خوان گوایدا کیست؟

صابر مقدمی|

خوان گوایدا رهبر مخالفان دولت ونزوئلا با حمایت امریکا خودش را رییس‌جمهور موقت این کشور معرفی کرده است. او درست چند ساعت بعد از این اقدام در نامه‌ای که مهر دولت ونزوئلا رویش نقش بسته بود از دیپلمات‌های کشورهای مختلف درخواست کرد که در کاراکاس بمانند. دونالد ترامپ رییس‌جمهور امریکا پیش از این گوایدای 35 ساله را به عنوان رهبر کشور ونزوئلا به رسمیت شناخته بود و با این کارش فرانسیس مادورو رپیس جمهور ونزوئلا را وادار کرده بود که دستور دهد دیپلمات‌های امریکایی ظرف ۷۲ ساعت خاک ونزوئلا را ترک کنند.  اما مدت کوتاهی بعد از درخواست گوایدا از دولت‌های خارجی مبنی بر عدم خروج از کشور، واشنگتن اعلام کرد که دیپلمات‌های امریکایی در ونزوئلا باقی می‌مانند. در واقع این اولین پیروزی گوایدا محسوب می‌شد. دومین پیروزی او این بود که مادورو هنوز اقدامی برای دستگیری او صادر نکرده بود. گوایدا سند رییس مجمع ملی و سند رییس‌جمهور قیم جمهوری بولیواری ونزوئلا را امضاء کرده است. لفظ قیم موید این مطلب است که او تا زمان برگزاری انتخابات جدید ونزوئلا بر این پست خواهد ماند. ونزوئلا با این اقدام در واقع دو رییس‌جمهور و دو مرکز قدرت دارد. مخالفان دولت ونزوئلا نزدیک به بیست سال است که نتوانسته‌اند سوسیالیست‌ها را از رهبری کشور کنار بزنند. هوگو چاوز که شش سال پیش از بیماری مشکوک سرطان از دنیا رفت تمام کارزارهای ریاست‌جمهوری را به آسانی کسب کرد. جانشین او فرانسیس مادورو تمام اقدامات خود را برای باقی ماندن در قدرت به کار بسته است. اما گوایدا که سیاستمداری از نسل جدید بود و تا چندی پیش دنیا او را نمی‌شناخت اکنون خودش را رییس‌جمهور ونزوئلا می‌خواند. اقدام گوایدا که نوعی کودتا بر علیه رپیس جمهور قانونی یک کشور محسوب می‌شود با دقت هر چه تمام‌تر طراحی شده بود، دو چهره شناخته شده به نام‌های لئوپولد لوپز سیاستمدار ونزوئلایی مخالف دولت و مارکو روبیو سناتور جمهوری‌خواه امریکایی از ایالت فلوریدا صحنه‌گردانان اصلی این اقدام محسوب می‌شوند. مارکو روبیو سناتور جمهوری‌خواه ایالت فلوریدا و فرزند یک مهاجر کوبایی سال‌هاست که از هیچ اقدامی برای تغییر رژیم ونزوئلا فروگذار نکرده است. او نه تنها درصدد تغییر رژیم این کشور بلکه رژیم کوبا و نیکاراگوئه نیز بوده است. بر اساس خبر روزنامه هرالد میامی مارکو روبیو طراح اصلی شناسایی گوایدا به عنوان رییس‌جمهور ونزوئلاست و این اقدام را به عنوان یک موفقیت برجسته در برنامه کاری خود در امریکای لاتین ثبت کرده است. در این خبر آمده است که روبیو تمام توان و انرژی‌اش را صرف افزایش فشار بین‌المللی بر رژیم مادورو کرده و این تصمیم در گردهمایی اخیر کاخ سفید گرفته شده است که نفرات شاخصی مانند مایک پنس معاون ریاست‌جمهوری و مشاور امنیت ملی جان بولتون و روبیو و سایر نمایندگان فلوریدا در آن حضور داشته‌اند.  حامی دیگر گوایدا لئوپولد لوپز بنیانگذار حزب مخالف دولت به نام حزب

