گامی کوچک در رانت‌زدایی از طلای کثیف

گروه راه و شهرسازی| آزاده کاری |

رییس کمیسیون سلامت، محیط زیست و خدمات شهری شورای شهر تهران از انعقاد قرارداد ۲۰۰ میلیارد تومانی با پیمانکاران تجمیع زباله‌های خشک در فصل پایانی سال خبر داد.

جمع‌آوری زباله و پسماند یکی از مهم‌ترین منابع درآمدی شهرداری‌ها به شمار می‌آید. مساله‌ای که به نظر می‌رسد طی سال‌های گذشته شهرداری تهران نسبت به آن بی‌توجه بوده است، اما شهردار فعلی تصمیم گرفته تا از این محل درآمدزایی کند و در اولین گام با پیمانکاران قراردادی بسته که به موجب آن، پیمانکاران باید سالانه 200 میلیارد تومان به شهرداری بپردازند، در حالی که این رقم طی سال‌های گذشته بسیار ناچیز و حدود 12 میلیارد تومان بوده است که این خود یک گام رو به جلو محسوب می‌شود.در واقع با این تصمیم سالانه 188 میلیارد تومان به درآمدهای شهرداری از این محل اضافه می‌شود.

زهرا صدراعظم نوری، رییس کمیسیون سلامت، محیط‌زیست و خدمات شهری شورای شهر تهران در این باره توضیح داد: از آنجا که زباله‌های خشک دارای ارزش اقتصادی بالایی است و برای افراد جذابیت دارد، در فصل پایانی امسال هماهنگی انجام دادیم و با پیمانکاران مناطق شهرداری قراردادی بسته شد تا بابت زباله‌های خشکی که از هر منطقه جمع‌آوری می‌کنند، به شهرداری هزینه پرداخت کنند.با توجه به ارزش بالای زباله‌های خشک وقتی قرار باشد، هر پیمانکاری بابت زباله‌هایی که از یک ناحیه یا منطقه جمع‌آوری می‌کند، پرداختی داشته باشد، انگیزه بیشتری می‌یابد تا در این حوزه ساماندهی ایجاد کند و از این طریق جلوی کار کتفی‌ها و زباله‌رباها نیز گرفته می‌شود.

او در پاسخ به اینکه چند درصد از زباله‌گردها به پیمانکارها وابسته هستند، بیان کرد: من در حال حاضر آماری در این خصوص ندارم، اما نیروهای پیمانکاران کاملا مشخص هستند.

به گفته رییس کمیسیون سلامت، محیط‌زیست و خدمات شهری شورای شهر تهران معمولا کارگران پیمانکاران لباس مشخصی دارند که آرم پیمانکاری نیز روی آن زده شده است.

عضو شورای شهر تهران با بیان اینکه در گذشته پیمانکاران بابت زباله‌های خشکی که جمع‌آوری می‌کردند، سالانه ۱۲ میلیارد تومان به شهرداری پرداخت می‌کردند، ‌گفت: این رقم در مقابل ارزش زباله‌های خشک بسیار ناچیز بود، ضمن اینکه ارزش اقتصادی زباله در مناطق مختلف فرق می‌کند. بطور مثال، در مناطق برخوردار برخی از زباله‌های خشک ارزش اقتصادی بالایی دارند و بعضی کالاهای ارزشمندی هستند؛ بنابراین، این کالاها می‌توانند تبدیل به پول یا بازیافت شوند و دوباره در جریان تولید و مصرف قرار گیرند.طی قراردادهای منعقد شده، رقم ۱۲ میلیارد تومان اکنون تا ۲۰۰ میلیارد تومان افزایش یافته که البته این رقم نیز قابل افزایش است، چراکه ارزش زباله‌ها بیش از این است. در چنین شرایطی پیمانکاران سعی می‌کنند، زباله‌ها را به موقع جمع‌آوری کنند تا زباله‌جمع‌کن‌های دیگر نتوانند آنها را بردارند.

او درباره ساماندهی زباله‌گردها توسط پلیس، گفت: باید دید پلیس چه اقدامی‌انجام می‌دهد. معمولا پلیس خیلی با شهرداری همراه بوده و کمک خوبی برای شهرداری محسوب می‌شود. در مواقعی که شهرداری دچار معضل بوده و با چالش‌های جدی دست و پنجه نرم می‌کرده، پلیس همراه خوبی برای شهرداری و شورا بوده است بنابراین ما پلیس را مقابل خود نمی‌بینیم و اقدام آنان را به چشم مداخله نگاه نمی‌کنیم.حتما پلیس با مدیریت شهری هماهنگی خواهد کرد تا طی یک همکاری کارها انجام شود.

به گزارش تعادل، بر اساس آمارها روزانه در تهران 8 تا 9 هزار تن زباله تولید می‌شود که جمع‌آوری این میزان زباله در تهران 800 میلیارد تومان هزینه در بر دارد. سرانه تولید زباله هر فرد در روز، در جنوب تهران 800 گرم و در شمال تهران 1200 گرم است.

