بی‌سرانجامی مطالبات فرهنگیان
مساله معیشت معلمان، حرف امروز و دیروز نیست. سال‌هاست معلم‌ها نسبت به پایین بودن کیفیت زندگی و دستمزدهای خود اعتراض می‌کنند و هر بار با پاسخ کمبود بودجه و وعده و وعیدهای مختلف رو‌به‌رو می‌شوند اما نه مشکلات حل شده و نه راه‌حل‌ها راه به جایی برده‌اند. نزدیک به 40 سال است مطالبات فرهنگیان به روز نشده و آنطور که سخنگوی کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس می‌گوید، اکنون جمع مطالبات آنها به حدود ۱۵ هزار میلیارد تومان رسیده است. با این وجود اگرچه طرح‌های بسیاری برای بهبود وضع زندگی معلم‌ها از سوی وزارت آموزش و پرورش مطرح شده از طرح رتبه‌بندی که سال‌هاست حرفش به میان آمده تا طرح معلم تمام وقت که اخیرا زمزمه‌هایش به گوش می‌رسد اما این مشکل قدیمی بنای حل شدن ندارد. نه خبری از بهبود معیشت است و نه به روز شدن مطالبات، چرا که به گفته فعالان حوزه آموزش، تا زیرساختهای کلان آموزش و پرورش در ایران اصلاح نشود، معیشت معلم‌ها به عنوان یک حلقه از این زنجیره بهبود پیدا نمی‌کند.
طرح‌هایی که وضع معلمان را تغییر نمی‌دهد
ماده 63 قانون برنامه ششم توسعه، به نظام رتبه‌بندی معلمان اشاره می‌کند. لایحه‌ای که به منظور ایجاد ساز و کارهای لازم برای ارتقای شایستگی‌های حرفه‌ای، منزلت و مرجعیت علمی و اجتماعی معلمان و افزایش انگیزه در راستای ارتقای فعالیت‌های آموزشی و پرورشی آنان تهیه شد. از طرف دیگر اواخر بهمن سال 97، علی الهیار ترکمن، معاون توسعه، مدیریت و پشتیبانی آموزش و پرورش از اجرای طرح معلم تمام وقت که یک طرح اختیاری با هدف بهبود معیشت معلمان بود، خبر داد. طرحی که یک هدف روشن دارد و آن هم استفاده بیشتر از ظرفیت و ساعات کاری معمان با توجه به کسری بودجه و کمبود نیرو در آموزش و پرورش است. اما محمدرضا نیک‌نژاد، معلم و فعال حوزه آموزش معتقد است هیچ کدام از این طرح‌ها به بهبود وضع معیشت معلمان ختم نمی‌شود. او درباره این موضوع به «تعادل» گفت: اگر با یک نگاه کلان به آموزش و پرورش که معلم هم بخشی از ساختار آن است نگاه کنیم، متوجه می‌شویم که این سیستم آنقدر اشکالات زیربنایی دارد که اگر قرار باشد معیشیت معلم بهبود پیدا کند باید پیش از آن سیستم معیوب آموزش و پرورش مدرن و به روز شود. آموزش و پرورش ما با استاندارد جهانی فاصله بسیار دارد و عجیب نیست که معیشت و دستمزد معلم هم با استاندارد فاصله داشته باشد. اگر امروز سیستم آموزش و پرورش کانادا یا فنلاند در نوع بهترین نظام آموزشی در دنیا قرار دارد، به این دلیل است که آنها در سطح آموزش عمومی پژوهشگرانی دارند که مدام نقاط ضعف سیستم آموزشی را رصد می‌کنند و به دنبال یافتن نقاط ضعف آن هستند اما در جامعه ما آنقدر مسائل اقتصادی کلان وجود دارد که بهبود وضع آموزش اولویت نیست.
او افزود: اگرچه چیزی که مسوولان همواره به زبان می‌آورند تکریم جایگاه معلم است و معتقدند باید مشکلات این قشر از جامعه بهبود پیدا کند اما این موضوع سال‌هاست در حد حرف باقی مانده و به عمل نمی‌رسد.امروز نگاه کلانی که آموزش و پرورش نیاز دارد تا در راستای آن معیشت معلمان هم بهبود پیدا کند، در سایه وضع اقتصادی کشور گم شده است. به مرحله‌ای رسیدیم که اگر تا سال‌های قبل از حقوق پایین معلمان و وضع نامناسب معیشت آنها می‌گفتیم امروز بیشتر اقشار جامعه وضع زندگی‌شان مناسب نیست، در شرایط فعلی دیگر معلم‌ها نیستند که نیاز به بهبود وضع معیشت دارند بلکه باید فکری به حال تمام مردم کرد.
