قتلگاه مهاجران

ایران کشور امنی برای پرندگان مهاجر نیست. از میان 4.5 میلیون گونه پرنده مهاجر که هر سال وارد آسمان ایران می‌شوند، حدود یک میلیون پرنده در منطقه فریدون‌کنار، سرخرود و ازباران از بین می‌رود؛ اما حالا تنها شمال کشور نیست که قتلگاه پرندگان شده بلکه قلمروی کشتار پرندگان مرزهایش را تا جنوب کشور هم گسترانیده و خوزستان هم به راه و رسم فریدون‌کنار در کشتار پرندگان رقابت ‌می‌کند. نتیجه چنین وضعی سبب شده تا کنوانسیون بین‌المللی حفاظت از گونه‌های مهاجر، ایران را در جایگاه دوم کشتار پرندگان قرار دهد. 70 درصد پرنده‌های موجود در ایران مهاجر هستند اما تمامی آنها شانس زنده خارج شدن از مرزهای کشور را ندارند چرا که محیط‌زیست ایران میزبان  مناسبی برایشان نیست از یک طرف شکارچیان غیرمجاز هدف گلوله قرارشان می‌دهند و از طرف دیگر تغییرات اقلیمی و خشک شدن تالاب‌ها زیستگاه‌شان را تخریب کرده است اما فعالان محیط‌زیست معتقدند سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور به‌عنوان نهاد ناظر و مسوول در این زمینه نه تنها به وظایف خود عمل نمی‌کند بلکه با صدور مجوز شکار به بحرانی‌ شدن اوضاع دامن می‌زند.

   شکار؛ تبلیغات منفی برای ایران

در قوانین شکار و صید آمده است که استفاده از تورهای هوایی و دام‌ها ممنوع است اما فعالان محیط‌زیست معتقدند، سازمان حفاظت محیط‌زیست به عنوان ضابط قضایی به درستی عمل نمی‌کند. علیرضا مقدم، فعال محیط‌‎زیست درباره این موضوع به «تعادل» گفت: مقصد بسیاری از پرندگان مهاجر اصلا سواحل شمالی یا جنوبی کشور ما نیست بلکه بسیاری از آنها فقط در کشور ما فرود می‌آیند تا پس از مدتی دوباره سفر خود را ادامه دهند. متأسفانه در این بین عده‌ای سودجو این پرندگان را شکار می‌کنند. شکار پرندگان مهاجر اگر به‌صورت محدود و قانونی باشد به‌طوری که با زادآوری شکار آنها جبران شود مشکلی ایجاد نمی‌کند ولی اتفاقی که در کشور ما و در فریدونکنار و خوزستان می‌افتد به هیچ عنوان صید مجاز نیست. در این مناطق با دامگاه‌های غیرمجاز و روش‌های غیرمجاز پرنده‌های زیادی شکار می‌شوند؛ درحالی که بسیاری از این پرندگان، پرندگان مهاجر عبوری‌اند که در کشور ما امانت هستند و باید آنها را از یک مرز گرفته و به مرز دیگری منتقل کنیم. به همین دلیل جامعه جهانی حق دارد که اعتراض کند و این کار را هم می‌کند.

او افزود: در چنین شرایطی که ایران از طرف جامعه جهانی، نسبت به وضعیت حفاظت از پرندگان مهاجر بارها مورد اعتراض قرار گرفته است، مسوولان و سازمان‌های مرتبط به جای ورود جدی خودشان به وخامت اوضاع دامن می‌زنند. سال گذشته شاهد صدور پروانه شکار از سوی سازمان محیط زیست بودیم که در واقع به کشتار پرندگان وجهه قانونی داد و آن را عادی کرد در حالی که اگر این اتفاق در هر کشور دیگری رخ می‌داد مورد اعتراض قرار می‌گرفت چرا که مردم این کشورها و مسوولانشان به این درک رسیده‌اند که از حفظ محیط‌زیست درآمد بیشتری به دست می‌آورند تا از تخریب آن. دلیل شکل‌گیری چنین تفکری هم فرهنگ‌سازی درست است و آموزش است. اگر محیط‌زیست حفظ شود هر کدام از زیستگاه‌های پرندگان می‌تواند برای جامعه محلی از طریق برگزاری تورهای مختلف گردشگری و پرنده‌نگری اشتغال ایجاد کند در حالی که مردم به دلیل ناآگاهی از راه‌های مختلف کسب درآمد فقط به کشتار و فروش پرندگان فکر می‌کنند. رفتار ما محیط‌زیست و پرندگان بی‌دفاع در واقع پیامی است که به گردشگران می‌دهیم و این چیزی جز تبلیغات منفی برای ایران نیست.

