نقشه سرمایه اجتماعی استان‌ها

گروه اقتصاد کلان|

وزارت اقتصاد در گزارش «پایش شاخص‌های ملی محیط کسب و کار در راستای سنجش و ارتقای بهره‌وری» به ارزیابی شاخص سرمایه اجتماعی استان‌های کشور در سال 1396 پرداخته است. این شاخص از طریق 20 مولفه اندازه‌گیری شده که نشان می‌دهد از میان آنها متغیر« نگران نبودن نسبت به آینده فرزندان» در اغلب استان‌ها در وضعیت نامطلوبی قرار دارد که این نشان از عدم اطمینان نسبت به آینده و در نتیجه نگرانی خانواده‌ها نسبت به آینده فرزندان است . متغیر دیگر که در بیشتر استان‌ها ضعیف نشان داده شده متغیر «شرکت در سازمان‌های خیریه و مردم نهاد» است. «ارایه نظرات به مقامات دولتی» که یکی از متغیرهای سرمایه اجتماعی است که بیشتر استان‌های کشور در آن امتیاز پایینی کسب کرده‌ا‌ند که این نشان‌دهنده امکان ارتباط پایین فعالان اقتصادی با دولت و حکومت است. دیگر متغیری که بر اساس نظرسنجی انجام شده بیشتر استان‌ها در آن دچار مشکل هستند« یکسان اجرا شدن قانون برای فعالان اقتصادی» است. این امر می‌تواند گویای عدم امید به اجرای عدالت در میان افراد باشد.

   قانون بهبود محیط کسب‌وکار

به گزارش «تعادل» هر اقدامی جهت بهبود محیط کسب‌وکار نه تنها عملکرد اقتصادی بخش واقعی در کشور را بهبود خواهد داد، بلکه اثربخشی بسیاری از سیاست‌های کلان اقتصادی را نیز افزایش خواهد داد. در این راستا بر اساس تبصره ماده (4) قانون بهبود مستمر محیط کسب‌وکار و بند الف ماده (22) قانون برنامه ششم توسعه وزارت امور اقتصادی و دارایی موظف است با همکاری دستگاه‌های ذی‌ربط جایگاه کشور را در رتبه‌بندی‌های جهانی کسب‌وکار ارتقا دهد. در حال حاضر علاوه بر بهبود جایگاه بین‌المللی ایران در شاخصهای کسب‌وکار بهبود واقعی محیط کسب‌وکار در کلیه استان‌های کشور مدنظر وزارت امور اقتصادی قرار گرفته است. زیرا اگرچه همه استان‌های کشور تحت حاکمیت مرکزی واحد اداره می‌شوند اما فرایند انجام کسب‌وکار در استان‌های مختلف متفاوت است. در این زمینه با لحاظ چارچوب مدنظر بانک جهانی و در نظر گرفتن شرایط بومی اقتصاد کشور به تدوین اولیه 7 شاخص ملی ثبت مالکیت، تأمین مالی، الزام‌آور بودن اجرای قراردادها، سرمایه اجتماعی، اخذ مجوزهای ساخت، دسترسی به گاز پرداخته شده است.

در راستای اصل بی‌طرفی، این وزارتخانه به عنوان کارفرما، پایش و تدوین 4 شاخص نخست فوق‌الذکر در استان‌های کشور را به پژوهشکده مطالعات توسعه سازمان جهاد دانشگاهی تهران به عنوان مجری برونسپاری کرده که نتایج هریک از آنها به‌طور مستقل منتشر می‌شود.

