افزایش تراز دریاچه ارومیه کار «باران» بود

افزایش ۴۰ سانتی‌متری تراز دریاچه ارومیه نسبت به سال گذشته مصلحت خداست؛ نه حاصل اقدامات دولت. ضمنا همان‌طور که توضیح دادم این افزایش متاسفانه به معنای موفقیت در احیا نیست.

در حالی که بارش‌های گسترده و جاری شدن سیلاب در سطح کشور، به پرآب شدن تالاب‌ها و دریاچه‌ها منجر شده، عیسی کلانتری، معاون رییس‌جمهور و رییس سازمان حفاظت محیط زیست چندی پیش با اشاره به افزایش تراز دریاچه ارومیه از احیای این دریاچه با تراز ۱۴ میلیارد متر مکعب تا سال ۱۴۰۷ خبر داد و مدعی شد: «اگر دولت روحانی نبود، دریاچه ارومیه خشک می‌شد.» ادعایی که هرچند با واکنش رسانه‌ها و کاربران فضای مجازی مواجه شد اما همچنان از سوی برخی رسانه‌ها تکرار می‌شود؛ تا جایی که طی روزهای گذشته برخی رسانه‌ها خبر از سیراب شدن دریاچه ارومیه دادند. پرویز کردوانی، پدر کویرشناسی ایران در واکنش به اظهارات کلانتری، می‌گوید: دلیل افزایش تراز آب دریاچه ارومیه نسبت به سال گذشته، بارندگی‌های اخیر است نه اقدامات دولت. این‌بارندگی‌ها سبب شده کلیه تالاب‌های کشور پرآب شوند؛ حتی تالاب هامون هم آنقدر پرآب شده که احتمال سرریز آب آن به گود زره افغانستان وجود دارد.

او ادامه می‌دهد: متاسفانه دریاچه ارومیه غیرقابل احیاست. این دریاچه به دلیل حفر تعداد زیادی چاه عمیق در اطرافش، مریض شده و کارکرد اکولوژیکی خود را از دست داده. دریاچه ارومیه نمی‌تواند آب را در خودش نگه دارد. هرقدر آب به دریاچه وارد شود تدریجا وارد چاه‌ها خواهد شد. تنها تاثیری که می‌توانیم بر این سرنوشت دریاچه ارومیه بگذاریم، کند کردن روند خشک شدن و مرگ آن است. این جغرافیدان غیرقابل احیا بودن دریاچه ارومیه را این‌طور توضیح می‌دهد: حفر تعداد زیادی چاه در اطراف دریاچه سبب شده طبق قانون ظروف مرتبط، جریان هیدرولیکی آب دریاچه معکوس شود. یعنی به جای اینکه آب از سفره‌های زیرزمینی به سمت دریاچه حرکت کند، آب دریاچه برای پر کردن چاه‌های عمیق اطرافش به سمت چاه‌ها در حرکت است. نتیجه هم این است که آب چاه‌های اطراف دریاچه ارومیه شور شده: این گواهی است بر بازگشت آب شور دریاچه به چاه‌ها. کردوانی به خانه ملت می‌گوید: اگر با احداث سد، باعث خشک شدن دریاچه شده بودیم، می‌توانستیم با وارد کردن آب به دریاچه، آن را احیا کنیم. اما همانطور که گفتم با حفر تعداد زیادی چاه عمیق، دریاچه ارومیه را مریض کرده‌ایم. بارندگی‌ها، باز کردن سدها، لایروبی رودها، بستن چاه‌ها و گرفتن آب از کشاورزان، موقتا تراز دریاچه را افزایش می‌دهد اما این اقدامات تنها مانند مسکن عمل کرده و روند خشک شدن دریاچه را به تاخیر می‌اندازند. چه آنکه اخیر حدود دو و نیم میلیارد متر مکعب، آب از سدها و همچنین فاضلاب و پساب به دریاچه وارد کرده، رودها را لایروبی و برخی از چاه‌ها را مسدود کرده‌اند. این تغییرات، سرعت پایین رفتن آب دریاچه را کاهش می‌دهد اما نمی‌تواند به احیای آن کمک کند.

