کودکان کار؛ دل‌زده از خانواده
ریحانه جاویدی|
دروازه غار، نه غار دارد و نه دروازه؛ در عوض کوچه پس کوچه‌های تنگ و تاریکی دارد که رد فقر بر دیوارهایش کشیده شده و کودکانی که کار کردن تنها راهشان برای ادامه زندگی است.
بچه‌های دروازه غار با درس و مدرسه غریبه‌اند، در عوض پرسه زدن برای دستفروشی میان مردم، رسم زندگی کودکان این جزیره جدا افتاده پایتخت است، تا کمک‌خرجی باشند برای خانواده‌ای که حالا آمارها نشان می‌دهد، چندان تمایلی هم برای بودن کنارشان ندارند. مسافران کوچک آخرین قطار خط یک متروی تهران که صبح را میان انبوه ماشین‌ها و عابران پیاده جولان می‌دهند تا بعد از فروختن فال حافظ و دستمال‌کشی بر شیشه‌ها، آخر شب در ایستگاه شوش از قطار پیاده شده و به دل کوچه‌های تاریک محل بزنند.
از میان ۱۲ هزار کودک کار و خیابان در سراسر کشور، 4هزار نفر از آنها در استان تهران زندگی می‌کنند و بین ۷۰ تا ۷۵ درصد آنها جزو اتباع بیگانه هستند که محل سکونت اصلی‌شان دروازه غار است. محله‌ای که محل اسکان افراد کم‌درآمد بوده و پارک‌هایی در منطقه احداث کنند. در سال ۱۳۹۴ چادرهای کارتن‌خواب‌های این پارک‌ها آتش زده شدند و جریان نوسازی مسکن هم در همین زمان زیرنظر شهرداری فعال شد اما در حال حاضر به دور پارک‌های منطقه حصار کشیده شده و خانه‌های بسیاری از این محله تبدیل به انبار شده است. با این وجود مشکلات اقتصادی تنها یکی از دلایل کار کردن کودکانی است که از این منطقه راهی خیابان‌های بالای شهر می‌شوند. فعالان حقوق کودک معتقدند ازهم پاشیدگی خانواده‌ها، طلاق و اعتیاد مهم‌ترین عوامل روی آوردن کودکان به کار است.
مریم حسینی، مددکار اجتماعی، درباره این موضوع به «تعادل» گفت: به دلیل اینکه خانواده کودک، قربانی ساختارهای ناسالم اقتصادی و فرهنگی شده‌اند، توانایی لازم برای پرورش کودک را ندارند و چون کودک نیاز به پول مستقل و رهایی از قید و بند خانواده دارد، کار می‌کند.
البته ساختارهای نادرست اجتماعی نیز به کار کودکان دامن می‌زند و کودکان با هدف تغییر چهره زندگی به جای تحصیل، ورود به بازار کار را انتخاب می‌کنند. اغلب این کودکان به مدرسه نمی‌روند اما اگرچه آموزش می‌تواند برای این کودکان یک راه‌حل باشد اما در مرتبه آخر اهمیت قرار دارد چرا که کودکان کار از خانواده، تغذیه و بسیاری از نیازهای اولیه محروم هستند و تحصیل آخرین مشکل‌شان است.
او افزود: کلیشه‌هایی که برای این کودکان از طرف صاحبان کار ایجاد می‌شود، سبب شده این کودکان آسیب‌های جسمی بسیاری را تحمل کنند. برای ابراز وجود و برای اینکه به آنها گفته می‌شود که مرد شده‌اید، آسیب‌های جدی جسمی به خود می‌زنند که وزارت کار باید فکری به حال این وضعیت کند چرا که شرایط کاری کودکان بحرانی است. براساس ماده 138 تعهد نامه سازمان جهانی کار، ممنوعیت کار برای کودکان تا سن 15 سالگی تعیین شده است. در ماده 79 قانون کار در کشور هم «به کارگماردن افراد کمتر از 15 سال تمام در هر نوع بنگاه، واحد تولیدی، کارگاه و هرچه در آن کار و اشتغال باشد، ممنوع است.» اما این قانون درحالی از دهه 60 درکشور مصوب شده است که در قانون ضمانت اجرایی چندانی برای آن دیده نشده است.
کاهش علاقه کودکان کار
نسبت به خانواده
اظهارات حسینی درباره دلایلی که کودکان کار را وادار به کار کردن می‌کند در حالی است که از نقش شرایط محیط در بروز کار کودکان نباید غافل شد.
