یک سور گران
جشن چهارشنبه‌سوری، سال‌هاست از حالت سنتی خود خارج شده و در دنیای مدرن امروز که برخی آیین‌ها و جشن‌های قدیم دستخوش تغییر شده، رنگ و بوی دیگری گرفته است. هیچ‌کدام از خسارت‌های جانی و مالی هم سد راه خشونت در چهارشنبه‌سوری نیست. سال گذشته چهار نفر بر اثر حوادث چهارشنبه‌سوری جان خود را از دست دادند و 1799 نفر هم مصدوم شدند.
با نگاهی به گردش مالی چهارشنبه‌سوری مشخص می‌شود چرا با وجود قوانین بازدارنده که حمل ترقه و سایر مواد محترقه را هم‌رده با سلاح گرم در نظر می‌گیرد و با آمارهای منتشر شده از حوادث چهارشنبه آخر سال، باز هم هر سال بازار فروش این وسایل رونق دارد. اگر تنها ۱۰ میلیون خانوار از ۲۴ میلیون خانوار ایرانی را درگیر در چهارشنبه‌سوری بدانیم و اگر فرض کنیم هر خانواده مبلغی حدود ۵۰هزار تومان برای این روز هزینه می‌کند، گردش مالی آن به عددی حدود ۱۰۰۰ میلیارد تومان می‌رسد. این رقم در حالی است که برای مثال بودجه سازمان نوسازی مدارس در لایحه ۹۸ به حدود ۱۹۷۴ میلیارد تومان رسیده و آن‌طور که وزیر آموزش و پرورش اعلام کرده، بودجه مورد نیاز برای فقط ایمن‌سازی مدارس ۳۰۰۰ میلیارد تومان است. یعنی با 1000 میلیارد پولی که در یک شب دود می‌شود، می‌توان بخشی از مشکلات مدارس فرسوده و نا امن را حل کرد. از سوی دیگر بنابر اعلام مرکز آمار ایران ۲۴ میلیون و ۱۹۶ هزار خانوار در ایران زندگی می‌کنند. اگر به صورت میانگین این تعداد خانواده هر کدام برای خرید مواد محترقه ۱۵ هزار تومان هزینه کنند، نتیجه ۳۶۳ میلیارد تومان خواهد شد؛ عددی که معادل حقوق ۳۲۶ هزار کارگر در ایران و معادل یارانه هشت میلیون و ۶۶ هزار نفر است. به گفته معاون عمرانی وزارت آموزش و پرورش برای ساخت هر کلاس درس، حدود ۱۸۵ میلیون تومان بودجه مورد نیاز است. حالا با ۳۶۳ میلیارد تومان می‌توان حدود ۱۹۶۲ کلاس درس در ایران ساخت. از طرف دیگر معاون توسعه مدیریت و منابع دانشگاه علوم پزشکی ایران گفته است برای ساخت هر تخت بیمارستانی ۸۰۰ میلیون تومان نیاز است. این در حالی است که با مبلغ حاصل از تجارت مواد محترقه در چهارشنبه‌سوری می‌توان حدود ۴۵۴ تخت بیمارستانی ساخت اما آن‌طور که مسوولان می‌گویند این رقم به جیب قاچاقچیان مواد محترقه از چین سرازیر می‌شود. این گردش مالی در حالی است که آمار دقیقی از میزان مواد محترقه وارد شده به کشور تاکنون منتشر نشده و آخرین آمار رسمی گمرک جمهوری اسلامی ایران هم در رابطه با واردات رسمی مواد محترقه ۵۹۱ تن است که این رقم به سال ۹۳ برمی‌گردد.
