شوک «ظریف»؛ واکنش «شدید»
گروه بورس|سمیرا ابراهیمی|
در ساعات پایانی روز دوشنبه ششم اسفندماه سال جاری، محمد جواد ظریف، وزیر وقت امور خارجه با درج پستی در صفحه خود در شبکه اجتماعی اینستاگرام، خبر از استعفا داد. استعفایی که در شرایط ناگوار سیاست خارجی کشور که همراه با غبار تحریم و قهرهای بین‌المللی است و روزگار اقتصادی مردم و بنگاه‌های تولیدی را سخت کرده، به زعم عده ای تحت عنوان بسته شدن آخرین روزنه امید در فضای تاریک اقتصادی کشور بود.
از همان لحظاتی که خبر استعفا منتشر شد، با آنکه هنوز از سوی رئیس‌جمهوری مقبول واقع نشده و حتی گمانه‌زنی می‌شود که رئیس‌جمهور آن را قبول نکند، می شد پیش‌بینی کرد که بورس روز سختی را در پی داشته باشد.
طبیعتا این اتفاق نیز رخ داد و شاخص‌های بورس از همان دقایق اول باز شدن بازار به دلیل فشار فروش با ریزش های شدیدی مواجه شدند که پس از چند روز مثبت شدن پی در پی شاخص،تاثیر روانی منفی ناخوشایندی را به دنبال داشت.
اما دلیل این ریزش،وقتی که هنوز هیچ اتفاق سیاسی و اقتصادی خاصی رخ نداده، تنها در حوزه مالی رفتاری و روانشناسی رفتار سرمایه‌گذاران قابل بررسی است.
در واقع سرمایه‌گذاران بورس در حال پیش‌بینی شرایطی هستند که بدون حضور ظریف، احتمالا با روی کار آمدن وزیری که در این حد قدرت مذاکره نداشته باشد، به دست آوردن امتیازات اقتصادی از اروپایی‌ها را نیز ندارد و امید مذاکره با اروپا نیز از بین می‌رود و در نتیجه شرایط تولید و صادرات برای بنگاه‌های بورسی سخت‌تر می‌شود،بنابراین سود تقسیمی آنها کاهش یافته و بالطبع از ارزش قیمتی سهام نیز کاسته خواهد شد.
در همین رابطه، سید محمدجواد فرهانیان، پژوهشگر حوزه مالی رفتاری در خصوص دلیل واکنش شدید بازار به خبر استعفای وزیر امور خارجه به «تعادل» گفت: مبحث عمومی وجود دارد که می‌گوید بازار سرمایه به موضوعات سیاسی و اقتصادی حساس است. هنگامی که ارزیابی دقیقی از نتایج حوادثی که در حال رخ دادن است، نداشته باشد، رفتار محافظه کارانه از سوی سرمایه‌گذاران بورس رخ می‌دهد. رفتار محافظه کارانه تحت عنوان انواع و اقسام مدل ها و تاثیرگذاری ها در بازار انجام می‌شود. نوع این تاثیر‌پذیری می‌تواند واهمه و ترس، دست نگهداشتن از معاملات و امثالهم باشد. وقتی که بازار خود را با اطلاعات جدید به روز کند، این رفتار تعدیل می‌شود و اگر واکنش بیش از حد یا کمتر از حد لازم انجام شده باشد،تعدیل خواهد شد.
این کارشناس بازار سرمایه در ادامه افزود: معمولا چنین رفتارهایی نشان‌دهنده این است که ارزیابی آتی به صورت روشن و دقیق امکان‌پذیر نیست و نیاز به فرصتی دارد که وضعیت حال و آینده بهتر انجام شود. در این شرایط، گروهی وجود دارند که ریسک گریز‌تر هستند و از بازار خارج شده و پاپس می‌کشند. این گروه تابع ابهامات پیش آمده از بازار خارج می‌شوند و پس از رفع ابهامات دوباره به بازار برمی‌گردند.
کارایی ضعیف بورس ایران و رفتار توده وار
فرهانیان در ادامه به موضوع کارایی بورس اشاره کرد و گفت: کارایی بازار از زاویه اطلاعاتی مورد بررسی قرار می‌گیرد. کارایی اطلاعاتی هنگامی اتفاق خواهد افتاد که با آخرین اطلاعاتی که در اختیار افراد قرار می‌گیرد، به صورت دقیق و درست انجام شود. تحقیقات نشان می‌دهد که بازار سرمایه ایران توام با توده واری است و هر کنشی که انجام می‌شود، با همراهی عده زیادی همراه می‌شود و هر نوسان با شدت بیشتر از پیش‌بینی، خودرا نشان می‌دهد. این رفتارها قابل پیش‌بینی و تعدیل است و اگر اطلاعات در زمان درست و با شفافیت کامل در اختیار سرمایه‌گذاران قرار بگیرد، باعث می‌شود که بازگشت سرمایه‌گذاران به ریل تصمیمات عقلایی با سرعت بیشتری انجام شود.
