مسوولیت‌ اجتماعی عامل همگرایی در تأمین مالی

 یحیی لطفی نیا |

از جمله مباحث مغفول در حوزه تطبیقی تأمین مالی اسلامی و متعارف، بحث همگرایی این دو نظام به عنوان دو بخش نظام تأمین مالی جهانی است که از جمله زمینه‌های همگرایی این دو مسوولیت‌پذیری اجتماعی است. در سال‌های آغازین طرح موضوع تأمین مالی اسلامی تلاش‌های بسیاری برای تبیین تفاوت‌ها و مزیت‌های آن نسبت به تأمین مالی متعارف صورت گرفت (که هم‌اکنون نیز با روش‌شناسی جدید نیز ادامه دارد) . به‌گونه‌ای که امروزه تأمین مالی اسلامی به عنوان یک رویکرد جدید در حوزه تأمین مالی جهان از سوی اکثر کشورهای اسلامی و غیر اسلامی پذیرفته شده است. با این حال در ارتباط با همگرایی بین این دو در عصر حاضر مطلب چندانی به نگارش در نیامده است. این در حالی است که شواهد نظری و تجربی نشان‌دهنده وجوه اشتراک بین این دو جهت همگرایی است. از جمله وجوه مشترک جهت همگرایی بین تأمین مالی اسلامی و متعارف بحث فعالیت‌های مسوولانه این دو است که در یادداشت قبلی با عنوان درون‌زا بودن مسوولیت‌پذیری اجتماعی در تأمین مالی اسلامی که توسط خبرگزاری ایبِنا منتشر شد به تفاوت خواستگاه شکل‌گیری این ادبیات در تأمین مالی اسلامی و متعارف پرداخته شد. در آن یادداشت به این نتیجه دست یافتیم که «در هر دو رویکردهای اسلامی و متعارف به تأمین مالی، اصل فعالیت-های مسوولانه پذیرفته شده بود با این تفاوت که در تأمین مالی اسلامی به عنوان یک مساله درون‌زا و در تأمین مالی متعارف به صورت برون‌زا از سوی نهادهای مالی فعال در این دو نظام پیگیری می‌شود».

با این وجود بیشترین هم‌پوشانی بین تأمین مالی اسلامی و متعارف در فعالیت‌های مسوولانه مطرح شده از سوی این دو وجود دارد. در واقع به این صورت که بازیگران اصلی نظام تأمین مالی متعارف که به دنبال استفاده از ابزارها و رویکردهای مسوولانه هستند، می‌توانند به استفاده از ابزارهای و رویکردهای موجود در تأمین مالی اسلامی بپردازند که در انطباق کامل کارکردی با بازار مسوولانه تأمین مالی متعارف هستند. گرایش بازیگران تأمین مالی متعارف به تأمین مالی اسلامی در سال‌های اخیر به دلیل ضرورت توجه به اخلاق برای جلوگیری از شکل‌گیری بحران‌های مالی و همچنین گذر از آن مورد توجه بیش از پیش قرار گرفته است به گونه‌ای که دین والاس دونهام (۱۹۲۷) از مدرسه کسب و کار هاروارد اعلام کرد که توسعه و گسترش تجارت و کسب و کار در سطح اجتماعی، یک مشکل اساسی است. مگر اینکه رهبران کسب و کار ما بیشتر آموخته باشند که قدرت و مسوولیت‌های خود را با حساسیت بالایی از مسوولیت‌پذیری نسبت به گروه‌های دیگر در جامعه تحقق بخشند. تقریباً ۱۰۰ سال بعد، بحران مالی فاجعه‌آمیز، ضروریات اخلاقی و توسعه و پیشرفت شخصیت‌ها در سرمایه‌گذاری، مصرف، حکومت‌داری و مقررات را در برداشت. بنابراین توجه به فعالیت‌های مسوولانه و ابعاد اخلاقی تأمین مالی فرصت مناسبی را برای گسترش تأمین مالی اسلامی به عنوان یک رویکرد مسوولانه و اخلاق‌مدار در سال‌های اخیر فراهم نموده است که می‌تواند زمینه افزایش همگرایی بین این دو را فراهم کند. در بعد دیگر قضیه با توجه به تجربه نظام تأمین مالی متعارف جهت شکل‌دهی به بازار مسوولانه، تأمین مالی اسلامی می‌تواند از این تجربه با حداقل هزینه و کوتاه‌ترین زمان استفاده نموده و زمینه توسعه بیش از پیش و افزایش ضریب نفوذ خود در نظام تأمین مالی جهانی خصوصاً در کشورهای غیر مسلمانان را فراهم کند.