اصلاحات ضد تحریمی در صنعت هوایی
گروه راه و شهرسازی| زهره علامی|
سال 97، سالی پر از تصمیمات و رویدادهای تلخ و شیرین برای حوزه هوایی کشور بود. پرونده این حوزه با خروج امریکا از برجام و اعمال تحریم‌های هوایی علیه ایران آغاز شد، اقدامی که قراردادهای ایران ایر با شرکت‌های هواپیماساز را تحت‌الشعاع قرارداد و موجب خروج تعداد بسیاری از ایرلاین‌های خارجی از جمله کی.ال.ام، برییتیش ایرویز و ایرفرانس از بازار هوایی کشورمان شد.
با خروج امریکا از برجام، بویینگ قرارداد با ایران ایر را به صورت یک‌طرفه فسخ کرد، ایرباس هم اعلام کرد که از دستور امریکا برای همکاری نکردن با ایرانی‌ها تبعیت می‌کند و تنها شرکت ATR تا روزهای پیش از آغاز دور نخست تحریم‌ها، همکاری خود با ایران ایر را ادامه داد و علاوه بر 8 فروند هواپیمایی که طی سال 96 به ناوگان هما افزوده شد، 5 فروند هم درسال جاری وارد ناوگان ایران ایر شدند.
در واقع از ۱۸ اردیبهشت سال جاری تا ۱۵ مرداد، مهلت ۹۰ روزهای از سوی وزارت خزانه‌داری امریکا به شرکت‌های اروپایی داده شد تا قراردادهای خود را با ایران به نتیجه برسانند و در این میان با وجود ابطال مجوز فروش هواپیما به ایران، این امکان مهیا شد که با مذاکرات طولانی با مقامات اروپایی به‌ویژه مقامات ایتالیایی و فرانسوی و همچنین مدیران ATR، مجوز ورود این پنج فروند به ناوگان هما دریافت شود.
اما با بازگشت دوباره تحریم‌ها علیه ایران، بازار ارز دچار نوسان شد، افزایش نرخ ارز در ماه‌های ابتدایی سال جاری موجب رشد قیمت کالاها و خدمات شد اما در افزایش قیمت بلیت تاثیر چندانی نداشت چون ایرلاین‌ها تا مرداد ماه در لیست دریافت‌کنندگان ارز دولتی قرار داشتند اما با خروج شرکت‌های هواپیمایی از لیست، مشکلات مالی ایرلاین‌ها آغاز شد و رشد 70 تا 100 درصدی قیمت بلیت پروازهای داخلی و خارجی کلید خورد.
شرکت‌های هواپیمایی که 60 درصد هزینه‌هایشان ارزی است برای کاهش فشار مالی رایزنی‌هایی را با سازمان هواپیمایی کشوری و بانک مرکزی برای بازگشت دوباره به لیست دریافت‌کنندگان ترتیب داده‌اند اما این تلاش‌ها بی‌نتیجه بود و تنها با تأمین ارز از سامانه سنا توسط ایرلاین‌ها موافقت شد اما با تداوم رایزنی شرکت‌های هواپیمایی، بانک مرکزی درمهرماه به صورت رسمی پذیرفت که این شرکت‌ها بتوانند از سامانه نیما ارز خود را دریافت کنند که نسبت به سنا به صرفه‌تر است.
درهمین رابطه، دبیر انجمن شرکت‌های هواپیمایی اعلام کرد که صنعت هواپیمایی به‌شدت وابسته به خارج از کشور است و بیش از ۶۰ درصد هزینه‌های شرکت‌های هواپیمایی ارزی است و این شرکت‌ها برای تعمیر، نگهداری، تامین قطعات، اجاره هواپیما، حتی خرید روغن هواپیما و بسیاری موارد دیگر نیاز به ارز دارند. البته با وجود موافقت بانک مرکزی با ارایه ارزنیمایی به ایرلاین‌ها، این شرکت‌ها هنوز مشکلاتی برای دریافت ارز خود دارند و در شرایطی که نرخ دلار چند برابر شده، قطعا تامین ارز مورد نیاز یک اولویت جدی به شمار می‌رود.