او با بیان اینکه دریاچه ارومیه در زمان حیات خود بیش از ۳۲ میلیارد متر مکعب آب داشته است می‌گوید: اگر بخواهیم مدعی شویم که دریاچه را احیا کرده‌ایم باید حجم آب را دست‌کم به ۳۰ میلیارد مترمکعب برسانیم اما حجم ایده‌آلی که دولت از آن سخن می‌گوید ۱۴‌میلیارد مترمکعب است که ابتدا گفته بودند تا سال ۱۴۰۲ تامین خواهد شد و حالا آقای کلانتری آن را به ۱۴۰۷ موکول کرده‌اند. در واقع آنچه بناست «احیا» نامیده شود کمتر از نیمی از حجم دریاچه در سال‌های طلایی حیات خود است. دریاچه‌ای که در حال حاضر پس از این میزان بارندگی تنها ۴ میلیارد مترمعکب آب دارد. این جغرافیدان اضافه می‌کند: ضمنا در صورتی که این حجم از آب تامین شود و آب دریاچه به ۱۴ میلیارد مترمکعب برسد از آنجا که میزان نمک نسبت به آب دریاچه در مقایسه با زمان حیات دریاچه دو برابر است، به دلیل شوری بیش از حد دریاچه، بر خلاف آنچه ادعا می‌شود شرایط بازگشت جانداران دریاچه از جمله آرتمیا فراهم نخواهد شد.

کردوانی اضافه می‌کند: افزایش ۴۰ سانتی‌متری تراز دریاچه ارومیه نسبت به سال گذشته مصلحت خداست؛ نه حاصل اقدامات دولت. ضمنا همانطور که توضیح دادم این افزایش متاسفانه به معنای موفقیت در احیا نیست. سال ۹۱ امکان احیای دریاچه ارومیه را بررسی کردم و در کمال تاسف متوجه شدم دریاچه ارزشمندی که به آن بسیار علاقه‌مند بودم و هر استاد خارجی که به ایران وارد می‌شد را برای دیدن آن به ارومیه دعوت می‌کردم در حال نابودی است. پدر کویرشناسی ایران با انتقاد از وارد کردن فاضلاب و پساب به دریاچه ارومیه می‌گوید: مدتی است شاهد استحصال و صادرات نمک از دریاچه ارومیه هستیم اما با ورود پساب و فاضلاب به دریاچه که حاصلی به جز پر شدن موقت آن ندارد، امکان استفاده از نمک دریاچه را هم از دست خواهیم داد.

کردوانی در پایان می‌گوید: نهایتا از مسوولان درخواست دارم اگر به هر دلیل اصرار دارند واقعیت‌ها را نادیده بگیرند و بر طبل احیای دریاچه بکوبند، هر اقدامی که لازم می‌دانند از لایروبی رودها گرفته تا بازکردن آب سدها انجام دهند اما آب کشاورزان را قطع نکنند و برای آنکه دریاچه را در ظاهر پرآب جلوه دهند، کشاورزی را قربانی نکرده و کشاورزان را به سوی شهرها سوق ندهند.

به گفته عیسی کلانتری، دولت با احتساب بهای دلار در سال‌گذشته، تاکنون حدود یک میلیارد دلار برای احیای دریاچه ارومیه خرج کرده است؛ این در حالی است که ‌روح‌الله حضرت پور طلاتپه نماینده مردم ارومیه در مجلس شورای اسلامی بر لزوم شفاف‌سازی در خصوص نحوه هزینه‌کرد اعتبارات اختصاص یافته به احیای دریاچه ارومیه تاکید دارد و معتقد است: «ستاد احیای دریاچه ارومیه مبالغی که به این ستاد اختصاص داده شده را بدون هیچ کار کارشناسی هزینه می‌کند.»