بازی امریکا با شراره لیبی
گروه انرژی| فرداد احمدی|
سه روز پیش دولت ایالات متحده تصمیم خود را برای تمدید نکردن استثنا قائل شدن برای 8 کشور خریدار نفت ایران اعلام کرد و بلافاصله قیمت برنت 2.5 دلار در هر بشکه افزایش یافت. امریکا اعلام کرد که عربستان و امارات آمادگی اشغال جای خالی نفت ایران را در بازار دارند و حتی این دو کشور نیز از تصمیم امریکا برای افزایش فشار بر ایران استقبال کردند. با این وجود مساله اختلاف نظر بر سر قیمت مناسب نفت میان دونالد ترامپ، رییس‌جمهور امریکا و اعضای اوپک، از جمله عربستان و امارات موضوع را پیچیده کرده است، زیرا در حالی که عربستان سعودی، بزرگ‌ترین صادر‌کننده نفت خام جهان تمایل دارد این محصول با 80 دلار در هر بشکه معامله شود، ایالات متحده امریکا، بزرگ‌ترین مصرف‌کننده نفت جهان به دنبال قیمت‌های به مراتب پایین‌تر است و حتی بالا بودن قیمت‌های نفت چندین بار موضوع شکواییه‌های توییتری دونالد ترامپ علیه اوپک بوده است.
سه روز پیش از اعلام عدم اعطای معافیت به خریداران نفت ایران، یعنی 30 فروردین ایالات متحده امریکا حمایت خود از «دولت موقت» لیبی که مورد تأیید جامعه جهانی نیست، اما کنترل میادین نفتی لیبی را در دست گرفته اعلام کرد. ترتیب زمانی این رویدادها این نظریه را مطرح و تقویت کرد که امریکا قصد دارد بخشی از خلأ نفتی بازار که احتمالا به دلیل افزایش فشارها بر صادرات نفت ایران رخ می‌دهد را با زد و بند سیاسی در لیبی و کنترل بر میادین نفتی این کشور جبران کند یا شاید ریسک تکیه بر دو کشور امارات و عربستان برای پر کردن جای ایران در بازار نفت را با در دست داشتن سوپاپ اطمینانی به نام میادین نفتی لیبی کاهش دهد.
پس از سرنگونی معمر قذافی، دو دولت مستقل در لیبی اعلام حضور کردند. «دولت وفاق ملی» که توسط سازمان ملل پشتیبانی می‌شود و «دولت موقت» که از سوی پارلمان طبرق حامی ژنرال خلیفه حفتر در شهر البیضا در شرق این کشور تشکیل شده است. در اواسط فروردین‌ماه نیروهای دولت موقت به فرماندهی ژنرال خلیفه حفتر به مناطقی از جنوب لیبی که محل قرار گرفتن میادین نفتی این کشور است حمله کردند و آن نواحی را به تصرف خود درآوردند. منازعات میان دولت وفاق ملی و خلیفی حفتر همچنان ادامه دارد.
تحولات لیبی در سال‌های اخیر به‌طور کلی و در هفته‌های اخیر به‌طور ویژه نقش مهمی در بی‌ثباتی بازار نفت داشته است. بر اساس گزارش‌های ماهانه اوپک، لیبی تا سال 2010 و پیش از درگیر شدن در انقلاب و سقوط معمر قذافی تقریبا یک میلیون و 550 هزار بشکه در روز نفت تولید می‌کرد، با فرارسیدن انقلاب اما، تولید این کشور از ماه مارس 2011 به 366 هزار بشکه در روز سقوط کرد و در ماه‌های بعدی حتی به 7 هزار بشکه در روز نیز رسید. در سال‌های 90 تا 92 مصادف با سال‌های 2011 و 2012 که لیبی درگیر انقلاب شد، بازار نفت جهان همزمان از تحریم‌های جامعه بین‌المللی علیه نفت خام ایران متأثر و شکننده بود. به گفته برخی کارشناسان ضربه کاری افت شدید تولید نفت لیبی باعث شد عرضه جهانی نفت خام در آن زمان کمتر از تقاضای این محصول شده و قیمت‌ها را تا 140 دلار در هر بشکه بالا بکشاند.