وی در ادامه افزود: در بازارهای کارا، سرعت انتقال اطلاعات زیاد است و اهرم و نهادهایی وجود دارند که در تحلیلگری کمک می‌کنند که تصمیمات درست انجام شود. اما در ایران، تحلیلگرانی که به تصمیم‌سازی کمک می کنند، گنگ هستند و ابزار تحلیل قوی ندارند، در نتیجه بهبود این شرایط زمان می‌برد. بنابراین هرچقدر بازار کاراتر باشد، سرعت واکنش به اطلاعات منتشره بیشر خواهد بود. از طرف دیگر هرچقدر که تاثیرگذاری اطلاعات کمتر شود و با ابهام بیشتری تصمیم‌گیری انجام می‌شود، نشان می‌دهد که احتمالا ابزارها و نهادهایی که باید باشند نیز کار خود را به درستی انجام ندادند.
این پژوهشگر حوزه مالی رفتاری در ادامه اظهار کرد: در این میان، شبکه های مجازی نیز با سرعت زیادی که در انتشار اطلاعات و اخبار تایید نشده دارند، به ابهام بازار دامن می‌زنند. این موضع باعث می‌شود که تحلیلگران نسبت به تحلیل و خبر عاجز شوند. بنابراین باید روشنگری و شفاف‌سازی به سرعت انجام شود تا سناریو‌سازی و تحلیل اثر در بازار صورت شود. اکنون هنوز سناریویی از آثار استعفای آقای ظریف نه در بورس و نه در سایر بازارهای موازی ارائه نشده و این موضوع نشان می‌دهد که اطلاعات هنوز کامل نیست.
وی در پاسخ به دلیل واکنش بر عکس دلار و طلا (ارزان شدن آنها بر خلاف روندهای قبلی در بحران‌های سیاسی گفت: البته باید توجه داشت که در روز گذشته، مجمع بانک مرکزی نیز برگزار شد و نباید با یگانه خبر استعفای آقای ظریف، به بررسی روند آتی بازار بپردازیم. حال آنکه اخبار مربوط به متعادل شدن بازار ارز در این مجمع، خبر خوبی برای بازار به شمار می‌رود.
به گفته فرهانیان، گاهی اوقات، برخی از پارامترها قابل هدایت و کنترل هستند و بر خلاف پیش‌بینی‌های رایج در مورد خبر، می‌تواند جهت بازار را تغییر دهد.
لازم به توضیح است که رفتار توده وار، گله‌ای یا رمه‌‌ای، به این معنی است که سرمایه‌گذار به جای اینکه به‌صورت مستقل و بر مبنای دانش و اطلاعات خود تصمیم به سرمایه‌گذاری بگیرد، بر مبنای تقلید سرمایه‌گذاری کند که البته افتادن در این تله به تصمیم خودش است. حداکثر کردن مطلوبیت، یکی از بنیاد‌های اصلی علم اقتصاد است که پشتوانه آن نظریه انتظارات عقلایی است. در این نظریه عنوان می‌شود که سرمایه‌گذار در تصمیمات خود دچار اشتباهات سیستماتیک نمی‌شود تا زمانی که تصمیم بگیرد از حداکثر اطلاعات استفاده کند. در بنیاد اصلی نظریه‌های مالی رفتاری، مبنا بر این است که همه بازیگران اقتصادی در همه زمان‌ها نمی‌توانند تصمیمات عقلایی بگیرند. به همین دلیل چون یک فرد اقتصادی همیشه رفتاری عقلایی دارد این خود جای سوال است و این بحث نمی‌تواند مطرح شود. با این حال، این ایراد وارد است که ما نمی‌توانیم همیشه انتظار داشته باشیم که سرمایه گذاران تصمیم عقلایی بگیرند و در نتیجه مطلوبیت انتظاری خود را افزایش بدهند.
چاره چیست؟
فرهانیان در ادامه به پیشنهادهایی برای بهبود شرایط بازار در موقعیت بحرانی امثال دیروز گفت: طبیعتا هر چقدر اطلاعات شفاف تر و در دسترس تر باشد،تصمیم گری درست سریع تر انجام خواهد شد. تحلیلگران نیز وظیفه هدایت سهامداران را عهده دار هستند و اگر شفاف سازی بخواهد صورت بگیرد، باید ابتدا از زاویه خبر باشد و از وورد خبرهای ضد و نقیض جلوگیری شود. بنابراین باید افرادی برای ارائه اخبار و اطلاعهات درست به تحلیلگران به کار گرفته شوند و همچنین بهتر است در پایان هر روز معاملاتی، مدیران ارشد بازار مصاحبه هایی داشته باشند و اطلاعاتی را به افراد ارائه دهند که در پیشبرد روند سرمایه گذاران موثر باشند.