یکی از عوامل موثر در بهبود محیط کسب‌وکار وجوه گوناگون پیوندها، همکاری، اعتماد متقابل و ارتباطات میان اعضای یک جامعه است که در مجموع، همان سرمایه‌های اجتماعی را تشکیل می‌دهد. وجود سرمایه اجتماعی، بستر مناسیی برای بهره‌وری سرمایه اجتماعی، اقتصادی و فیزیکی است و نبود آن، اثربخشی سایر سرمایه‌ها را در دستیابی به توسعه منتفی می‌کند. بدون سرمایه اجتماعی، طی کردن راه‌های توسعه و تکامل فرهنگی و اقتصادی، ناهموار و مشکل می‌شود. شبکه‌های اجتماعی و انسجام جامعه وقتی اتفاق می‌افتد که افراد جامعه به هم اعتماد داشته و به یکدیگر احترام بگذارند.  مطالعات نشان می‌دهد که کشورهای با سطح پایین‌تر اعتماد سطوح پایین‌تری از رشد اقتصادی را نیز تجربه می‌کنند. پژوهش حاضر با الگوبرداری از شاخص رفاه لگاتوم به پایش و رتبه‌بندی استان‌های کشور در شاخص سرمایه اجتماعی پرداخته است. لگاتوم یک موسسه پژوهشی است که سرمایه اجتماعی را در قالب مولفه‌های شاخص رفاه در سطح جهانی مورد سنجش قرار می‌دهد. شاخص رفاه لگاتوم رتبه‌بندی سالانه این موسسه است که در خصوص رفاه در 142 کشور مختلف منتشر می‌شود. لگاتوم از سال 2007 این گزارش را منتشر می‌کند و پژوهشگران آن، سطح رفاه در کشورها و مقایسه وضعیت آنها در هشت حوزه اقتصاد، فرصت‌های کسب‌وکار، آموزش، سلامت، امنیت و ایمنی، آزادی‌های فردی و سرمایه اجتماعی را می‌سنجد.

   20 مولفه سرمایه اجتماعی

در پژوهش حاضر 20 متغیر به عنوان مولفه‌های سرمایه اجتماعی مورد سنجش قرار گرفته اند؛ وضعیت سرقت،

امنیت، صدقه دادن، کمک گرفتن از دوستان و خویشاوندان، کمک به افراد غریبه، کمک مالی به خانواده دیگر، ملاقات افراد و دوست یابی، مورد احترام قرار گرفتن، مشاهده ناسزاگویی و پرخاشگری، ارایه نظرات به مقامات دولتی، شرکت در سازمان‌های خیریه و مردم نهاد، شرکت در انتخابات، عضویت در گروه‌ها، دسترسی به کیفیت خدمات سلامت، احساس خوشی، احساس نگرانی، نگرانی نسبت به آینده فرزندان، یکسان اجرا شدن قانون برای فعالان اقتصادی، گرفتن حق در دادوستد و اطمینان به قول و قرار در محیط تجاری 20 سنجه‌ای هستند که با یکدیگر ترکیب شده و نمره متغیر سرمایه اجتماعی را تشکیل داده‌اند.

با توجه به وزن هریک از این مولفه‌ها و نمره‌های اکتسابی به یک امتیاز کل می‌انجامند که بازه آن بین صفر تا 21 قرار دارد که نشان‌دهنده نمره کل شاخص سرمایه‌ اجتماعی هر استان است. امتیازات بالا نشان‌دهنده سرمایه اجتماعی بالا و امتیازات پایین نمایانگر سرمایه اجتماعی پایین است.

بر مبنای داده‌های به دست آمده استان‌های هرمزگان با امتیاز 14.6، مازندران با امتیاز 13.89 و همدان با امتیاز 13.68 بالاترین امتیاز را در سرمایه اجتماعی دارند و استان‌های سمنان با امتیاز 7.39، اصفهان با امتیاز 7.1 و قزوین با امتیاز 6.93 پایین‌ترین امتیاز را به خود اختصاص داده‌اند. همچنین میانگین کل سرمایه اجتماعی استان‌ها 10.87 است. در ادامه برخی از مولفه‌های مهم این شاخص‌بندی و وضعیت استان‌ها را مرور می‌کنیم.

   وضعیت عدم سرقت

سرقت یک عامل منفی برای سرمایه اجتماعی محسوب می‌شود و هر چه سرقت در یک استان بیشتر اتفاق بیفتد نشان از پایین‌تر بودن سرمایه اجتماعی در آن استان است. در اینجا استان‌هایی که بیشترین امتیاز را گرفته‌اند معتقدند پول یا مایملکی از اعضای خانواده آنها سرقت نشده و استان‌هایی که کمترین امتیاز را گرفته‌اند بیشترین میزان سرقت را دارند. با توجه به داده‌های به دست آمده بیشترین امتیاز به ترتیب مربوط به استان‌های هرمزگان گلستان و سمنان است و کمترین امتیاز به ترتیب مربوط به استان‌های قزوین، تهران و گیلان است. میانگین کشور در این مولفه 0.6است که 12 استان کمتر از میانگین امتیاز کسب کرده‌اند.

