سقوط کابینه سهام‌السلطان
بیست و هشتم فروردین 1324، کابینه مرتضی قلی‌بیات (سهام‌السلطان) سقوط کرد. این کابینه در 29 آبان 1323 خورشیدی شکل گرفته بود. مجلس با هدایت سید‌ضیاالدین طباطبایی در 25 فروردین 1324 خورشیدی عملکرد وی را از نظر سیاست خارجی و داخلی استیضاح و دولت او بدلیل کسب نکردن رأی اعتماد، سقوط کرد.
پس از کناره‌گیری ساعد از نخست‌وزیری مجلس به دکتر مصدق متمایل بود، اما دکتر مصدق قبول این پست را به بازگشت مجدد به مجلس پس از پایان دوره نخست‌وزیری منوط کرد که پذیرفته نشد و مرتضی قلی‌بیات خواهرزاده دکتر مصدق با توصیه وی و تلاش خود، نخست‌وزیر شد.
مرتضی قلی‌بیات از یک خانواده برجسته بود و سیاستمداری بانفوذ و مالکی بزرگ به حساب می‌آمد. او فرزند حاج عباسقلی‌خان سهم‌‌الملک اراکی، متولد ۱۳۰۶ هـ. ق. تحصیلاتی در حد متوسط داشت، ولی سفرهای متعددی به اروپا کرد. کار اصلی او کشاورزی و ملک‌داری بود. با پدر خود همکاری می‌کرد، ولی جاه‌طلبی و غرور او باعث شد به کارهایی سیاسی دلبستگی پیدا کند. وارد احزاب آن زمان شد و سرانجام در دوره چهارم مجلس که در ۱۳۰۰ افتتاح شد، به وکالت رسید. در دوره پنجم نیز وکیل بود. در مجلس موسسان اول که در ۱۳۰۴ تشکیل شد، نماینده و نایب‌رییس مجلس بود.
در اولین کابینه دوران رضاشاه که به ریاست ذکاءالملک فروغی تشکیل شد، به عضویت دولت درآمد و وزیر مالیه شد. عمر این کابینه بیش از شش ماه طول نکشید، ولی بیات مجدداً به نمایندگی مجلس انتخاب گردید و تا پایان دوره سیزدهم مجموعا ده دوره نماینده مجلس شورای ملی بود و در غالب ادوار، نیابت ریاست را برعهده داشت. در دوره سیزدهم کاندیدای ریاست بود، ولی محتشم‌السلطنه اسفندیاری با چند رأی اضافی برای بار چهارم به ریاست مجلس شورای ملی رسید و او نیز نیابت را نپذیرفت. در انتخابات دوره چهاردهم نتوانست کرسی نمایندگی را به دست آورد، ولی علی سهیلی برگزار‌کننده انتخابات، رضایت او را به نحو دیگری فراهم کرد و به او پست وزارت دارایی داد. پس از سقوط کابینه سهیلی، در دوره نخست‌وزیری ساعد، وزیر مشاور شد. بعد از شهریور ۱۳۲۰، با همکاری سیدمحمدصادق طباطبایی و باقر کاظمی و امان‌الله اردلان و ابراهیم زند به تشکیل حزب مردم همت گماشت. سوابق آزادیخواهی طباطبایی موجب شد که عده زیادی به این حزب گرویدند و با توجه به این نکته که طباطبایی رییس مجلس شورای ملی نیز بود، حزب مزبور در مجلس طرفدارانی پیدا کرد.
پس از سقوط کابینه ساعد، مجلسیان متوجه رجال صدر مشروطه بودند، اقلیت ۵۰ نفری مجلس به لیدری دکتر محمد مصدق، به بیات توجه داشت. وی کابینه را گونه‌ای آرایش داده بود که منافع سیاسیون و احزاب موجود را برآورده کرده و البته دولتی طرفدار غرب باشد. در دوره زمامداری وی، موضوع نفت که به مساله پیچیده تبدیل شده بود، در کانون توجه قرار داشت و همه می‌خواستند رفتار نخست‌وزیر را در این باره ببینند. بیات ضمن اینکه با روس‌ها رفاقت می‌کرد، اما به بولارد انگلیسی وعده داد که «هیچ تغییری در سیاست نفتی دولت داده نمی‌شود».
روز ۱۱ اسفند ۱۳۲۳، مصدق طرحی به قید دو فوریت به مجلس درباره مذاکره با خارجی‌ها پیرامون نفت داد که بیات را نجات داد. بیات البته به روس‌ها نیز وعده می‌داد که امتیازهایی به آنها خواهد داد. او اخراج میلسپو را که خواست روس‌ها و بعضی از سیاستمداران ایرانی بود، عملی کرد. قانون مالیات بر درآمد که از طرف میلسپو وضع شده بود، خشم ثروتمندان را برانگیخته بود. نخست‌وزیر سخت‌گیری نسبت به روزنامه‌ها را تشدید کرد و به همین دلیل از طرف مجلس استیضاح شد. دوستی بیات با چپ‌گرایان با ناراحتی و واکنش جناح راست مواجه شده بود. نخست‌وزیر همچنین در جلسه ۱۰ اسفند ۱۳۲۳ به ژاپن اعلان جنگ کرد. برخی از دانشجویان که مخالف سیاست‌های دولت بودند راهپیمایی کردند و به طرفداری از مصدق شعار دادند و بازاریان نیز در بهارستان به آنها پیوستند. کشته شدن یک دانشجو، شرایط را تیره و تار کرد و مقدمات سقوط دولت بیات فراهم شد. نخست‌وزیر که با مخالفت‌های گوناگون مجلسی‌ها مواجه شده بود، گفت: «رعایت نظر همه آقایان برای کسی که پایبند اصول است بسیار دشوار، بلکه محال است.» او گزارش مشروحی از کارشکنی‌ها ارایه کرد و کار به دادن رای اعتماد کشید. در جلسه رای اعتماد ۴۵ نفر رای به ماندن دادند و ۴۸ نفر ممتنع و مخالف بودند که منجر به سقوط سهام‌السلطان شد.