نیک‌نژاد با اشاره به طرح رتبه‌بندی و معلم تمام وقت بیان کرد: تمام این طرح‌هایی که از سوی آموزش و پرورش با عنوان بهبود معیشت معلمان مطرح می‌شود هم در بستر همان سیستم کلان معیوب قرار است اجرا شود بنابراین طبیعی است که اگر بهترین طرح هم باشند باز تغییری حاصل نمی‌شود چرا که بنیادهای ما غلط است و به دنبال آن معلم‌ها هم به عنوان یکی از محورهای مهم این ساختار در جای خود درجا می‌زنند. اگرچه گفته می‌شود نظام رتبه‌بندی برای بهبود وضع معلمان است اما واقعیت امر این‌چنین نیست این طرح که با هدف تشویق و تنبیه است جز مقابل هم قرار دادن معلمان چه کاری از پیش می‌برد؟ مبنای طرح امتیازگذاری است در حالی که مدام می‌گویند آموزش و پرورش باید بر همکاری و همدلی باشد. بر فرض که با اجرای طرح تا 400 هزار تومان هم به حقوق معلمان اضافه شود، این رقم‌ها با وضعیت فعلی اقتصاد کشور چه مشکلی از معلم‌ها حل می‌کند؟
استخدام معلم جدید یا تعدیل قدیمی‌ها؟
کمبود نیروی انسانی همواره یکی از مشکلات آموزش و پرورش بوده که فشار آن معمولا بر دوش معلم‌ها قرار می‌گیرد چرا که با افزایش ساعت تدریس باید کمبود معلم را برای نظام آموزشی جبران کنند. اگرچه رییس دانشگاه فرهنگیان از استخدام 55 هزار نیروی جدید برای مهر سال 98 خبر داده است اما در مقابل طرح دیگری هم در این وزارتخانه قرار است به اجرا درآید که نیک‌نژاد معتقد است به دنبال سیاست‌های تعدیل نیرو است. طرح معلم تمام وقت آنطور که علی الهیار ترکمن معاون توسعه، مدیریت و پشتیبانی آموزش و پرورش می‌گوید، حکایت از آن دارد که ۶ ساعت به ساعات تدریس موظفی معلمان اضافه می‌شود و حق الزحمه خود را تحت عنوان فوق‌العاده ویژه، دریافت می‌کنند. اما نیک‌نژاد معتقد است این برنامه هدف دیگری دارد. او درباره این موضوع بیان کرد: همواره تصور بر این است که آموزش و پرورش در ایران مصرف‌کننده بودجه است چون بیشتری هزینه را برای نیروی انسانی می‌دهد با این همین دیدگاه در دوره‌های قبل تعدیل نیروی معلم صورت گرفت و ساعات کاری آنها را معلم‌های قدیمی پر کردند. به هر حال پرداخت اضافه کاری به معلم‌ها برای آموزش و پرورش صرفه بیشتری دارد تا به کارگیری یک معلم جدید که هم نیاز به بیمه دارد و هم مزایا اما نباید فراموش کنیم که اگر استخدام‌هایی که رییس دانشگاه فرهنگیان از آن صحبت کرده است انجام شود، در واقع بخشی از نیاز آموزش و پرورش رفع شده. این وزارتخانه همیشه با بحران کمبود نیرو مواجه است. آموزش و پرورش ایران تبدیل به یک آموزش و پرورش پیر شده و نیاز به یک خون تازه در رگ‌های خود دارد تا هم نیاز نظام آموزشی رفع شود و هم فشار کاری از معلم‌ها برداشته شود.
معلم جایگاهی در تصمیم‌گیری ندارد
اظهارات نیک‌نژاد در حالی است که اسماعیل بجانی، معلم و پژوهشگر حوزه آموزش معتقد است، معلم‌ها ضعیف‌ترین حلقه در نظام آموزش و پرورش هستند. او درباره این موضوع بیان کرد: سیستم آموزش و پرورش به دلیل مشکلات عمدتاً اقتصادی نمی‌تواند اهداف جدی و بلندی را که به دنبال آن هست پیگیری کند. همانطور که شاهد رشد در مسائل حقوقی و جایگاه دانش‌آموزان شده‌ایم، باید جایگاه معلمان هم در حوزه منزلت اجتماعی و اقتصادی پیگیری شود. به عقیده من معلم‌ها حلقه ضعیف آموزش و پرورش هستند که در تصمیم‌گیری‌های کلان تأثیر چندانی ندارند.
بجانی می‌گوید: من احساس نمی‌کنم که آموزش و پرورش چیزی بیش از حق دانش‌آموزان به آنها داده باشد. حتی دانش‌آموزان حقوق بیشتری نسبت به محتوایی که به آنها تدریس می‌شود یا روش‌های تدریس و فضاهای کلاس دارند. در این حال، آن چیزی که معلم‌ها احساس می‌کنند از دست داده‌اند، دانش‌آموزان از بین نبرده‌اند بلکه عدم تحقق حقوق خودشان در نظام تعلیم و تربیت است که باید به آن به صورت جدی توجه شود. او افزود: مسوولان مربوطه باید جایگاه اجتماعی و اقتصادی یک معلم را به شکلی تقویت کنند که معلم احتیاجی به شغل‌های درجه دوم و سوم نداشته باشد تا بتواند بخشی از معیشت خودش را تعیین کند. این حس است که معلم را دچار از خودبیگانگی کاری می‌کند و احساس نداشتن رضایت و مفید نبودن را در این قشر به وجود می‌آورد.