   احساس امنیت در استان‌ها

احساس امنیت در هنگام پیاده‌روی در شب یکی دیگر از عوامل مثبت برای سرمایه اجتماعی محسوب می‌شود و بنابراین هر چه احساس امنیت بالا باشد نشان‌دهنده سرمایه اجتماعی بالا در یک استان است. با توجه به یافته‌ها به ترتیب استان‌های زنجان، گیلان و کرمان بیشترین احساس امنیت را در شب احساس می‌کنند و استان‌های خوزستان، اصفهان و خراسان جنوبی نیز کمترین میزان امنیت را احساس می‌کنند. میانگین کشور در این مولفه 0.59 است که 13 استان امتیازی کمتر از این مقدار به دست آورده‌اند.

   سمنان و اصفهان؛

دارای کمترین امتیاز در صدقه دادن

بر اساس این گزارش استان‌هایی که مردم آن میزان بالایی از صدقه دادن را دارند نشانگر امتیاز بالا در سرمایه اجتماعی است. با توجه به داده‌های جمع‌آوری شده استان‌هایی که امتیاز بالایی را در صدقه دادن دارند به ترتیب عبارتند از زنجان و هرمزگان با امتیاز1 اردبیل و آذربایجان شرقی با امتیاز0.94و استان‌های خراسان شمالی، خوزستان و گلستان نیز با امتیاز 0.93 . استان‌هایی که کمترین امتیاز را کسب کرده‌اند نیز به ترتیب سمنان، اصفهان و قزوین است. میانگین کشور در این مولفه0.7 است که 10 استان رقمی پایین‌تر کسب کرده‌اند.

   ۱۷ استان درباره آینده فرزندانشان نگران‌ترند

در بخشی از این گزارش به موضوع نگرانی از آینده فرزندان به عنوان یکی از شاخص‌های سرمایه اجتماعی تلقی می‌شود. در این زمینه مردم استان‌های مختلف در مواجهه با این سوال که «نسبت به آینده فرزندانتان چقدر نگران هستید؟» پاسخ‌های متفاوتی ارایه کردند.

نگرانی از آینده فرزندان از عوامل منفی برای سرمایه اجتماعی از استان‌هایی که امتیاز بالایی در این سوال کسب کرده‌اند نگرانی کمتر از و سرمایه اجتماعی بالا و استان‌هایی که امتیاز کمتری دارند نگرانی بیشتر نسبت به آینده فرزندان و بنابراین سرمایه اجتماعی پایین دارند. بر مبنای نتایج به دست آمده استان‌های همدان، کرمانشاه و خوزستان بالاترین امتیاز را در عدم نگرانی نسبت به آینده فرزندان خود دارند که به معنای سرمایه اجتماعی بالا است.

استان‌های اصفهان، چهارمحال و بختیاری، خراسان جنوبی، زنجان، قم، کردستان، مازندران، مرکزی و یزد با امتیاز صفر و البرز، آذربایجان شرقی، فارس و گلستان با امتیاز ۰.۱۴ و اردبیل و سمنان با امتیاز ۰.۱۵ نیز کمتر این امتیازات را در عدم نگرانی نسبت به آینده فرزندانشان دارند که معنای سرمایه اجتماعی پایین است. میانگین کشور در این مولفه ۰.۲۸ که ۱۷ استان امتیازی پایین‌تر از میانگین کسب کرده‌اند و این نشان از وضعیت نامساعد این مولفه در کشور دارد.

   احساس خوشی داشتن

یکی دیگر از مولفه‌های سرمایه اجتماعی «احساس خوشی داشتن» بوده که در میان مردمان استان‌های مختلف پژوهش‌ شده است. داده‌های به دست آمده نشان از این دارد که استان‌های گیلان، مازندران و کردستان بیشترین امتیاز را در احساس خوشی داشتن کسب کرده‌اند. استان‌های اصفهان، خراسان جنوبی و آذربایجان غربی کمترین میزان امتیاز احساس خوشی را داشته‌اند. میانگین کشور در این مولفه ۰.۵۷ است که ۱۵ استان امتیازی بالاتری از میانگین کسب کرده‌اند.