نفت 100 دلار می‌شود، ولی به چه قیمت ؟
گروه انرژی| فرداد احمدی|
روز یک‌شنبه، «روزنامه شرق» مصاحبه‌ای را با محمود احمدی‌نژاد، رییس‌جمهور دولت‌های نهم و دهم جمهوری اسلامی ایران منتشر کرد. در این گزارش احمدی‌نژاد ادعا کرد که سیاست‌های فکر شده وی باعث شد که در سال‌های 1390 تا 1392، قیمت نفت به بالای 100 دلار در هر بشکه برسد و اگر «همین امروز دولت را دست من بدهند، در شش ماه قیمت نفت برمی‌گردد به همان قیمت بالای صد دلار». «روزنامه تعادل» به منظور راستی‌آزمایی ادعاهای مطرح شده مبنی بر اینکه قیمت‌های بالاتر از 100 دلار سال‌های دولت دهم حاصل سیاست‌های حساب‌شده بوده است، و در دنیای امروز نیز می‌توان به آن نرخ‌ها دست یافت، گفت‌وگوهایی را با چند تن از کارشناسان حوزه انرژی ترتیب داد. مرتضی بهروزی‌فرد، کارشناس حوزه انرژی احتمال رسیدن قیمت نفت به بالای 100 دلار را در صورت بحران‌سازی ژئوپولیتیکی منطقه‌ای ممکن دانست، اما متذکر شد که در این صورت، آسیب‌هایی که ایران خواهد دید، به مراتب بیشتر از فواید احتمالی آن خواهد بود و بیشترین سود را رقیبان اصلی نفت ایران، مانند عربستان سعودی، کویت و امارات از افزایش قیمت نفت خواهند برد. یک منبع آگاه دیگر نیز که نخواست نامش فاش شود در خصوص تأثیر ایران بر افزایش قیمت نفت در سال‌های 1390 تا 1392 به «تعادل» گفت که در آن سال‌ها مسائلی مانند کاهش شدید تولید نفت لیبی و پیش‌بینی‌ها درباره نزدیک شدن عرضه نفت جهان به پیک خود، بر افزایش قیمت نفت و گذر آن از مرز 100 دلار در هر بشکه موثر بوده‌اند. نرسی قربان، کارشناس انرژی سومی که نظرش را جویا شدیم نیز معتقد است که در صورت بروز نزاع منطقه‌ای در خلیج فارس ممکن است قیمت نفت به بالای 100 دلار در هر بشکه برسد، ولی این قیمت قطعا درازمدت نخواهد بود و ایران ترفی از آن نخواهد بست.
سال 2012 است. حلقه تحریم امریکا و اتحادیه اروپا علیه نفت ایران هر روز تنگ‌تر می‌شود و صادرات نفت ایران به کمتر از یک میلیون بشکه در روز رسیده. از طرفی قیمت نفت اعداد نجومی 120 دلار و 140 دلار در هر بشکه را رد می‌کند و کشورهای عربستان سعودی و امارات که سود هنگفتی از صادرات آسان نفت خود کسب می‌کنند، از شرایط راضی‌اند. اما اوضاع برای ایران فرق می‌کند. شرکت‌های بیمه بین‌المللی، بیمه نفتکش‌های ایرانی را بر عهده نمی‌گیرند و نفت ایران بعضأ با چند واسطه به فروش می‌رسد که هزینه تمامی این واسطه‌ها و ریسک‌ها از پول نفت ایران کم می‌شود. شرایط، شرایط دولت محمود احمدی‌نژاد است. او اما در این روزها ادعا می‌کند که می‌تواند قیمت نفت را تحت تأثیر قرار داده و حاشیه سود ایران از این حامل انرژی را افزایش دهد. احمدی‌نژاد روز یک‌شنبه در گفت‌وگو با «روزنامه شرق» گفته است: «این بهتر است یا اینکه سیاست خارجی‌مان جوری باشد که درآمد نفتی‌مان نصف شود؟ این نصفه در جیب چه کسی رفته است؟ اینها سروصدا می‌کنند که این پیدا نشود. یک دولت آمده با سیاست خارجی فعال، با شناخت دقیق محیط بین‌الملل قیمت نفت را به قیمت واقعی‌تر آن نزدیک کرده و بالا برده است، گرچه من معتقدم همان صد دلار هم قیمت واقعی نفت نیست.»
وی همچنین عنوان کرده است: «در 40 سال بعد از انقلاب جهش شدید قیمت نفت تنها در دولت ما اتفاق افتاده است. قبل از دولت ما قیمت پایین بوده و بعد از دولت ما هم پایین آمده است. همین امروز دولت را دست من بدهند، در شش ماه قیمت نفت برمی‌گردد به همان قیمت بالای صد دلار.»