ریحانه شیرازی - مدیر اجرایی خانه ایرانی دروازه‌غار جمعیت امام علی(ع) روز گذشته در نشست خبری پیرامون وضعیت کودکان محله دروازه غار درباره این موضوع بیان کرد: یکی از دلایلی که این منطقه را آسیب‌پذیر کرده، این است که این منطقه جمعیت مهاجر زیادی دارد و کمتر کسی نسبت به آن احساس تعلق می‌کند. پژوهش‌های سال 92 نشان می‌دهد که 32درصد از اصلیت ساکنان این منطقه «قوم غربت» بوده است و در سال ۱۳۹۷ ضمن تکرار همین آمار نشان می‌دهد که تعداد ساکنان افغانستانی منطقه افزوده شده است.
مدیر اجرایی خانه ایرانی دروازه‌غار با اشاره به وضعیت خانوادگی این کودکان نیز اظهار کرد: در سال ۱۳۹۲ بیشتر این کودکان در خانواده‌های بین دو تا ۱۲ نفر زندگی می‌کردند که این تعداد در سال ۱۳۹۷ بین چهار تا ۹ نفر رسیده است. بیشترین فراوانی خانواده‌های ساکن محله نیز هفت نفره بوده است. همچنین پژوهش‌ها نشان می‌دهد که علاقه کودکان بین این دو بازه زمانی نسبت به خانواده کاهش یافته است، با این وجود وضعیت بهداشت و سلامت آنها روبه بهبود بوده است.
وی با بیان اینکه به لحاظ آموزشی در سال ۱۳۹۲، ۸۰ درصد این کودکان سواد داشته‌اند و ۵۰ درصد آنها به مدرسه می‌رفتند، ادامه داد: در سال ۱۳۹۷ این میزان افزایش یافته است. همچنین ۴۷ درصد از این کودکان قبلاً دستفروشی می‌کردند که این میزان در حال حاضر به ۸۰ درصد رسیده است. میانگین سن شروع به کار این کودکان در سال ۱۳۹۲، هفت سال بود که این رقم در سال ۱۳۹۷ به هشت سال افزایش یافته است.
به گفته شیرازی این کودکان اغلب به دلیل فشار خانوادگی و شرایط اقتصادی مشغول به کار شدند. همچنین در بین کودکان هفت سال به بالا رواج کارگری در حال تشدید شدن است، این در حالی است که در سال ۱۳۹۲ اغلب این کودکان به دستفروشی مشغول بودند.
مدیر اجرایی خانه ایرانی دروازه‌غار با اشاره به عوامل ترس این کودکان از محله، تصریح کرد: در سال ۱۳۹۲، ۳۰ درصد این کودکان اظهار کرده بودند که از معتادان می‌ترسند که این رقم در سال ۱۳۹۷ به ۲۰ درصد کاهش یافته است. همچنین ترس از دعوا و درگیری بزرگ‌ترین ترس این کودکان از محله محسوب می‌شود. در سال ۱۳۹۲ این کودکان اظهار کرده بودند که از پلیس نیز می‌ترسند این در حالی است که در سال ۱۳۹۷ این مساله کاهش یافته است.
وی با اشاره به مکان بازی این کودکان نیز توضیح داد: در سال ۱۳۹۲، ۷۰ درصد این کودکان در پارک‌ها بازی می‌کردند که این رقم در سال ۱۳۹۷ به ۴۷ درصد کاهش یافته است. در عوض کودکانی که در کوچه بازی می‌کنند به ۱۰ درصد رسیده و ۳۰ درصد از این کودکان نیز بازی در خانه را انتخاب کرده‌اند. نوع بازی این کودکان عمدتاً فوتبال عنوان شده است. همچنین کودکان کلاس‌های آموزشی سازمان‌های مردم‌نهاد را به مثابه یکی از تفریحات‌شان عنوان کردند.
مدیر اجرایی خانه ایرانی دروازه‌غار در مورد فرصت‌های موجود در این محله در مصاحبه‌های انجام شده متبوع را تشریح کرد و گفت: اهالی منطقه طی مصاحبه‌های انجام شده هیچ فرصتی را برای محله خود متصور نبودند. این درحالی است که مسوولان به حضور مردم محله به عنوان یک فرصت اشاره می‌کردند. دانشگاهیان ضمن اشاره به پیشینه و هویت تاریخی محله به بحث گردشگری آن تاکید داشتند و اعضای جامعه مدنی نیز کودکان را به عنوان سرمایه‌های اجتماعی این محله معرفی کردند.
