دسته گل هزاردرصدی
گروه بورس |سمیرا ابراهیمی|
بازارهای طلا، ارز و مسکن پس از رشدهای خیره‌کننده درنیمه اول سال جاری، این روزها دیگر ماوای پرسود و امنی برای سرمایه‌گذاران به شمار نمی‌روند و به دلیل حاشیه سود پایین و بعضا پرریسک این بازارها طبیعتا جذابیت گذشته را برای سرمایه‌گذاران ندارند. معمولا در این شرایط، تمایل افراد به سودهای بدون ریسک یا کم‌ریسک بیشتر خواهد شد. در این شرایط و طبق آمارهای گذشته حرکت نقدینگی در این مواقع به سوی بانک‌ها بوده است؛ اما هم‌اکنون به دلیل مزیت‌های بیشتر صندوق‌های با درآمد ثابت، می‌توانیم این بخش از بازار سرمایه را مامنی برای ورود نقدینگی سرگردان بازار بدانیم. بر همین اساس مروری بر وضعیت عملکرد صندوق‌های سرمایه‌گذاری در سایت مرکز پردازش اطلاعات مالی ایران در روزهای اخیر، نشان از آن داشت که یک صندوق درآمد ثابت، سود 1003 درصدی را به ثبت رسانده است.
بررسی نمودار وضعیت عملکرد این صندوق نسبت به شاخص کل، نشان می‌دهد که جهش این صندوق از 14 بهمن سال جاری آغاز شده و هنوز ادامه دارد. جهشی که اگر آن را با سایر صندوق‌ها و بازدهی‌ها مقایسه کنیم، بازهم عددی استثنایی در بازار است.
بطور مثال پربازده‌ترین صندوق در طلا، 180 درصد بازدهی دریک سال اخیر رقم زده است. پربازده‌ترین صندوق در سهام طی یک سال گذشته نیز 129 درصد بازدهی داشته که این میزان هم نسبت به1000 درصد صندوق اندیشه زرین پاسارگاد، عدد کوچکی به نظر می‌رسد.
اما واقعیت این است که عددی که این صندوق نشان می‌دهد، عددی نیست که مربوط به سود و زیان باشد و حاصل از عملیات سبد صندوق یا بازارگردانی ابزارهای مربوط به این صندوق باشد. زیرا اگر کمی با مفاهیم مربوط به صندوق‌های درآمد ثابت آشنا باشیم، متوجه می‌شویم که این صندوق‌ها برای بخش عمده منابع خود، اختیار ورود به سرمایه‌گذاری در اوراق منتشر شده در بازار را دارند که حداکثر سود اوراق که اکنون در بازار است، از 24 درصد تجاوز نمی‌کند. سود بانکی نیز 15 درصد سودآوری برای بخش اندک درگیر منابع صندوق‌ها در بانک‌ها دارد و 5 درصد منابعی که به صورت اختیاری می‌تواند وارد بخش خرید و فروش سهام بشود نیز قاعدتا نمی‌تواند چندان فراتر از بازدهی 59 درصدی شاخص کل حرکت کند. بنابراین در نگاه اول مشخص می‌شود که این سود هزار درصدی، سود ساخته شده نیست، بلکه سود حسابداری است.
سود حسابداری؟
در علم اقتصاد تعریفی داریم که تحقق سود دلالت بر بازده سرمایه‌گذاری است. بازده سرمایه‌گذاری فقط هنگامی که مبلغ سرمایه‌گذاری شده، قابل حفظ و بازیافت باشد، تحقق پیدا می‌کند. بنابراین مفهوم سرمایه به منظور تعیین تفاوت بین بازده سرمایه‌گذاری و بازگشت سرمایه و همچنین تعیین سود به کار می‌رود.
حال آنکه در حسابداری، مفهوم سود برابر با تفاوت درآمد و هزینه است. سود 1000 درصدی که از آن صحبت می‌شود نیز برساخته همین مفهوم است. آنطور که از بررسی‌هایی پیرامون این صندوق مشخص شده است، عمده دارندگان واحدهای سرمایه‌گذاری این صندوق در یک بازه زمانی خروج کرده و صندوق به دلیل ناتوانی در پرداخت سود، به ضامن نقدشوندگی متوسل شده است. ضامن نقدشوندگی نیز این مبلغ را پرداخته که در ترازنامه صندوق تحت عنوان بدهی شناخته می‌شود. آن سوی دیگر ترازنامه نیز باید به همین مقدار دارایی شناخته شود که این دارایی مازاد برای صندوق باعث شده که تقسیم دارایی بر تعداد دارندگان واحدهای سرمایه‌گذاری، باعث بالا رفتن ارزش خالص دارایی (NAV) صندوق شده است.