روزنامه «تعادل» در همین راستا نظر چند تن از کارشناسان حوزه انرژی را جویا شد که ادعاهای احمدی‌نژاد چقدر صحیح است؟ یک منبع آگاه که خواست نامش فاش نشود، در خصوص ادعاهای نفتی مطرح شده توسط احمدی‌نژاد بیان کرد که با توجه به حجم تولید نفت ایران، این کشور توان افزایش قیمت نفت به بالای 100 دلار در هر بشکه را با استفاده از ابزار نفتی ندارد، اما از نظر ژئوپولیتیکی، ایران می‌تواند با ایجاد تنش در منطقه و تهدید کشورهای بزرگ تولیدکننده نفت، مثل عربستان سعودی، تأثیرگذاری زیادی بر قیمت نفت داشته باشد.
این منبع آگاه در پاسخ به این پرسش که در سال‌های 1390 تا 1392 که قیمت نفت به بالای 100 دلار در هر بشکه رسید چه عواملی به غیر از نقش ایران در افزایش قیمت نفت موثر بوده است؟ بیان کرد: در آن سال‌ها کاهش تولید نفت لیبی از یک میلیون و 600 هزار بشکه در روز به 500 هزار بشکه در روز تأثیر زیادی در افزایش قیمت نفت داشت. همچنین نفت شیل امریکا در آن سال‌ها در آغاز راه بود و هنوز مشخص نشده بود که چه میزان می‌تواند تولید نفت را افزایش دهد. از این رو، بازار نفت با توجه به اطلاعات ذخایر نفتی جهان پیش‌بینی می‌کرد که بازار در حال رسیدن به پیک عرضه نفت است و با توجه به افزایش روزافزون تقاضا، پیش‌بینی می‌شد که قیمت نفت در آینده افزایش زیادی خواهد یافت. این پیش‌بینی‌ها تأثیر خود را بر قیمت‌های آن روزهای نفت نیز می‌گذاشت.
مرتضی بهروزی‌فرد، کارشناس موسسه مطالعات بین‌المللی انرژی نیز در این خصوص به «تعادل» گفت: ادعای آقای احمدی‌نژاد درست است. اگر ایشان یک جنگ در خلیج‌فارس راه بیاندازد، قیمت نفت به بالای 200 دلار در هر بشکه می‌رسد. تنها دلیلی که می‌تواند قیمت نفت را به بالای 100 دلار در هر بشکه برساند، بحران ژئوپلتیک است و آقای احمدی‌نژاد این پتانسیل را دارد که یک بحران بزرگ ایجاد کند؛ مانند زمان تحریم‌های پیشین در سال‌های 90 الی 92 که متأسفانه ایران را دچار بحران کرد.
وی در پاسخ به پرسش «تعادل» در رابطه با اینکه آیا بحران‌سازی‌ها در دولت نهم و دهم، توانست منفعتی را بابت افزایش قیمت نفت عاید ایران کند؟ گفت: این بحران‌سازی‌ها برای رقبای نفتی سرسخت ما در منطقه بسیار سود‌آور بود. به دلیل تحریم‌هایی که علیه ایران صادر شده بود، حجم صادرات این کشور به 1 میلیون بشکه و حتی در مقاطعی به کمتر 1 میلیون بشکه در روز هم رسید. در مقابل، عربستان، کویت و امارات متحد عربی با حداکثر ظرفیت تولید خود، نفت تولید کردند و بیشترین منفعت را بردند، یعنی آن افزایش قیمت نفت عملأ به ضرر ما و به نفع رقبای نفتی ما تمام شد.
بهروزی‌فرد در ادامه افزود: ما در بهترین روزهای تولید نفت در سال‌های اخیر 4 میلیون بشکه در روز تولید می‌کردیم و با توجه به مصرف جهانی حدود 100 میلیون بشکه نفت در روز، ایران حداکثر 4 درصد مصرف نفت دنیا را تأمین می‌کرده است. بنابراین، در شرایطی که بازار نفت بسیار تحت فشار باشد و مازاد تقاضای قابل توجهی در بازار وجود داشته باشد، کاهش حتی 500 هزار بشکه نفت هم می‌تواند تأثیر قابل توجهی بر بازار داشته باشد و شاید بتواند تا 10 دلار قیمت نفت را اضافه کند. ولی در شرایط امروز که بازار جهانی نفت با مازاد عرضه روبرو است، چنین امکانی وجود ندارد. آخرین تصمین اوپک پلاس این بود که یک میلیون و 200 هزار بشکه از تولید نفت خود بکاهند و در شرایط فعلی، ایران فقط یک میلیون و 300 هزار بشکه نفت صادر می‌کند. پس عملأ صادرات نفت ایران فعلأ در حدی نیست که بتواند تأثیر چشم‌گیری بر بازار نفت بگذارد و با ابزار صرفأ نفتی نمی‌تواند قیمت نفت را به میزان زیادی افزایش دهد.