در حال حاضر بیش از یک‌هزار تن زباله ارزشمند در تهران جمع می‌شود و با توجه به نوسانات ارزی ارزش این زباله‌های خشک که شامل کاغذ، فلزات و شیشه است هم افزایش یافته و بعضی از پیمانکاران با به‌کارگیری کتفی‌ها (زباله‌گردها) سعی در افزایش سود از آن دارند.بنابراین شهرداری در مدیریت جدید بر آن شد تا از طریق افزایش قیمت کارشناسی مزایده درآمد شهرداری را افزایش دهد. زباله دزدی یکی از چالش‌های مهم شهرداری در زمینه جمع‌آوری پسماند به شمار می‌رود. شیوه جمع‌آوری زباله‌ها توسط شهرداری این امکان را برای زباله گردها به وجود آورده تا در هر ساعتی از شبانه روز به جمع‌آوری زباله‌ها بپردازند و از این بابت دل نگرانی ندارند. گذشته از اینکه مافیای زباله از این طریق کودکان کار ومعتادان را موردسوءاستفاده قرارمی دهند، یکی از مهم‌ترین منابع درآمدی شهرداری را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهند.در سال‌های گذشته عده‌ای از پیمانکاران نیز با استفاده از رانت توانسته‌اند وارد این چرخه شوند و از راه فروش زباله سودهای کلان به جیب بزنند.تفاوت رقمی که طی سال‌های گذشته از پیمانکاران جمع‌آوری زباله گرفته می‌شد 12 میلیارد تومان با رقمی که امسال شهرداری با آنها قرار بسته است یعنی سالانه 200 میلیارد تومان خود گواهی بر وجود رانت در دوره‌های قبلی دراین حوزه بوده است. اگر شهردای بتواند مستقیما وارد جمع‌آوری زباله‌ها شود قطعا به نفعش خواهد بود.اما ظاهرا در شهرداری اراده‌ای برای ورود به این موضوع وجود ندارد.

   جمع‌آوری پسماند نیازمند تجهیزات

سعید سادات نیا، کارشناس شهری در گفت و با «تعادل» در این باره گفت: ارزش زباله‌ها خیلی بیشتر از میزانی است که پیمانکاران باید به شهرداری بپردازند و بی‌جهت به آن طلای کثیف نمی‌گویند.در کشورهای دیگر نیز ارزش افزوده بالایی از زباله تولید می‌کنند. هر چند شهرداری تهران بارها به سمت مدیریت پسماندها خیز برداشته اما تاکنون در این زمینه موفق ظاهر نشده است و برنامه دراز مدت مناسبی برای جمع‌آوری پسماندها و ساماندهی آنها در شهرداری وجود ندارد.

او با بیان اینکه جمع‌آوری پسماندها نیاز به ساز و کارهای مخصوصی دارد، تصریح کرد: حدود 15 سال پیش با مدیر سازمان پسماند وقت جلسه‌ای برگزار کردیم و قرار شد تا پارک بازیافت در تهران احداث شود اما هیچ کاری پیش نرفت و اکنون فقط امیدوارم که شهرداری به این سمت برود. این کارشناس شهری در ادامه تصریح کرد: همانطور که عنوان کردم جمع‌آوری پسماندها نیاز به تجهیزات و ساز وکار خاصی دارد اما شهرداری می‌تواند بر روند اجرای کار نظارت کرده و آن را مدیریت کند. متاسفانه بسیاری از مشکلات کنونی شهر و شهرداری به نبود مدیریت صحیح بر می‌گردد و شهروندان از این بابت لطمات بسیاری را تاکنون متحمل شده‌اند.مدیریت شهری در کشور ما بسیار از هم گسیخته است وتا زمانی که بحث مدیریت یکپارچه شهری به سرانجام نرسد نمی‌توان انتظار بهبود اوضاع را داشت.در واقع تهران به یک شورای مدیریت شهر نیاز دارد تا بتواند دستگاه‌های مختلف را با یکدیگر هماهنگ کند.

او با اشاره به تفکیک زباله از مبدا درباره اهمیت این موضوع توضیح داد و گفت: با تفکیک زباله‌های قابل بازیافت و غیر قابل بازیافت می‌توان از زباله‌های قابل بازیافت برای تولید محصولات جدید استفاده کرد و به‌جای استفاده از منابع طبیعی، مواد بازیافتی را به کار برد و در مصرف منابع طبیعی صرفه جویی کرد.

 از دیگر فواید تفکیک زباله و بازیافت آن می‌توان به صرفه‌جویی در مصرف انرژی اشاره کرد. درست است برای بازیافت مواد زائد هم احتیاج به انرژی است ولی مقدار انرژی که برای بازیافت زباله‌های تفکیک شده به کار برده می‌شود، کمتر از این مقدار است. همچنین انرژی‌ای که در زمان تولید محصولات جدید با مواد خام مصرف می‌شود، خیلی بیشتر از مقدار انرژی است که همان محصولات از مواد بازیافتی تولید می‌شوند. تفکیک زباله از مبدا بسیار مهم است اما شهرداری تاکنون کمتر به این مهم توجه کرده و تفکیک زباله از مبدا توسط شهرداری تهران فقط در سه منطقه ۱۳، ۲۱ و ۲۲به شکل پایلوت انجام می‌شود.

واقعیت این است که در همه دنیا سازمانی مانند پسماند درآمدزاست اما ظاهرا هر چند شهرداری تهران توانسته در جمع‌آوری زباله‌ها موفق عمل کند اما در زمینه امحاء و استفاده از طلای کثیف چندان موفق نبوده و حتی هیچ مخزن و جایگاهی برای زباله‌های تفکیک شده ندارد و نهایتا در زمان جابه‌جایی زباله‌ها اعم از تفکیک شده و نشده آنها در یک مخزن ریخته شده و مخلوط می‌شوند.