گام جدید برای تنظیم بازار گوشت

تعادل|

قصه گرانی گوشت هنوز به پایان خوشی نرسیده است. آمارهای منتشر شده مرکز آمار ایران از نرخ تورم در بهمن ماه امسال نشان‌دهنده آن است که گروه گوشت (اعم از گوشت قرمز، مرغ و ماهی) با 90 درصد تورم نسبت به مدت مشابه سال گذشته، بالاترین تورم را در گروه خوراکی‌ها به خود اختصاص داده است. این در حالی است که از میان اصلی‌ترین دلایل افزایش قیمت گوشت در ماه‌های اخیر، می‌توان به افزایش میزان صادرات و قاچاق و البته، کاهش قابل توجه میزان تولید اشاره کرد. بر این اساس، در حالی که ممنوعیت‌های صادراتی و افزایش نظارت‌ها احتمالا موجب افت خروج گوشت و نیز دام زنده از کشور خواهد شد، آمارها از کاهش تولید گوشت قرمز در ماه‌های اخیر هم حکایت می‌کنند. بر این اساس، وزن گوشت قرمز تولید شده در کشتارگاه‌های کشور در فصل پاییز ۹۷ جمعاً ۸۴.۲ هزار تن گزارش شده که نسبت به فصل مشابه سال گذشته ۲۰ درصد کاهش را شاهد بوده است. از دیگر سو اما با وجود اعلام واردات دام زنده با ارز 4200 تومانی برای تنظیم بازار شب عید، صف خرید گوشت‌های تنظیم بازاری همچنان به بلندی صف خرید گوشت با نرخ آزاد است. از طرفی با تقسیم تولی‌گری تنظیم بازار گوشت میان دو وزارتخانه جهاد کشاورزی و صنعت، معدن و تجارت، عده‌ای معتقدند سامان بخشی به بازار گوشت حتی دشوارتر از گذشته خواهد شد. این در حالی است که به گفته مدیرکل امور خدمات بازرگانی وزارت صنعت، معدن و تجارت، قرار است شیوه توزیع گوشت‌های قرمز تنظیم بازاری دستخوش تغییر شود. بر این اساس، توزیع این گوشت‌ها با شناسایی جامعه هدف (اعم از اعضای اتحادیه‌های کارگری و کارمندی، کمیته امداد، بهزیستی و یارانه بگیرها) صورت خواهد گرفت. علاوه بر این، ممکن است بخشی از شبکه توزیع گوشت از فروشگاه‌های زنجیره‌ای، به شبکه‌های توزیع صنفی، همچون تعاونی فرهنگیان سپرده شود تا تنظیم بازار از حالت مرکز حور خارج شود.

   گوشت با طعم تورم 90 درصدی

افزایش کم‌سابقه قیمت گوشت در ماه‌های اخیر هنوز رفع و رجوع نشده و با وجود اتخاذ راه‌حل‌هایی همچون ممنوعیت صادرات، افزایش رصد مرزهای کشور برای جلوگیری از خروج دام زنده و حتی واردات گوشت قرمز و نیز دام زنده از کشورهای دیگر، این بازار هنوز تعادل از دست رفته را بازنیافته است. این در حالی است که بر اساس آمار اعلامی نرخ تورم در بهمن ماه سال جاری، تورم در گروه گوشت (اعم از گوشت قرمز، مرغ و ماهی)، نسبت به بهمن ماه سال گذشته حدود 90 درصد بوده و به این ترتیب، گروه گوشت بالاترین نرخ تورم را در میان گروه خوراکی‌ها به خود اختصاص داده است.

در این میان، نخستین و مهم‌ترین اقدام برای تنظیم بازار، واردات گوشت یخ زده از کشورهای دیگر بود اما برای خرید همین گوشت‌های یخ زده هم حالا صف‌های طولانی تشکیل می‌شود. این اما در حالی است که طبق ابلاغیه جدید هیات وزیران، گمرک موظف شده با هماهنگی وزارت جهاد کشاورزی، نسبت به تسریع در ترخیص گوشت‌های وارداتی اقدام کند. بر اساس ابلاغیه هیات وزیران، وزارت صنعت، معدن و تجارت باید به گونه‌ای تمهید و برنامه‌ریزی کند که گوشت‌های وارداتی با ارز رسمی ۴۲۰۰ تومانی به شکل مناسب‌تری بین مصرف‌کنندگان توزیع شود. همچنین گمرک موظف شده با هماهنگی با وزارت جهاد کشاورزی نسبت به تسریع ترخیص گوشت‌های وارداتی از مبادی ورودی کشور اقدام کند. علاوه براین، بر اساس تصمیم هیات وزیران، وزارت کشور باید خروج غیرقانونی دام از کشور را با جدیت مراقبت و کنترل کند. مهدی میر اشرفی، رییس کل گمرک کشور روز جمعه اعلام کرده بود که ۷۰۰ کانتینر گوشت در گمرک مانده که ۳۰۰ کانتینر آن به پشتیبانی امور دام اختصاص دارد که پس از اخذ مجوزها، ترخیص خواهد شد. به گفته میر اشرفی، در ۱۱ ماه ابتدایی امسال ۱۳۷ هزار تن گوشت گرم و منجمد وارد شده که این آمار غیر از واردات دام زنده و مواد پروتئینی و مرغ است و میانگین ماهانه واردات ۱۲ هزار و ۵۰۰ تن گوشت بوده است. میراشرفی اما این را هم اضافه کرده که قبل از تحریم‌ها، میانگین مدت زمانی که کالا از کشتی پیاده و در گمرک اظهار می‌شد ۲۰ روز بود اما هم‌اکنون این مدت به ۴۰ روز افزایش پیدا کرده است.