نظرات کارشناسان حوزه انرژی نیز موید این امر بوده است. پیشتر و در اسفند 97 یک کارشناس انرژی که نخواست نامی از وی برده شود در پاسخ به این پرسش «روزنامه تعادل» که در سال‌های 1390 تا 1392 که قیمت نفت به بالای 100 دلار در هر بشکه رسید چه عواملی به غیر از نقش ایران در افزایش قیمت نفت موثر بوده است؟ بیان کرد: «در آن سال‌ها کاهش تولید نفت لیبی از یک میلیون و 600 هزار بشکه در روز به 500 هزار بشکه در روز تأثیر زیادی در افزایش قیمت نفت داشت.» در همان گزارش نرسی قربان، یکی دیگر از کارشناسان حوزه انرژی ایران نیز در خصوص دلایل افزایش قیمت نفت به بالای 100 دلار در هر بشکه در سال‌های دولت دهم گفت: «در آن زمان بازار جهانی در شرایط بخصوصی قرار داشت و با کمبود عرضه نفت روبه‌رو بود. جهان و به خصوص چین شاهد رشد اقتصادی بالایی بود و همزمان نفت سبک لیبی نیز تقریبا از بازار حذف شد.»
با وجود آنکه لیبی در سال‌های اخیر توانسته است تا حدودی کاهش تولید نفت خود را جبران کند و طی سال‌های 2017 تا 2019 آن را تقریبا در حدود یک میلیون بشکه در روز نگه دارد، اما همچنان بی‌ثباتی‌های سیاسی این کشور تأثیر مستقیمی بر حجم تولید نفت خام آن دارد (تحولات تولید نفت لیبی را می‌توانید در جدول صفحه ببینید) .
نقش لیبی در تحولات اخیر بازار
فروردین‌ماه امسال، شورش «ژنرال خلیفه حفتر» علیه «دولت وفاق ملی» به میادین نفتی واقع در جنوب این کشور کشیده شد و تولید نفت ماهانه این کشور را به 883 هزار بشکه در روز کاهش داد. در شرایطی که تلاش‌های اوپک پلاس برای متعادل کردن بازار نفت در رویارویی با افزایش ناگهانی تولید نفت امریکا قرار گرفته بود و از طرف دیگر ایران و ونزوئلا با محدودیت‌هایی از سوی ایالات متحده برای فروش نفت خود مواجه شده‌اند، این کاهش بیش از 100 هزار بشکه‌ای تولید نفت خام لیبی شوک پیش‌بینی نشده‌ای را به بازار شکننده نفت وارد کرد و موجب شد قیمت‌ها به بالاترین سطح خود از ابتدای سال 2019، یعنی 71 دلار و 10 سنت برسند. در آن زمان جان دریکسول از شرکت خدمات انرژی جی‌تی‌دی به بلومبرگ گفت که نگرانی‌ها درباره ناآرامی در لیبی به همان اندازه تحریم‌های علیه ونزوئلا و ایران می‌تواند به نگرانی‌های بازار‌های نفت خام درباره پتانسیل قطع بزرگ‌تر عرضه آن اضافه کند. با وجود آنکه دولت «وفاق ملی» به ریاست فائز السراج از سوی جامعه جهانی به رسمیت شناخته می‌شود، در روزهای اخیر دولت ایالات متحده به‌طور ضمنی از ژنرال خلیفه حفتر حمایت کرده است. کاخ سفید سی‌ام فروردین اعلام کرد که دونالد ترامپ، رییس‌جمهور امریکا با ژنرال خلیفه حفتر تماس تلفنی داشته است. به گزارش بلومبرگ، دونالد ترامپ و خلیفه حفتر، فرمانده ارتش ملی لیبی 26 فروردین‌ماه درباره وضعیت لیبی تلفنی صحبت کردند.
در بیانیه هوگان گیدلی، معاون سخنگوی کاخ سفید در مورد صحبت‌ها میان ترامپ و حفتر که 30 فروردین کمی قبل از انتشار تصمیم کاخ سفید درباره معافیت‌های نفتی منتشر شد، آمده است: «رییس‌جمهور دونالد ترامپ، نقش مهم ژنرال خلیفه حفتر را در مبارزه با تروریسم و تضمین امنیت منابع نفت لیبی به رسمیت شناخته و آنها دیدگاه مشترک خود را برای تبدیل این کشور به نظام سیاسی دموکراتیک و با ثبات مورد بحث قرار دادند.»
این اقدام ترامپ در داخل امریکا مخالفت‌هایی را برانگیخته است. خبرگزاری الجزیره گزارش داده است که «جاناتان واینر» نماینده سابق امریکا در امور لیبی با انتقاد از دونالد ترامپ به خاطر حمایت از خلیفه حفتر، تاکید کرده خلیفه حفتر در دو دیدار در سال ۲۰۱۶ با هر نوع نظام دموکراتیک در لیبی مخالفت و اعلام کرده بود حاضر نیست هیچ نوع حکومت مدنی یا حکومت فرد دیگر بر خود را بپذیرد.