سودی که از پرتفوی صندوق نیامده
در همین رابطه سجاد میرزایی سوینی، مدیر صندوق سرمایه‌گذاری اندیشه زرین پاسارگاد در گفت‌وگو با «تعادل» در خصوص این بازدهی استثنایی اظهار کرد: رشد بازدهی به وجود آمده به دلیل تغییر در اندازه صندوق و تغییر در ترکیب دارایی و بدهی آن صندوق‌ها در بازه زمانی 3 ماهه بوده که می‌توان گفت رشد بازدهی بالاتر از میانگین بازده صندوق‌های سرمایه‌گذاری با درآمد ثابت، ناشی از عملکرد پرتفوی آنها نبوده است.
چرا سایر صندوق‌ها چنین سودی ندارند
بررسی درست یا غلط بودن اتفاقی که برای این صندوق رخ داده، از توان این گزارش خارج است. اما تنها مشاهده این فرایند و مقایسه با عملکرد سایر صندوق‌ها حاکی از آن است که در صندوق‌های دیگر که بطور طبیعی آنها نیز خروج واحدهای سرمایه‌گذاری را دارند، به ازای هر واحدی که می‌خواهد خارج شود، فروش اموال مازاد صورت می‌گیرد تا بدهی صندوق با آنها صاف شود. در این موارد ممکن است که ضامن نقدشوندگی هم وارد شود تا این کار با سرعت بیشتری انجام شود اما پولی که این ضامن وارد می‌کند، در واقع قرض کوتاه‌مدتی است که باید در اسرع زمان از طریق فروش منابع صندوق (شامل اوراق و سهام) به وی بازگردانده شود.
این اتفاق در صندوق فوق الذکر رخ نداده که ما اصلا قصد نداریم دلیل رخ ندادن این اتفاق را ارزش‌گذاری کنیم. اما اگر حالت ایده‌آلی را برای بازار سرمایه در نظر بگیریم، نمایش این بازدهی ناشی از سود حسابداری باعث دادن آدرس غلط به سرمایه‌گذار می‌شود.
فاصله بررسی صندوق‌ها از واقعیت تا ایده آل
اگر شما یک سرمایه‌گذار فرضی باشید که قصد ورود به صندوق‌های سرمایه‌گذاری را دارید، دم دستی‌ترین راهی که برای انتخاب صندوق خود می‌توانید طی کنید، این است که به سایت مرکز پردازش اطلاعات مالی ایران (فیپیران) بروید و با مرتب‌سازی صندوق‌ها بیشترین و کمترین سود را در یک طیف مشاهده کرده و سپس انتخاب کنید.
البته اگر همه صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابلیت معامله داشتند، یعنی به صورت ETF بودند، در لحظه انتخاب خرید واحدهای سرمایه‌گذاری را هم انجام می‌دادید و به سرعت فرآیند ورود به صندوق‌ها به پایان می‌رسید.
حال اگر با همین قصد و نیت این مسیر را طی کنید، با صندوقی مواجه می‌شوید که بازدهی 1003 درصدی داشته و قطعا ترغیب می‌شوید که نه تنها تمام منابع خود، بلکه تمام منابع سرمایه‌گذاری دوستان و خانواده خود را نیز به این صندوق بیاورید، اما باید به زحمت بیفتید، بررسی کنید که این هزار درصد از کجا آمده، به در بسته بخورید و سپس به سراغ بررسی سایر صندوق‌ها بروید.
مشکلاتی که برای شما در این مسیر پیش می‌آید، در واقع مربوط به نهاد ناظر است که ساز و کار منسجمی برای نشان دادن بازدهی واقعی در پیش نگرفته، بلکه با روش‌های قدیمی و منسوخ کار می‌کند و توانایی بیرون کشیدن بازدهی واقعی از صورت‌های مالی صندوق‌های زیرمجموعه خود را ندارد.