قانون چه می‌گوید
اگرچه جشن چهارشنبه‌سوری از جشن‌های قدیمی ایران است اما مدل تازه آن که با مواد محترقه آلوده شده، آن‌طور که قانون می‌گوید، بیشتر از آنکه جشن باشد، جرم است. حمل، نگهداری، خـــرید و فروش و توزیع و ساخت و مونتاژ مواد محترقه به موجب قانون مجازات قاچاق اسلحه و مهمات و دارندگان سلاح و مهمات غیرمجاز مصوب هفتم شهریور 1390؛ جرم محسوب و از سه ماه و یک روز تا دو سال حبس برای مرتکبین این‌گونه جرایم در نظر گرفته شده است. از طرف دیگر مطابق ماده 676 همان قانون؛ هر کس اشیاء منقول متعلق به دیگری را به آتش بزند به حبس از شش ماه تا سه سال محکوم خواهد شد. همچنین ماده 677 این قانون مقرر می‌دارد: هر کس عمدا اشیاء منقول یا غیرمنقول متعلق به دیگری را تخریب کند یا به هر نحو، کلاً یا بعضاً تلف کند و از کار اندازد، به حبس از شش ماه تا سه سال محکوم خواهد شد.
در همین ارتباط، برابر ماده 678 قانون، هرگاه این جرایم در مواد 676 و 678 به وسیله مواد منفجره واقع شده باشد، مجازات مرتکب دو تا پنج سال حبس است. علاوه بر این، برابر ماده 689 قانون مجازات اسلامی همان قانون هرگاه اقدامات انجام شده منتهی به قتل یا نقص عضو یا جراحت و صدمه به انسانی شود، مرتکب علاوه بر مجازات‌های مذکور، حسب مورد به قصاص و پرداخت دیه و در هرحال، به تادیه خسارت وارده نیز محکوم خواهد شد. صدمات وارده به جسم و جان شهروندان بر اثر استفاده از مواد محترقه و انفجاری چهارشنبه‌سوری و مانند آن می‌تواند مستوجب مجازات قانونی مقرر در قانون باشد. بنابراین با توجه به ماده 618 قانون مجازات اسلامی که مقرر می‌دارد «هرکس باهیاهو و جنجال یا حرکات غیرمتعارف یا تعرض به افراد موجب اخلال نظم و آسایش و آرامش عمومی شود یا مردم را از کسب و کار بازدارد به حبس از سه ماه تا یک سال و تا 74 ضربه شلاق محکوم خواهد شد»؛ این موضوع قابل پیگیری است.
سرمایه اجتماعی به نام چهارشنبه‌سوری
با این حال اگرچه همواره صحبت از خطرات و آسیب‌های جشن چهارشنبه آخر سال است اما جامعه‌شناسان معتقدند نباید از این سرمایه اجتماعی غافل شد و این جشن را برگزار نکرد. اصغر مهاجری، جامعه شناس درباره این موضوع به تعادل گفت: چهارشنبه‌سوری برای ما ایرانیان یک سرمایه اجتماعی است که متاسفانه در طول این سال‌ها نتوانسته‌ایم از این سرمایه طلایی استفاده بهینه کنیم و از این فرصت در راستای کارکردهای مثبت بهره‌برداری کنیم.وی خاطرنشان می‌کند: آیین دیرین چهارشنبه‌سوری به جای اینکه در راستای نشاط‌سازی اجتماع استفاده شود خود عاملی شده است برای تولید دردسر در جامعه و به تهدیدی تبدیل شده است که هر سال خسارت‌های جانی و مالی در پی دارد. متاسفانه نگاه جامعه شناختی از چهارشنبه‌سوری جای خود را به نگاه آسیب شناختی داده است که باید این تغییر نگاه در جامعه برطرف شود. نگاه جامعه شناختی نگاهی مثبت و رو به آینده است و باید با چنین نگاهی با سنت‌های ایرانی برخورد کرد.
او مدیریت نامناسب در حوزه فرهنگی را از مشکلات جامعه ایرانی در برخورد با سنت‌های دیرین دانسته و گفت: چهارشنبه‌سوری در کشور ما دچار بی‌مدیریتی فرهنگی است؛ بی‌مدیریتی که از خانه‌های ما، نظام آموزشی و حتی محله‌ها سرچشمه می‌گیرد. وی بر لزوم تلاش هر چه بیشتر رسانه‌ها به ویژه رسانه ملی و وزارت آموزش و پرورش برای جامعه‌پذیر کردن چهارشنبه‌سوری تاکید می‌کند.
