پایان جنگ دوم جهانی و جشن در ایران

هجدهم اردیبهشت 1324، با اعلام پایان جنگ جهانی دوم به وسیله «چرچیل» 101 تیر هوایی در تهران شلیک و در سراسر کشور تعطیل عمومی اعلام شد.  ایران ناخواسته به جنگ جهانی دوم کشیده شد. هم متفقین و هم آلمان امید داشتند که ایران در جانب آنها بایستد. اشغال ایران توسط متفقین و بروز جنگ سرد میان قدرت‌های پیروز جنگ دوم پیامدهایی داشت که ترکش آن تا امروز نیز می‌رسد. جنگ جهانی دوم در تابستان ۱۳۱۸ شمسی با حمله آلمان به لهستان آغاز شد. یک روز پس از شروع جنگ جهانی دوم، محمود جم، نخست‌وزیر، با صدور بیانیه‌ای ایران را در این جنگ بی‌طرف اعلام کرد: «در این موقع که متاسفانه جنگ در اروپا مشتعل گردیده است، دولت شاهنشاهی ایران، به­ موجب این بیانیه، تصمیم خود را به اطلاع عموم می‌رساند که در این کارزار بی‌طرف مانده و بی‌طرفی خود را محفوظ خواهد داشت.»  ایران در جریان جنگ جهانی دوم ازطرف روسیه و انگلستان اشغال شد. اشغال ایران محدود به قوای بریتانیا و شوروی نبود. پس از ورود امریکا به جنگ، عده‌ای از نظامیان آن کشور نیز وارد ایران شدند، با این همه، استقلال و تمامیت ارضی ایران، نخست با امضای یک پیمان سه جانبه بین ایران، بریتانیا و شوروی در بهمن ۱۳۲۰ و سپس با صدور اعلامیه‌ای که در پایان کنفرانس سران متفقین (روزولت، چرچیل و استالین) در تهران منتشر شد، تضمین شد. در شش سالی که ایران در اشغال قوای متفقین بود، علاوه بر پیامدهای ناشی از حمله‌های زمینی، دریایی و هوایی این نیروها برای اشغال ایران، وضعیت معیشت مردم و تامین امنیت نیز با نابسامانی روبرو بود و رنج و گرسنگی و مرگ و ناامنی هم پدیده‌های نادری نبودند. کشیده‌شدن جنگ جهانی دوم به ایران، با وجود آثار زیانبارش این جنبه مثبت را هم داشت که فضای سیاسی کشور هم از انسداد بیرون آمد و حدی از دموکراسی در کشور شکل گرفت. احزاب مختلف شکل گرفتند و رسانه‌ها کم و بیش در انتشار آرا و عقاید آزاد بودند. در چنین فضایی دولت‌های بی‌ثبات هم پدیده نادری نبودند. اندکی پس از پایان جنگ جهانی نهضت ملی‌شدن نفت شکل گرفت که تحولی بی‌سابقه را در مناسبات ایران و بریتانیا در چشم‌انداز داشت. نهایتا اما این نهضت، از جمله به سبب بروز جنگ سرد میان دو قدرت عمده برآمده از جنگ جهانی دوم به شکست کشیده شد و کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ در مجموع بر معادلات و فضای سیاسی پویا و بازتری که در نتیجه کشیده‌شدن ایران به متن جنگ جهانی دوم در این کشور شکل گرفت، پایان نهاد. از سال‌های پس از شهریور ۱۳۲۰ و افتادن ایران به گرداب جنگ جهانی دوم، حالا شاید تنها خاطره همان دموکراسی نیم‌بند در خاطره‌ها مانده است.