گزارش نقد و بررسی پیش‌نویس لایحه شفافیت
تابستان سال جاری، پیش‌نویس لایحه شفافیت به دستور رییس‌جمهوری در مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری در 5 بخش، 8 فصل و 192 ماده تدوین و به معاونت حقوقی ریاست‌جمهوری تحویل داده شد.
شفافیت سازمانی، اطلاعاتی، تماس‌ها و سفارش‌های خارج از روال اداری، مسافرت‌های خارجی، گزارشگری فساد، الزامات شفافیت در حوزه‌های خاص، شفافیت سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی، اداری، قضایی و انتظامی، تقنینی، امنیتی- اطلاعاتی از مهم‌ترین محورهای این لایحه است. رییس‌جمهوری پیش‌ازاین اعلام کرده بود که بر اساس لایحه شفافیت همه دستگاه‌ها باید آنچه به دست می‌آورند و مواردی را که خرج می‌کنند، شفاف اعلام کنند تا همه مردم از آن مطلع شوند. کمیسیون رقابت، خصوصی‌سازی و سلامت اداری اتاق ایران در گزارشی تحلیلی با بهره‌گیری از نظرات کارشناسان، به‌نقد و بررسی پیش‌نویس این لایحه پرداخته و پیشنهادهای خود را ارایه کرده است. بر اساس این گزارش، صرف‌نظر از جدید بودن، تدوین لایحه شفافیت به عنوان یک اقدام مستقل بسیار حائز اهمیت است. علاوه بر این، ابتکار در ادبیات حقوقی، ابداعات حقوقی، طراحی رویه‌های حقوقی، ایجاد ساختارهای ابزاری و کمکی از دیگر نقاط قوت این لایحه به شمار می‌رود.
در گزارش «نقد و بررسی پیش‌نویس لایحه شفافیت» در خصوص شفافیت فرآیند تصمیم‌گیری اینگونه توضیح داده‌شده است: «شفافیت فرآیند تصمیم‌گیری که به عنوان یکی از قواعد عمومی شفافیت در پیش‌نویس لایحه آمده است به معنای همراه کردن افراد و گروه‌های ذی‌نفع مطرح‌شده و می‌توان آن را ما به ازای مطالبه‌گری و اصل مشارکت مردم در فرایند حاکمیت دانست که تاکنون در نصوص قانونی نام حقوقی کشور ما بطور مشخص و صریح امکان‌سنجی نشده بود؛ الگویی که در نظام حقوق بین‌المللی و در بسیاری از نظام‌های غربی بطور خاص در تصمیمات اقتصادی تأثیرگذار بطور کامل موردپذیرش و طراحی قرارگرفته است و از نمونه‌های موفق آن می‌توان به شورای اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی فرانسه و قانون RCRA امریکا اشاره کرد.»
مشارکت عامه مردم در پیش‌نویس لایحه شفافیت
بر اساس گزارش مذکور، مشارکت عامه مردم به عنوان مبنای اصلی تغییر فرآیند تصمیم‌گیری از نکات حایز اهمیت در پیش‌نویس این لایحه به شمار می‌رود. چراکه در نظام حقوقی ایران اگرچه مظاهر متعددی از مشارکت مردم در حاکمیت وجود دارد یا به عبارت بهتر حاکمیت بر مبنای مردم‌سالاری دینی اداره می‌شود، اما مراجعه مستقیم به مردم در تصمیمات و مشورت گرفتن از گروه‌های ذی‌نفع در تصمیمات اداری بسیار کم است.
اهمیت شفافیت اقتصادی بنگاه‌های خصوصی
کمیسیون رقابت، خصوصی‌سازی و سلامت اداری اتاق ایران در گزارش منتشرشده با تأکید بر اهمیت شفافیت اقتصادی بنگاه‌های خصوصی مدعی شده است که از مهم‌ترین ابتکارات لایحه حقوقی شفافیت، طراحی فرآیندهای شفافیت مالی مدیران بنگاه‌های اقتصادی، شفافیت سرمایه‌گذاری خارجی، شفافیت اموال غیرمنقول دولت و ... است.
فرصت‌های بهبود ارتقا؛ نقاط ضعف لایحه شفافیت
گزارش نقد بررسی پیش‌نویس لایحه شفافیت پس از بررسی نقاط بهبود لایحه شفافیت، به تشریح چالش‌های این لایحه پرداخته و از آن به عنوان «فرصت‌های بهبود و ارتقا» نامبرده است. ضمانت اجرا، مرجع رسیدگی و نظارت، ابهام در بیان مواد، طرح مفاهیم غیر مرتبط، طرح مسائل پراکنده، تعارض منافع، شفافیت نیروی انتظامی، غفلت از عناصر اصلی شفافیت (ماهوی؛ پروتکل ارایه اطلاعات و شکلی؛ پنجره واحد) و ... مواردی است که در بررسی کمیسیون رقابت، خصوصی‌سازی و سلامت اداری اتاق ایران به عنوان چالش‌های پیش‌نویس لایحه شفافیت از آنها نامبرده شده است. کمیسیون رقابت، خصوصی‌سازی و سلامت اداری اتاق ایران پس از جمع‌بندی و بررسی دقیق پیش‌نویس لایحه شفافیت پیشنهاد خود را به شرح زیر بیان می‌کند:
«پیش‌نویس لایحه شفافیت اگرچه تلاشی قابل‌تقدیر و شایسته است، اما با توجه به حساسیت و اهمیت غیرقابل‌انکار مساله شفافیت به عنوان مهم‌ترین ابزار راهبردی حل معضل فساد در بدنه مدیریتی کشور، نیازمند یک قانون تفصیلی‌تر و دقیق‌تر متناسب با اقتضائات موجود در کشور است؛ به این معنا که اولا باید مراقب این نکته بود که دغدغه و حساسیت به وجود آمده در مورد شفافیت منجر به برخورد عجله‌ای و غیرعملیاتی نشود. ثانیا با توجه به ماهیت ابزاری و اجرایی مساله شفافیت، تدوین یک متن قانونی درباره آن مستلزم فهم به‌روز، دقیق و کامل این ابزار و شناخت درست اقتضائات موجود کشور و درنهایت طراحی کامل سازوکارهای اجرایی آن است.»