Voluntad Popular (اراده عمومی) که یک حزب سیاسی میانه‌گرای سوسیال دموکرات در ونزوئلا به شمار می‌رود است. او گوایدای جوان را به عنوان یک کاندیدای مورد علاقه احزاب جهت تصدی پست ریاست پارلمان معرفی کرد. اگر چه لوپز از سال 2017 در حصر خانگی به سر می‌برد اما بنا به گزارش‌های رسیده گوایدا چندین بار در روز با او مشورت می‌کند.  گوایدا مردی که مادورو را به چالش طلبیده در شهر بندری لا گاریا نزدیک کاراکاس بدنیا آمد. پدر گوایدا خلبان و مادرش خانه‌دار بودند. در سال 1999 زادگاه آنان به دنبال بارش چند هفته‌ای باران و جاری شدن سیل و رانش زمین تخریب شد و هزاران نفر جان خود را از دست داده یا ناپدید شدند.  خانواده گوایدا زنده ماندند اما فجایع طبیعی تاثیر عمیقی بر شخصیت او گذاشت. او در توصیف این حادثه چنین می‌گوید: «این حادثه باعث شد تمام امکانات خود را از دست بدهیم اما یاد گرفتیم همیشه در کنار یکدیگر باشیم...» او در رشته مهندسی صنایع در کاراکاس تحصیل کرد و به جنبش دانشجویی مخالف هوگو چاوز پیوست. در سال 2007 موقعی که گوایدا یکی از رهبران جنبش دانشجویی بود اعتراض‌ها شدت بیشتری یافت. در خلال این مدت او با لوپز شهردار یکی از مناطق اعیان نشین کاراکاس آشنا شد و او را در بنیان‌گذاری حزب مخالفش یاری کرد.  گوایدا متاهل است و دخترش در خلال موج اعتراضات ونزوئلا در سال 2017 بدنیا آمد. در خلال این اعتراضات جوانان ونزوئلایی به خیابان‌ها آمده بودند و هفته‌ها در سنگرها علیه دولت مقاومت کردند. بیش از 160 نفر در آن ناآرامی‌ها جان خود را از دست دادند و خود گوایدا به ضرب گلوله پلاستیکی پلیس از ناحیه گردن زخمی شد. جایی که خیلی از رهبران اپوزیسیون به تبعید خودخواسته رفته بودند او ماندن در ونزوئلا را به تبعید ترجیح داد. شهرت ملی او زمانی زبانه کشید که چند هفته پیش گردهمایی شهروندان ونزوئلا را سازماندهی کرد و در آن به بیان افکار خود درباره تغییرات اجتماعی پرداخت.

گوایدا در زمان کودتای سال 2002 که با هدف سرنگونی هوگو چاوز رییس‌جمهور منتخب ونزوئلا انجام گرفت سن و سال چندانی نداشت و این موضوع به نفع او تمام شد. در آن زمان، بسیاری از رهبران مخالف دولت به خاطر هم‌پیمانی با واشنگتن اعتبار سیاسی خود را از دست دادند. اما این‌بار همه‌چیز روشن و آشکار بود و چیزی پنهان یا مخفی وجود نداشت بنابراین آسیبی به وجهه سیاسی این رییس‌جمهور جوان وارد نشد. از هم‌اکنون حداقل به نظر می‌رسد حمایت‌های بین‌المللی از او باعث شده است که آسیبی به او نرسد.

اگر «مارکو روبیو»  نبود اکثر کشورهای امریکای لاتین و سازمان دولت‌های امریکایی (OAS) چنین برای شناسایی او سر و دست نمی‌شکستند. روبیو ارتباط نزدیکی با (OAS) دارد و این سازمان از انتخاب نامزد دست راستی در برزیل و کلمبیا سال قبل ناراحت و آشفته نشد. آنان از این می‌ترسند که اگر مادورو همچنان بر مواضعش مبنی بر عدم ترک قدرت پافشاری کند سیل آوارگان ونزوئلا بر کشورشان جاری خواهد شد. بیش از سه میلیون ونزوئلایی از خانه و کاشانه خود آواره شده‌اند و بخش عمده آنان به کلمبیا پناه برده‌اند.  طی هفته‌های اخیر فشار روی مادورو به طرز فزاینده‌ای زیاد شده است. مارکو روبیو پیشنهاد داد که دیپلمات‌های ونزوئلایی از امریکا اخراج شوند، دارایی‌های آن کشور مسدود شود و دولت جدیدی با هدف برگزاری انتخاب جدید سر کار بیاید.  فدریکو موگرینی رییس سیاست‌گذاری اتحادیه اروپا اعلام کرده است که یک فرآیند سیاسی فوری منتهی به انتخابات آزاد و معتبر باید در ونزوئلا تشکیل شود. اتحادیه اروپا همچنین هشدار داد اگر مادورو ظرف هشت روز اقدام برای برگزاری انتخابات آزاد اقدام نکند گوایدا را به عنوان رهبر جدید ونزوئلا به رسمیت خواهد شناخت. طی روزهای اخیر خیلی از کشورها به صف امریکا، کانادا و سایر کشورهای امریکای لاتین برای به رسمیت شناختن گوایدا پیوسته‌اند. آنان مادورو را به دخالت گسترده در انتخابات سال گذشته متهم می‌کنند.