با کمرنگ شدن بحث افزایش چشمگیر قیمت بلیت، بحث عدم سوخت‌رسانی فرودگاه‌های سایر کشورها به هواپیماهای ایرانی به دلیل آغاز فاز دوم تحریم‌های امریکا بود، فرودگاه‌های ترکیه، لبنان، کشورهای اروپا و... پس از شروع فاز جدید تحریم‌ها دیگر به هواپیماهای ایرانی سوخت ندادند و با وجود تلاش‌های دیپلماتیک در این زمینه هنوز این مشکل ادامه دارد.
حذف پروازهای چارتری که از سال گذشته آغاز شده بود با روی کار آمدن وزیر جدید راه و شهرسازی دوباره مطرح شد، در این شرایط دادستانی تهران و دادستانی کل کشور هم بر حذف این پروازها اصرار داشتند و از سوی دیگر سازمان هواپیمایی کشوری رغبت چندانی به این موضوع نداشت تا اینکه اسلامی در روزهای نخست بهمن ماه صراحتا اعلام کرد که از این پس پروازهای چارتری به صورت بسته سفر فروخته می‌شود و تخطی از این بخشنامه پیگیرد قانونی دارد.
البته در دی ماه سازمان هواپیمایی کشوری به تمام شرکت‌های هواپیمایی اعلام کرده بود که از اول بهمن ماه فروش پرواز چارتری بدون بسته سفر ممنوع است و در همین رابطه به 6 شرکت اخطار داد تا پروازهای چارتری خود را قطع کنند، در غیر این صورت مجوز این پروازها در مسیری که به آن چارتر می‌کنند قطع می‌شود.
براساس بخشنامه سازمان هواپیمایی کشوری، انجام پروازهای چارتری در قالب بسته‌های سفر و ترکیب هتل و پرواز منحصرا در مسیرهای گردشگری با رعایت مقررات، مستلزم اخذ مجوز پرواز چارتری از سازمان خواهد بود.
اما در میان، رویدادهای ناامید‌کننده حوزه هوایی، اتفاق مثبتی که در روزهای پایانی سال جاری در حوزه هوایی رخ داد، ورود 3 فروند هواپیمای ایرباس 319 دست دوم به ناوگان هوایی کشورمان بود که اقدامی مثبت در راستای کاهش سن هواپیماهای ایران ایر و بهبود خدمات رسانی به مسافران قلمداد می‌شود، این هواپیماها از نوع باریک پیکر تک راهرو با ظرفیت هر کدام حدود 140 مسافر و کروی پروازی است که با احتساب این هواپیماها تعداد ناوگان هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران به 32 فروند افزایش می‌یابد، گفتنی است که منبع خرید این هواپیماها مجارستان است و حدود یک سال پیش خریداری شده‌اند.
تغییر رویکرد وزارت راه در حوزه هوایی
داوود ربیعی، کارشناس ارشد حوزه هوایی معتقد است، اگرچه حوزه هوایی حال و روز خوشی در سال جاری نداشت اما سیاست‌های وزیر جدید راه و شهرسازی حکایت از تغییر رویه وزارت راه و شهرسازی در حوزه هوایی دارد که این موضوع می‌تواند اقدامی مثبت تلقی می‌شود.
ربیعی در گفت‌وگو با «تعادل» درباره کارنامه حوزه هوایی می‌گوید: برای تحلیل کارنامه این حوزه درسال جاری پیشنهاد می‌شود که ابتدا نگاهی به تغییر رویکرد وزیر جدید راه و شهرسازی به حوزه هوانوردی و فرودگاهی کشور داشته باشیم، براساس تازه‌ترین اظهارات محمد اسلامی فرودگاه‌های ایران در شأن مردم ایران نیست که این موضوع می‌تواند نشانه‌ای برای تغییراتی در وضعیت کنونی فرودگاه‌های کشور باشد.