   از کاهش تولید تا افزایش قاچاق

پیش از این اما برخی فعالان اقتصادی، صادرات و حتی قاچاق گوشت قرمز و نیز دام زنده به برخی کشورهای همسایه را عامل اصلی افزایش قیمت گوشت در کشور اعلام کرده بودند. بر این اساس، به دلیل کاهش کم سابقه نرخ برابری میان واحد پول ملی ایران و واحد پول کشورهای منطقه، هزینه خرید گوشت و سایر اقلام تولیدی در ایران برای مصرف‌کنندگان خارجی به‌شدت پایین آمده و به همین دلیل، خروج گوشت و دام زنده از کشور تا حد زیادی توجیه پذیر شده است. این اما در حالی است که در کنار افزایش میزان قاچاق دام به خارج از کشور، آمارها از کاهش میزان تولید گوشت در کشور هم حکایت می‌کنند. به عبارت ساده‌تر، اکنون روشن است که افزایش قیمت گوشت در ماه‌های اخیر، دست کم دو عامل اصلی داشته است: کاهش تولید و افزایش قاچاق. بر اساس آمارهای اعلام شده توسط مرکز آمار ایران، وزن گوشت قرمز تولید شده در کشتارگاه‌های کشور در فصل پاییز ۹۷ جمعاً ۸۴.۲ هزار تن گزارش شده که نسبت به فصل مشابه سال گذشته ۲۰ درصد کاهش را شاهد بوده است. در این فصل مقدار تولید گوشت گاو و گوساله ۴۶.۶ هزار تن، گوسفند و بز ۲۸.۲ هزار تن، بز و بزغاله ۷.۶ هزار تن و گاومیش و شتر ۲ هزار تن بوده است که نسبت به مدت مشابه سال قبل به ترتیب ۱۸درصد، ۲۲ درصد، ۱۴ درصد و ۳۵ درصد کاهش داشته است. علاوه بر این، در حالی که تعداد دام سبک (گوسفند و بز) کشور در مهرماه سال جاری نسبت به زمان مشابه در سال ۱۳۹۳ (تعداد دام سبک در سرشماری عمومی کشاورزی ۱۳۹۳) ۱۹ درصد افزایش یافته اما تعداد دام سبک کشتار شده در کشتارگاه‌های رسمی کشور در مهرماه سال جاری نسبت به مهرماه سال ۱۳۹۳، ۳۱ درصد کاهش داشته است.

   گوشت، کالایی با دو متولی

این در حالی است که تنظیم بازار گوشت در کشور شاهد تغییر دیگری هم بوده است. بر اساس قانون انتزاع، از سال 1392 تاکنون تامین و توزیع محصولات کشاورزی بر عهده وزارت جهاد کشاورزی بوده و بر اساس این قانون، تامین و توزیع گوشت قرمز هم تا چند روز پیش بر عهده این وزارتخانه بوده است، اما به دنبال نابسامانی‌های اخیر در تنظیم بازار این محصول و ایجاد صف‌های طولانی در مراکز توزیع گوشت قرمز تنظیم بازاری، مسوولان مربوطه تصمیم گرفته‌اند تا با تقسیم تامین و تنظیم گوشت قرمز بین دو وزارت خانه جهاد کشاورزی و وزارت صنعت، معدن و تجارت به امر توزیع گوشت قرمز که این روزها به یک کالای گران‌بها تبدیل شده سر و سامان بدهند. براین اساس از این پس تامین گوشت قرمز بر عهده وزارت جهاد کشاورزی خواهد بود و توزیع و نظارت گوشت قرمز هم بر عهده وزارت صنعت است. با این همه، عده‌ای معتقدند تقسیم تولی‌گری بازار گوشت قرمز میان دو وزارتخانه جهاد کشاورزی و صنعت، معدن و تجارت، نه فقط مشکل افزایش بی‌سابقه قیمت گوشت را حل نخواهد کرد، که بار مشکلات پیشین را سنگین‌تر از گذشته خواهد کرد.