اما گوایدا این رییس‌جمهور خود خوانده نیازمند حامیانی در درون دولت ونزوئلا است تا از این طریق بتواند مردم را به شرکت در انتخابات جدید دعوت کند. اما این موضوع می‌تواند با در نظر گرفتن اینکه اقدام او بطور آشکار مغایر با قانون اساسی کشور است دشوار است. قانون اساسی ونزوئلا زمانی به رییس پارلمان اجازه می‌دهد که کنترل دولت را در اختیار بگیرد که رییس دولت بطور دایم در دسترس نباشد یا به خاطر بیماری یا هر گونه مشکل جسمی و پزشکی نتواند کشور را اداره کند. اما مادورو نه بیمار است و نه ناتوان از انجام وظایف قانونی ریاست‌جمهوری. موضوع این است که مجمع ملی مادورو را به عنوان رهبر منتخب و مشروع کشور قبول ندارد.  بنابراین نوبت به ارتش می‌رسد که در شرایط انسداد سیاسی درباره سرنوشت رییس‌جمهور خودخوانده تصمیم‌گیری کند.

گوایدا درصدد است تا با ترتیب دادن یک تظاهرات در خیابان‌های کاراکاس و درخواست عفو عمومی برای سربازانی که از او حمایت کنند ارتش را به حمایت از خود متقاعد کند. در حال حاضر هیچ شواهد مبنی بر اقبال ارتش و نیروی مسلح به گوایدا وجود ندارد. تنها تعداد انگشت شماری از افسران رده پایین ارتش به حمایت از او پرداخته‌اند. دلیل این امر آن است که سربازان مانند شهروندان ونزوئلایی از بحران کمبود مواد غذایی در مضیقه‌اند.

فرانسیسکو تورو بنیانگذار وبلاگ کاراکاس کرونیکلز می‌نویسد: فشار روی نیروهای مسلح بسیار زیاد است. انگار اکثر نیروهای مسلح خواستار کنار رفتن مادورو هستند. اما هیچکدام از آنان اولین قدم را بر‌نمی‌دارند. آنها ممکن است با عواقبی مانند زندان، شکنجه یا مرگ روبرو شوند.  فرمانده کل نیروهای مسلح ونزوئلا اخیرا اعلام کرده است که ارتش از مادورو حمایت می‌کند و به این حمایت خود ادامه خواهد داد. وزیر دفاع ونزوئلا نیز اعلام کرده که ما کاری انجام نخواهیم داد که قانون اساسی کشور را به خطر بیندازد.

قبل از این مادورو از دستگیری مخالفین ابایی نداشت اما در خصوص گوایدا چنین اقدامی می‌تواند ریسک بالایی برای او داشته باشد. توسل مادورو به این اقدام می‌تواند باعث برافروخته شدن شعله ناآرامی‌ها در داخل و نتایج غیر قابل پیش بینی آن در خارج از کشور باشد. واکنش مادورو به این موضوع این بود که اعلام کرد دیپلمات‌های کشورش را از امریکا بیرون خواهد کشید.  مارکو روبیو سناتور جمهوری‌خواه ایالت فلوریدا تهدید کرده است اگر مادور دست به اقدام خشونت‌باری بزند کاسه صبر کشورش لبریز خواهد شد و این اقدام برای دولت ونزوئلا گران تمام خواهد شد. او تهدید کرده است که تمام گزینه‌ها روی میز است. اما تاکنون هیچ نشانه‌ای از مواجهه با امریکا دیده نشده است. البته چند اهرم فشار دیگر نیز وجود داشت. دولت ترامپ در حال بررسی احتمال اعمال تحریم نفت ونزوئلا و قرار دادن آن کشور در فهرست کشورهای حامی تروریست بود. یکی از مقامات بلند پایه کاخ سفید می‌گوید آنها هنوز در اول راه تحریم قرار دارند. مایک پمپئو درصدد ارایه یک کمک انسان‌دوستانه بیست میلیون دلاری به ونزوئلاست. او از دولت ونزوئلا به خاطر سوء مدیریت و اتلاف سرمایه مردم ونزوئلا به‌شدت انتقاد می‌کند. برخی از صاحب‌نظران از بروز شکاف در بین نیروهای مسلح ونزوئلا سخن به میان می‌آورند. این موضوع می‌تواند عواقب ناگواری برای ونزوئلا داشته باشد.