پایداری اجتماعی، ضرورت طرح‌های کلان آبی
گروه انرژی| فرداد احمدی|
در گذشته پروژه‌های ذخیره و انتقال آب انجام شدند. برخی از آنها پس از گذشت چند سال تبعاتی را برای اهالی ایجاد کردند که مشکلات اجتماعی ایجاد شده در حاشیه رودخانه زاینده‌رود در استان اصفهان مثال گویایی از آن است. اکنون نیز پروژه‌های آبی کلانی در ایران در دست ساخت هستند که موعد بهره‌برداری برخی از آنها از جمله «طرح‌های توسعه منابع آب و خاک در استان‌های کردستان و کرمانشاه (بزرگ‌ترین پروژه آبی ایران) » فرارسیده است. اما معمولأ آثار احتمالی چنین پروژه‌هایی بر مردم و محیط زیست پس از گذشت چند سال خودنمایی می‌کنند. پیش‌تر در گزارش روزنامه تعادل درباره «هیدرولوژی اجتماعی آب»، عنوان شده بود که یکی از حوزه‌های مغفول در مهندسی آب ایران، علوم اجتماعی و انسانی است؛ حوزه‌ای که در دنیا نیز سابقه اندکی دارد و به مهندسان آب کمک می‌کند که آثار ناخواسته طرح‌ها بر مردم محلی و محیط زیست را پیش‌بینی و چاره‌اندیشی کنند. در همین راستا، روز گذشته در ساختمان وزارت نیرو همایشی با عنوان «نشست رویکرد اجتماعی و پایدارسازی منابع آب و انرژی» برگزار شد و در حاشیه این نشست محمد فاضلی، رییس مرکز امور اجتماعی آب و انرژی وزارت نیرو به «تعادل» گفت که این مرکز آمادگی ورود به پروژه‌های کلان آبی ایران و ارزیابی آنان از منظر رویکرد جدید اجتماعی را دارد.
روز گذشته وزارت نیرو به مناسبت سالگرد یک سالگی «مرکز امور اجتماعی آب و انرژی» وزارت نیرو میزبان متخصصانی بود که از منظر اقتصادی، سیاسی و اجتماعی به موضوع آب نگریسته بودند. این نشست همچنین بهانه‌ای شد تا محمد فاضلی، رییس این مرکز به شرح عملکرد یک ساله آن بپردازد. اما امر مهم‌تر این بود که با توجه به فلسفه ایجاد این مرکز، وزارت نیرو چقدر در حال و آینده از ظرفیت آن استفاده خواهد کرد. امری که با توجه به پروژه‌های کلان آبی در دست اجرای این وزارتخانه، امکان سنجیدن عزم وزارت نیرو را ساده‌تر ساخته است. فاضلی، در پاسخ به این پرسش «روزنامه تعادل» که با توجه به گذشت تنها یک سال از عمر این مرکز، آیا وزارت نیرو قصدی در دخالت دادن آن در بررسی اثرات اجتماعی کوتاه‌مدت و بلندمدت پروژه‌های کلان آبی را دارد؟ بیان کرد: «پروژه‌هایی که اخیرأ در حال افتتاح هستند، از اوایل دهه 80 شمسی آغاز شدند و کارهای مطالعاتی آنها ممکن است به چند دهه قبل هم برسد. البته بیشترین عملیات اجرایی این پروژه‌ها اوایل دهه 90 و در دولت یازدهم صورت گرفته است. بنابراین شروع این پروژه‌ها به قبل از تأسیس مرکز امور اجتماعی آب و انرژی وزارت نیرو و قوت گرفتن رویکرد بها دادن به علوم اجتماعی برمی‌گردد. بنابراین در مطالعات و اجرای این طرح‌ها همچنان رویکرد سنتی به آب دنبال شده است.» فاضلی به «تعادل» گفت: «هر چقدر از ما بخواهند که به صورت کوتاه‌مدت در یک پروژه دخالت و تحقیق کنیم و راهکار ارایه دهیم، حتما این کار را انجام می‌دهیم، اما در پروژه‌های کلان حوزه آب که این روزها در حال بهره‌برداری هستند، هنوز این رویکرد جدید اجتماعی وارد نشده است.» وی با اشاره به طرح‌های توسعه منابع آب و خاک در استان‌های کردستان و کرمانشاه، گفت: «اگر امروز عزمی برای دخالت دادن رویکرد اجتماعی به این پروژه‌ها وجود داشته باشد، در مرکز امور اجتماعی آب و انرژی وزارت نیرو ظرفیت این کار وجود دارد، در حالی که پیش از
این چنین ظرفیتی وجود نداشته است.»وی ادامه داد: «در همه طرح‌های آبی بخشی تحت عنوان مطالعات اجتماعی وجود دارد، ولی اینکه این مطالعات چقدر جدی دنبال می‌شده و چقدر مطابق استانداردهای مشخص بوده و چه میزان در تصمیم‌گیری‌ها موثر بوده، همیشه محل مناقشه بوده است.» فاضلی با بیان اینکه انتظار ندارد که به محض ایجاد مرکز امور اجتماعی آب و انرژی در وزارت نیرو، کل ساختاری که در حوزه آب شکل گرفته است گوش به فرمان این مرکز بدهد، تصریح کرد: «سال‌ها طول می‌کشد که این رویکرد با گفت‌وگو و قدم به قدم تغییر کند. زیرا ابتدا باید یادگیری ذهنی صورت بگیرد و بعد این رویکرد به آرامی و به صورت نسلی در نظام تصمیم‌گیری وارد شوند. بنابراین تا یک تحول نسلی صورت نگیرد، رویکرد آبی ایران نیز تغییر نمی‌کند.»وی اضافه کرد: «نکته مهم این است که ما چقدر به تحول نسلی و یادگیری جمعی کمک می‌کنیم. اگر نسل‌ها عوض شوند و ما کار اجتماعی دقیق نکرده باشیم، اشتباهات باز هم تکرار می‌شوند. اکنون باید با همین رویکردهای جدید بتوانیم نسل جدیدی از تصمیم‌گیران و تصمیم‌سازان را ایجاد کنیم و به سمتی پیش برویم که یک دهه بعد در حوزه انرژی بتوانیم یک گفتمان مهم و تأثیرگذار در حوزه اجتماعی داشته باشیم.»
