لغو کاپیتولاسیون

نهم مه سال ۱۹۲۷ برابر با نوزدهم اردیبهشت 1306، کاپیتولاسیون در ایران لغو شد. حق کاپیتولاسیون اولین‌بار در معاهده ترکمنچای در سال ۱۲۰۳ هجری شمسی در زمان فتحعلی شاه قاجار به روسیه داده شد که آسیب‌های فراوانی در طول یک قرن به ایران وارد کرد. حق کاپیتولاسیون در ایران کم‌کم از انحصار دولت روسیه خارج شد و بسیاری از دولت‌های دیگر نیز با استفاده از اصل کامله الوداد صاحب این حق شدند و قضاوت کنسولی خود را بر ایران تحمیل کردند. اسپانیا، فرانسه، امریکا، آلمان، ایتالیا و چند کشور دیگر از جمله دولت عثمانی بعدها از ایران حق کاپیتولاسیون را به دست آوردند. کاپیتولاسیون موجب برتری و تقدم اتباع خارجی بر اتباع کشور می‌شد و باعث می‌شد که رجال مملکت به سمت بیگانگان و قدرت قضایی و سیاسی آنان سوق داده شوند و حتی در سایه کاپیتولاسیون، بیگانگان هر چه می‌خواستند به ایران وارد یا از ایران خارج می‌کردند. کاپیتولاسیون اصل حاکمیت و استقلال کشور را متزلزل می‌ساخت و به قوانین خارجی اعتبار برون مرزی می‌بخشید و اتباع کشور را از حمایت کامل قضایی محروم می‌کرد و حق مشروع آنان را به بیگانگان می‌داد و به‌دلیل همین مضرات جبران‌ناپذیر، مردم ایران نسبت به کاپیتولاسیون عکس‌العمل‌های شدیدی از خود نشان می‌دادند. در سال ۱۲۹۷ ه ش یعنی دو سال قبل از کودتای رضاخان در دولت صمصام‌السلطنه لایحه‌ای به تصویب رسید که به موجب آن حق کاپیتولاسیون روس‌ها در ایران لغو شد.

پس از لغو قرارداد کاپیتولاسیون بین ایران و روسیه، قرارداد کاپیتولاسیون تعدادی از کشورهای دیگر نیز لغو شد؛ اما کشورهای غربی همچنان به این امتیاز پایبند بودند. سرانجام مجلس شورای ملی در سال ۱۳۰۶ هجری شمشی الغای کاپیتولاسیون را اعلام کرد و به همه دولی که از این حق استفاده می‌کردند یک سال وقت داد که در قراردادهای خود تجدیدنظر و این امتیاز را لغو کنند. این قانون، یک بار دیگر در زمان پهلوی دوم به تصویب رسید که با مخالفت و اعتراض شدید امام خمینی (ره) روبرو و در نهایت کاپیتولاسیون پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران برای همیشه لغو شد.