او ادامه می‌دهد: به نظر می‌رسد، قرار است از این پس شاهد توسعه در شرکت فرودگاه‌ها باشیم که در ساده‌ترین شکل؛ زیباسازی، نوسازی، ساماندهی تجهیزات و سازه‌های فرودگاهی، خدمات فرودگاهی است اگرچه صرفه اقتصادی در انجام فعالیت‌های فرودگاهی هم بسیار مهم تلقی می‌شود.
ربیعی اظهار می‌کند: پیش‌بینی می‌شود در دوره وزارت محمد اسلامی، فرودگاه‌ها به استانداری‌ها واگذار شوند تا درآمدزایی آنها افزایش یابد و از منابع استانی بهترین استفاده را داشته باشند.
دیدار با خلبان‌های ایران‌ایر
این کارشناس ارشد حوزه هوایی در ادامه بررسی کارنامه حوزه هوایی کشور به دیدار خلبان‌های ایران‌ایر با وزیرجدید راه و شهرسازی اشاره می‌کند و می‌گوید: با توجه به حواشی مربوط به وضعیت خلبان‌های هما طی سال‌های گذشته، ملاقات وزیر راه و شهرسازی به نوعی حمایت از جامعه خلبان‌های ایران محسوب می‌شود.
ربیعی می‌افزاید: این اقدام می‌تواند به نوعی تغییر رویکرد نسبت به وضعیت کنونی خلبان‌ها محسوب شود چون در سال‌های اخیر به دلیل بی‌توجهی به وضعیت درآمد، سختی کار خلبان‌ها، بسیاری از آنها به کشورهای دیگر مهاجرت کرده‌اند.
احتمال پررنگ شدن بازاریابی هوایی
او ادامه می‌دهد: به نظر می‌رسد، وزیر جدید راه و شهرسازی نگاه تازه‌ای به حوزه هوایی کشورمان دارد نمونه آن اصرار و تلاش ایشان برای حذف پروازهای چارتری و کاهش شدید سهم این پروازها است.
ربیعی اظهار می‌کند: با حذف پروازهای چارتری، شرکت‌های هواپیمایی به سمت برندسازی و بازاریابی حرکت می‌کنند، چون دیگر پروازهای چارتری با قیمت پایین با حجم کم ارایه می‌شوند.
این کارشناس ارشد حوزه هوایی اضافه می‌کند: این موضوع موجب می‌شود، تکیه بر پروازهای برنامه‌ای و سیستمی باشد و در همین رابطه اغلب ایرلاین‌ها پروازهای سیستمی خواهند داشت و به همین منظور مجبورند که خدمات رسانی خود به مسافران را بهبود دهند چون دیگر تغییر قیمت چندانی در بلیت ایرلاین‌های مختلف شاهد نخواهیم بود.
او ادامه می‌دهد: با حذف پروازهای چارتری ایرلاین‌ها موظف خواهند بود که برای جلب مشتری تغییراتی را در مدیریت درآمد-هزینه خود ایجاد کنند.
اجرای چند سناریو برای مقابله با تحریم‌ها
این کارشناس ارشد حوزه هوایی درباره اعمال تحریم‌های هوایی امریکا علیه ایران می‌گوید: صنعت هوایی کشورمان برای مقابله با تحریم‌های اعمال شده باید اقدام به تدوین و اجرای سناریوهایی کند تا به بقای خود ادامه دهد.
ربیعی اظهار می‌کند: درواقع ایرلاین‌ها باید به دنبال یافتن سناریوهایی باشند تا به عنوان بنگاه اقتصادی به حیات خود ادامه دهند و از سوی دیگر هم سازمان هواپیمایی کشوری به عنوان نهاد حاکمیتی حوزه هوایی، از ایرلاین‌ها حمایت کند.
