «تعادل» عنوان کرد: بطور کلی بورس کالا فضایی است که افراد می‌توانند در آن رقابت سالمی را تجربه کنند. در حقیقت عرضه و تقاضا تعیین‌کننده قیمت در این نوع رقابت‌هاست و برای طرفین از جمله فروشنده و خریدار محیط امنی در این بازار فراهم است. وی تاکید کرد: در این میان باید توجه کرد که نباید در مسیر عرضه و تقاضا و نظام بازار خللی از سوی برخی دستگاه‌ها ایجاد شود چراکه فعالان اقتصادی اعم از تولیدکننده و مصرف‌کننده خود بهترین بازیگر در صحنه بازار هستند و هر جاکه خرید یا فروش محصولی برای آنها صرفه نداشته باشد، تصمیم مناسبی را در بازار اتخاذ می‌کند. از این رو دخالت در روندهای بازار آزاد هیچ سودی برای فعالان اقتصادی نخواهد داشت. رضا پدیدار در خصوص معاملات قیر نیز تصریح کرد: در این مهم می‌بایست دولت به هیچ عنوان دخالت نکند و شرکت‌ها پس از ثبت در بورس و دریافت کد بورسی از کارگزاران اقدام به خرید محصولات ‌کنند . بنابراین چنین روندی پیچیده نیست و بورس بطور کلی یک فضایی امن و پیشرفته‌ برای توسعه فضای کسب و کار محسوب می‌شود.از طرفی، بورس کالا نیز مطابق قانون نام خریداران را فاش نمی‌کند، بر این اساس معاملات محصول قیر به راحتی در مکانیسم تعریف شده می‌تواند به صورت شفاف در بورس کالا تداوم پیدا کند.این مقام مسوول ابراز داشت: تعدادی عرضه‌کننده محصولات هیدروکربوری در حال فعالیت هستند و در نقطه مقابل گروهی نیز متقاضی خرید عمده تحت عنوان کارگزاران وجود دارند که افراد با ثبت نام و دریافت کد بورسی از کارگزاران می‌توانند اقدام به خرید هر نوع محصولی ‌کنند. این در حالی است که در چنین شرایطی پول مطابق عرف به صورت نقدی یا نسیه در فرآیند داد و ستد‌ها مورد معامله قرار خواهد گرفت. بنابراین، چنین روشی اصلا پیچیدگی نخواهد داشت و در این روند هر فرد دارای محصول می‌تواند به راحتی اقدام به عرضه با چنین سازوکار شفاف معاملاتی کند.

رضا پدیدار بیان کرد: اگر تصمیم به معامله در خارج از فضای بورس گرفته شد می‌بایست موضوع ارز آوری و ضمانت برگشت ارز برای کشور در شرایط حساس اقتصادی بطور کامل تثبیت و در نظر گرفته شود که با این تفاسیر به نظر نمی‌رسد که چنین تصمیمی برای مبادلات قیر گرفته شود.

 بورس کالا معاملات قیر را شفاف کرد

از سویی دیگر، مصطفی امید قائمی مدیرعامل شرکت سرمایه‌گذاری اهداف در گفت‌وگو با «تعادل» بیان کرد: از زمانی که محصول قیر وارد جریان معاملاتی بورس کالای ایران شد در حقیقت شاهد افزایش شفافیت این محصول هستیم و به نوعی میزان صادرات قیر با رشد چشم‌گیری همراه شد. از طرفی در حوزه انجام معاملات این محصول شاهد طی شدن پروسه داد و ستد‌هایی بسیار شفاف هستیم.  وی با تاکید بر مشکلات دریافت وجه نیز خاطرنشان کرد: شرکت‌های فعال حوزه قیر در گذشته همگام با فروش محصولات بعضا با مشکل دریافت وجه محصول خود به دلیل مراجعه خریداران غیر حرفه‌ای یا نامتعهد، مواجه می‌شدند اما از زمانی که بورس کالای ایران در این بستر فعال شد توانست کمک بسیار زیادی به بحث شفافیت قیمت، حذف رانت‌ و ابهام‌های‌ این حوزه کند. این کارشناس بازار سرمایه اذعان داشت: اگر مشکلاتی در خصوص خریداران خارجی و صادراتی محصول قیر وجود دارد می‌بایست راه‌حل‌هایی را در این زمینه پیدا کرد و مطرح کردن خروج معاملات از شفافیت نمی‌تواند نسخه درستی برای اقتصاد کشور باشد.مدیرعامل شرکت سرمایه‌گذاری اهداف معتقد است، در صورتی که تصمیم به خروج محصول قیر از بورس کالای ایران گرفته شود بطور قطع این مهم به عنوان پاک کردن صورت مساله تلقی خواهد شد و در نهایت به دستاورد‌هایی که تاکنون از عرضه قیر در بورس کالا صورت گرفته است لطمه خواهد زد.