اعلامیه تند و صریح دولت درباره لغو کاپیتولاسیون

چهاردهم شهریور ۱۳۰۷هجری، دولت وقت در یک اعلامیه رسمی بار دیگر یادآور شد که امتیاز کاپیتولاسیون در ایران زنده نخواهد شد، چنین پرونده‌یی که حاکی از نهایت ضعف یک دولت است را به تاریخ سپرده و بازگشوده نخواهد شد. در این اعلامیه از همه دولت‌ها که تبعه در ایران دارند خواسته شده بود که درخواست حتی یک مورد تفویض تعقیب قضایی اتباع خود را از ایران نکنند که تحقیر تلقی خواهد شد و...

حق کاپیتولاسیون در ایران، نخستین بار در معاهده ترکمانچای در سال 1203ه-ش در زمان فتحعلی شاه قاجار به روسیه داده شد که آسیب‌های فراوانی در طول یک قرن به ایران وارد کرد. حق کاپیتولاسیون در ایران کم‌کم از انحصار دولت روسیه خارج شد و بسیاری از دولت‌های دیگر نیز با استفاده از اصل کامله الوداد صاحب این حق شدند و قضاوت کنسولی خود را بر ایران تحمیل کردند. اسپانیا، فرانسه، امریکا، آلمان، ایتالیا و چند کشور دیگر ازجمله دولت عثمانی بعدها از ایران حق کاپیتولاسیون را به دست آوردند.  کاپیتولاسیون موجب برتری و تقدم اتباع خارجی بر اتباع کشور شده و اصل حاکمیت و استقلال کشور را متزلزل می‌کرد و به قوانین خارجی اعتبار برون‌مرزی می‌بخشید و اتباع کشور را از حمایت کامل قضایی محروم می‌کرد و حق مشروع آنان را به بیگانگان می‌داد و به دلیل همین مضرات جبران‌ناپذیر، مردم ایران نسبت به کاپیتولاسیون عکس‌العمل‌های شدیدی از خود نشان می‌دادند.  در سال 1297 یعنی دو سال قبل از کودتای رضاخان در دولت صمصام‌السلطنه لایحه‌یی به تصویب رسید که به موجب آن حق کاپیتولاسیون روس‌ها در ایران لغو شد. پس از لغو قرارداد کاپیتولاسیون بین ایران و روسیه، قرارداد کاپیتولاسیون تعدادی از کشورهای دیگر نیز لغو شد اما کشورهای غربی همچنان به این امتیاز پایبند بودند. سرانجام مجلس شورای ملی در سال 1306 الغای کاپیتولاسیون را اعلام کرد و به همه دولی که از این حق استفاده می‌کردند یک سال وقت داد که در قراردادهای خود تجدیدنظر و این امتیاز را لغو کنند.

پس از آن اعلامیه چهاردهم شهریور 1307 به این سبب صادر شده بود که یک سفارتخانه در تهران درخواست نادیده گرفتن لغو کاپیتولاسیون در مورد یک تبعه آن کشور را داده بود.

با وجود لغو کامل کاپیتولاسیون در سال‌های 1306 و 1307 در ایران و اعلامیه صریح و تند شهریور 1307 این امر از دهه 1340 به صورت محدود در مورد پاره‌یی از اتباع امریکا در ایران با وجود مخالفت‌ها و اعتراض‌های فراوان بار دیگر به اجرا درآمده بود.