او اضافه می‌کند: ایرلاین‌ها برای یافتن راهکاری برای زنده ماندن و بقا به دو دسته تقسیم می‌شوند، ایرلاین‌های دولتی که فقط ایران ایر است و ایرلاین‌های خصوصی، ایران ایر باید تکلیف خود را به عنوان ایرلاین دولتی مشخص کند.
به گفته این کارشناس ارشد حوزه هوایی، در مرحله اول ایران ایر یک بنگاه اقتصادی است که دولت به عنوان متصدی این شرکت هواپیمایی باید از این ایرلاین حمایت کند و در همین رابطه اقدام به تسویه بدهی‌های هما دررابطه با خرید هواپیماهای نو کند.
ربیعی بیان می‌کند: دولت باید هرچه سریع‌تر تکلیف صندوق بازنشستگان ایران ایر را مشخص کند.
او تصریح می‌کند: با وجود آنکه شاهد افزایش قیمت بلیت‌ها در نیمه نخست سال جاری بودیم، اما با اضافه شدن صندلی و افزایش یک ایرلاین جدید در ماه‌های گذشته عرضه نسبت به تقاضا رشد داشته است بنابراین قیمت‌ها تاحدودی متعادل شده و رانت کاهش یافته است.
به گفته این کارشناس ارشد حوزه هوایی، دولت در بحث تأمین ارز باید از شرکت‌های هواپیمایی حمایت کند چون درصورت کمک نکردن، ممکن است، برخی ایرلاین‌ها تعطیل شوند و به تبع آن عرضه صندلی کاهش و دوباره قیمت‌ها افزایش یابد.
ربیعی اظهار می‌کند: دولت همچنین باید با حمایت از تنها ایرلاین دولتی، اقدام به خرید هواپیمای دست دوم برای این ایران ایر کند تا هما به عنوان بنگاه اقتصادی به حیات خود ادامه دهد.
ارایه بسته حمایتی برای ایرلاین‌ها
او با اشاره به اینکه افزایش نرخ ارز در سال جاری و فشار بر ایرلاین‌ها بیان می‌کند: دولت باید با ارایه بسته حمایتی به شرکت‌های هواپیمایی که تحت شدیدترین فشارهای مالی و ارزی قرار دارند کمک کند.
این کارشناس ارشد حوزه هوایی ادامه می‌دهد: دولت در این بسته حمایتی می‌تواند بحث ارایه یارانه برای سوخت، عوارض فرودگاهی، عوارض شهرداری، هلال احمر و... را قرار دهد.
به گفته ربیعی، دولت می‌تواند در بحث واگذاری فرودگاه‌ها به استانداری‌ها هم جدی‌تر وارد شود تا از ظرفیت اقتصادی برای بهبود وضعیت ایرلاین‌های نیمه تعطیل یا غیر فعال استفاده شود.
او اظهار می‌کند: استانداری‌ها می‌توانند از پتانسیل اقتصادی استان برای جذب یک ایرلاین یا حمایت از آن استفاده کنند.
این کارشناس ارشد حوزه هوایی می‌گوید: در واقع دولت علاوه بر ارایه ارز نیمایی به شرکت‌های هواپیمای، دولت باید در ارایه خدمات دولتی تخفیفاتی را برای ایرلاین‌ها در نظر بگیرد.
الحاق 5 فروند هواپیمای ATR
علیرضا منظری، معاون اسبق هوانوردی سازمان هواپیمایی کشوری معتقد است که کارنامه حوزه هوایی درسال 96 قابل قبول‌تر از کارنامه حوزه هوایی در سال 97 است و رخدادهای بین‌المللی و اقتصادی کشور موجب شده که این حوزه روزهای خوبی را در سال 97 سپری نکند.
او درباره عملکرد حوزه هوایی در سال 97 به «تعادل» می‌گوید: با بررسی کارنامه حوزه هوایی در سال جاری با سال 96، به این موضوع پی می‌بریم که در سال 97 شاهد فراز و نشیب‌های بیشتری در این حوزه نسبت به سال گذشته بودیم.