در همین راستا اما مدیرکل امور خدمات بازرگانی وزارت صنعت، معدن و تجارت، رساندن گوشت به دست جامعه هدف را مهم‌ترین برنامه این وزارتخانه در مورد تنظیم بازار گوشت عنوان کرد و گفت: در صورت تامین گوشت قرمز توسط وزارت جهاد کشاورزی، برنامه ما رساندن گوشت قرمز به جامعه هدف است. محمد قبله ادامه داد: برآورد وزارت جهاد از تولید گوشت قرمز تولید سالانه حدود 800 تا 900 هزار تن است در حالی که در تولید این محصول در سال جاری نسبت به سال گذشته 30 درصد کمبود داشته‌ایم. این در حالی است که در مورد تامین گوشت قرمز و سفید وزارت صنعت استعلام‌ لازم را انجام داده است، بطوری که بر اساس این استعلام مشخص شده که در مورد گوشت مرغ و تخم مرغ وزارت جهاد کشاورزی تامین را انجام داده، اما در رابطه با گوشت قرمز با کسری تامین مواجه هستیم. قبله اما در مورد تشکیل صف‌های طولانی حتی در جلوی مراکز توزیع گوشت‌های وارداتی هم گفت: بررسی‌ها نشان داده که نظارت کافی بر بحث توزیع گوشت قرمز وجود نداشته و ایجاد صف‌های طولانی در مراکز توزیع حاکی از آن بود که برخی از این صف‌ها ناشی از حضور دلالان در کنار مصرف‌کنندگان واقعی بوده است.

   توزیع گوشت از طریق نهادهای صنفی

اما آیا وزارت صنعت برای برون رفت از این وضعیت راه‌حلی هم دارد؟ مدیرکل امور خدمات بازرگانی وزارت صنعت، معدن و تجارت گفت: وزارت صنعت قرار است در گام اول، ضمن طراحی شیوه‌های نوین توزیع برای رسیدن محصول به دست مصرف‌کننده نهایی نظارت بر شبکه‌های توزیع را هم بر عهده داشته باشد. او ادامه داد: توزیع دو مولفه دارد، برای توزیع یک کالا در درجه اول باید کالا موجود باشد تا در درجه دوم نظارت بر توزیع صورت بگیرد. وزارت صنعت از وزارت جهاد کشاورزی خواسته است تا گوشت قرمز را تامین کند و آن گاه وزارت صنعت با توجه به اینکه ارتباطات مستقیم با تعاونی‌ها، اتحادیه‌ها، مراکز اصناف، سامانه‌های جامع تجارت دارد گوشت را با نظارت به جامعه هدف می‌رساند، تا توزیع گوشت قرمز به منبع درآمدی برای دلالان و واسطه‌گران تبدیل نشود.

قبله گفت: برنامه وزارت صنعت این است که گوشت قرمز با روش‌های گوناگون و بدون ایجاد تنشی خاص در جامعه هدف به بهترین نحو توزیع شود. جامعه هدف برای توزیع گوشت هم شناسایی شده و البته اینگونه نیست که قشر خاصی مدنظر ما باشد بلکه بهتر است که بگویم جامعه هدف به گروه‌های مختلف از جمله عضو اتحادیه‌های کارگری و کارمندی، کمیته امداد، بهزیستی، یارانه بگیرها دسته‌بندی شده است. برای کاهش صف‌های طولانی هم ممکن است به عنوان مثال، تشخیص داده شود تا بخشی از بار فروشگاه‌های زنجیره‌ای را کاهش دهیم و با کاهش سقف فروشگاه‌های زنجیره‌ای این سقف توزیع را به تعاونی فرهنگیان و ... واگذار کنیم و به این ترتیب توزیع گوشت را از حالت مرکز محور متفرق کنیم تا توزیع روان‌تری انجام شود.  این در حالی است که روز گذشته، مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی تامین، توزیع، تنظیم بازار و ذخایر راهبردی وزارت جهاد کشاوری از واردات دام سنگین برای تنظیم بازار عید خبر داد. مسعود بصیری در این مورد گفت: دام سنگین قرار است با ارز 4200 تومانی وارد کشور شود و ما مجوزهای آن را به بخش خصوصی داده‌ایم. بصیری ادامه داد: ما برای توزیع گوشت قرمز بازار شب عید تدابیری اندشیده‌ایم و منتظریم دولت جامعه هدف را برای دریافت گوشت قرمز با قیمت تنظیم بازار برای ما از طریق وزارت رفاه یا دهک‌های مورد نظر مشخص کند. او ادامه داد: در این راستا در وزارت جهاد کشاورزی سامانه‌ای برای توزیع گوشت قرمز طراحی شده و جامعه هدف در آن سامانه تعریف می‌شود. وی افزود: در مناطقی که فروشگاه‌های زنجیره‌ای وجود ندارد، توزیع گوشت‌های تنظیم بازار از طریق اصناف انجام می‌گیرد. مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی تامین، توزیع، تنظیم بازار و ذخایر راهبردی وزارت جهاد کشاوری با اشاره به اینکه بر اساس بخشنامه دولت قرار است گوشت با ارز نیمایی و سود بازرگانی صفر نیز وارد شود، اظهار داشت: ما منتظریم سازوکارها برای این واردات مشخص شود.