این کارشناس امور انرژی در ادامه اظهار کرد: با این وجود، با استفاده از ابزار بحران‌سازی ژئوپلتیک، این امکان وجود دارد که قیمت نفت یه شدت بالا برود. ولی باید در نظر داشت که مضرات این افزایش قیمت نفت به‌شدت بیشتر از فواید آن برای ایران خواهد بود. زیرا حتی با فرض افزایش دو برابری قیمت نفت، ایران حداکثر 50 میلیون دلار در روز منفعت اقتصادی خواهد برد، ولی عربستان سعودی که بیش از 7 میلیون بشکه نفت در روز صادر می‌کند، منفعت اصلی را خواهد برد.
نرسی قربان، یک کارشناس انرژی دیگر نیز در خصوص ادعاهای احمدی‌نژاد بیان کرد: تغییرات قیمت نفت بیش از آنکه از مسائل سیاسی سرچشمه بگیرد، حاصل مناسبات عرضه و تقاضای جهانی است و هیچ رییس‌جمهوری در دنیا نمی‌تواند ادعا کند که می‌تواند تأثیر عمده بر قیمت نفت بگذارد.
وی در ادامه افزود: ایران سهم 3 درصدی از تولید نفت جهان را دارد و متناسب با همین سهم هم می‌تواند بر بازار نفت و قیمت‌ها موثر باشد. این سهم نمی‌تواند قیمت تعیین کند، اما می‌تواند تأثیر محدودی بر آن بگذارد.
نرسی قربان در خصوص شرایط دلایل افزایش قیمت نفت به بالای 100 دلار در هر بشکه در سال‌های دولت دهم اظهار کرد: در آن زمان بازار جهانی در شرایط بخصوصی قرار داشت و با کمبود عرضه نفت روبرو بود. جهان و به خصوص چین شاهد رشد اقتصادی بالایی بود و هم‌زمان نفت سبک لیبی نیز تقریبأ از بازار حذف شد. در آن دوره تحریم ایران به سهم خود بر بازار نفت اثرگذار بود، اما در حالت کلی عوامل غیرسیاسی سهم بیشتر در صعود قیمت‌ها داشتند.
این کارشناس حوزه انرژی همچنین درباره ادعای احمدی‌نژاد در خصوص توانایی حال حاضر وی در رساندن قیمت نفت به بالای 100 دلار در هر بشکه ظرف مدت 6 ماه گفت: با توجه به موقعیت ژئوپلتیک خاورمیانه و خلیج فارس، در صورت به وقوع پیوستن یک تقابل نظامی در خلیج فارس یا بسته شدن تنگه هرمز، قطعأ قیمت نفت به‌شدت افزایش خواهد یافت، زیرا تردد نفتکش‌های زیادی که نفت را به سایر نقاط جهان صادر می‌کنند متوقف می‌شود. اما این افزایش قیمت نفت دوام نخواهد داشت و کوتاه‌مدت خواهد بود. ضمنأ در صورت بسته شدن تنگه هرمز، ایران نیز در کنار سایر کشورهای حاشیه خلیج فارس متضرر خواهد شد و واردات و صادرات کالای این کشور با مشکل روبرو می‌شود.
گزارش رویترز از بازار نفت سال‌های دولت دهم
خبرگزاری رویترز در 28 آوریل سال 2012، یعنی در بحبوحه تحریم‌های نفتی ایران، در گزارشی با عنوان «در گزارش نفتی ایالات متحده حمایت از تحریم نفتی ایران دیده شده است» نوشته است: ذخیره نفتی جهان با وجود از دست رفتن منابع نفتی ایران، در دو ماه گذشته رشد کرده و بر اساس یک گزارش از ایالات متحده امریکا، دولت باراک اوباما این امکان را یافته است که فشار تحریم را بر ایران افزایش دهد.بر اساس گزارش رویترز، گزارش اداره اطلاعات انرژی امریکا که درباره تحریم‌های دولت اوباما علیه ایران هر 60 روز یک بار به روز رسانی می‌شود، ارزیابی عمدتأ مثبتی از عرضه جهانی نفت ارایه داده است.
اداره اطلاعات انرژی امریکا در آن تاریخ اعلام کرده است که عرضه جهانی نفت و سوخت در ماه‌های مارس و آوریل به اندازه 500 هزار بشکه در روز بیش از تقاضا بود و این امکان را به فراهم کرده است که کشورهای مصرف‌کننده نفت، از هرگونه خطرات احتمالی ناشی از اقدامات امریکا و اتحادیه اروپا علیه نفت تهران مصون بمانند.