منظری می‌افزاید: در بخش‌هایی از حوزه هوایی کشور طی سال جاری شاهد پیشرفت بودیم و در برخی موارد هم پسرفت‌هایی رخ داد که ناشی از اتفاقات رخ داده در حوزه سیاسی، روابط بین‌الملل و اقتصادی در کشور بود.
او ادامه می‌دهد: در بخش تجهیزات هوانوردی و فرودگاهی با وجود اعمال تحریم‌های مجدد پیشرفت‌های خوبی داشتیم، همچنین 5 فروند هواپیمای ای‌تی‌آر هم به ناوگان هوایی ایران ایر اضافه شد ضمن اینکه در اسفندماه سال جاری هم شاهد اضافه شدن سه فروند هواپیمای دست دوم مناسب ایرباس به ناوگان هما بودیم.
به گفته این کارشناس ارشد حوزه هوایی، با وجود مشکلات ایجاد شده در بخش انتقال ارز و منابع مالی پس از اعمال تحریم‌های امریکا توانستیم قطعات بسیاری را که برای تعمیر و نگهداری هواپیما مورد نیاز بود، خریداری کنیم و صنعت هوانوردی را به روز نگهداریم.
منظری اظهار می‌کند: با توجه به اتفاقات رخ داده در منطقه و مناقشات سیاسی در سال جاری شاهد افزایش پروازهای عبوری از آسمان ایران طی سال جاری بودیم.
کاهش حجم مسافران جابه‌جایی
معاون اسبق هوانوردی سازمان هواپیمایی کشوری با اشاره به کاستی‌های موجود در کارنامه حوزه هوایی کشور بیان می‌کند: تیره شدن روابط ایران با سایر کشورها موجب شد که در بخش جابه‌جایی مسافر (چه داخلی و بین‌المللی) در سال جاری با کاهش مواجه شویم، این موضوع درباره حمل کالا هم رخ داد.
منظری ادامه می‌دهد: مشکلات ایجاد شده در روابط بین‌الملل و همچنین نوسانات نرخ ارز موجب افزایش قیمت بلیت هواپیما و به تبع آن افت حجم مسافران هوایی در ایران شد.
او اظهار می‌کند: کاهش حجم مسافر در سال جاری در حالی بود که در سال 96 شاهد افزایش 7 تا 10 درصدی حجم مسافرهوایی نسبت به سال 95 بودیم اما در سال 97، تعداد مسافران جابه‌جا شده نسبت به سال گذشته کاهش چشمگیری داشت.
این کارشناس ارشد حوزه هوایی درباره عملکرد حوزه فرودگاهی کشور بیان می‌کند: تکمیل پروژه‌های عمرانی و افزایش تجهیزات فرودگاهی کشور در سال جاری نسبت به سال گذشته پیشرفت خوبی داشت و تعدادی از فرودگاه‌ها ارتقای وضعیت و به همراه آن بهبود کیفیت خدمات رسانی داشتیم.
خرید هواپیمای دست دوم، بهترین راهکار
منظری درباره سرنوشت سه توافق امضا شده با شرکت‌های هواپیماساز می‌گوید: به نظر نمی‌رسد که شاهد اتفاق مثبتی درراستای اجرای قرارداد ایرباس و ATR باشیم، ضمن اینکه قرارداد بویینگ هم فسخ شده است.
او اضافه می‌کند: پیش بینی می‌شود که ارتباطات سیاسی و روابط دیپلماتیک ایران با سایر کشورها در سال آینده تغییری نداشته باشد و برهمین اساس نمی‌توان به اجرای قراردادهای ایران ایر با ایرباس و ATRدل بست.
به گفته این کارشناس ارشد حوزه هوایی، با توجه به احتمال پایین ورود هواپیمای نو به ناوگان هوایی کشورمان، باید به دنبال یافتن راهکاری جدید برای نوسازی باشیم که بهترین راهکار خرید هواپیماهای دست دوم مناسب است.