مقدم شکار غیرمجاز را مهم‌ترین عامل در از بین رفتن جمعیت پرندگان مهاجر در ایران دانست و بیان کرد: اگرچه مسائل اقلیمی در این زمینه موثر است اما بیشتر پرندگان در ایران به دلیل شکار تلف می‌شوند چرا که پرنده مهاجر اگر زیستگاه مناسبی نداشته باشد به‌طور غریزی در آن محیط توقف نمی‌کند و به محل مناسب منتقل می‌شود اما پرنده غریزه‌ای ندارد که شکار نشود بنابراین باید فکر جدی برای برخورد با این موضوع داشته باشیم.

   تغییر اقلیم مهم‌تر از شکار

اظهارات این فعال محیط زیست در حالی است که مسعود حسینی، رییس گروه پرندگان دفتر حیات وحش و آبزیان آب‌های داخلی سازمان محیط زیست‌، عوامل اقلیمی را مهم‌تر از شکار می‌داند. او درباره این موضوع بیان کرد: در کشور ما به عنوان یک کشور در حال توسعه، توسعه بی‌مهابا، یک‌جانبه و ناپایدار باعث از بین رفتن زیستگاه‌های پرندگان شده و بزرگ‌ترین تهدید تخریب زیستگاه به عنوان محل زادآوری و تغذیه پرنده‌ها است.

رییس گروه پرندگان دفتر حیات وحش و آبزیان آب‌های داخلی سازمان محیط زیست افزود: متاسفانه در شرایط موجود پرنده خسته‌ای که برای مهاجرت از نقطه‌ای به نقطه دیگری در حال عبور است به هنگام فرود می‌بیند محل استراحت و تغذیه‌اش که قبلاً در آن اتراق می‌کرده تبدیل به کشتزار شده یا خشک شده است یا در محل اتراق، برج‌های پتروشیمی سر بر آورده است.

حسینی با تاکید بر اینکه خشک شدن تالاب‌ها و تغییر کاربری باعث تخریب زیستگاه پرندگان شده است، گفت: عواملی مثل شکار و توسعه دام و گسترش خشکسالی‌ها نیز در تخریب زیستگاه پرندگان تاثیرگذار بوده است. وی در مورد تاثیر تغییر اقلیم بر از بین رفتن فرصت‌های جابه‌جایی پرندگان اظهارکرد: سرعت تغییر اقلیم به حالت طبیعی می‌تواند متوازن با سرعت تغییرات اکولوژیک باشد اما توسعه لجام‌گسیخته و فعالیت‌های انسانی باعث سرعت گرفتن تغییر اقلیم و عوارض ناشی از آن شده است که قطعاً تاثیر مستقیمی روی تغییر ماهیت زیستگاه پرندگان و در نهایت انقراض آنها می‌گذارد.

این پرنده‌شناس با تاکید بر ارزشمندی همه حیات وحش و پرندگان گفت: برخی حیوانات در معرض خطر انقراض قرار دارند و جمعیت‌شان کم شده و سرعت انقراض شدت گرفته است بنابراین شرایط آنها حساس‌تر و مهم‌تر است و بیشتر مورد توجه هستند.

    ظرفیت درآمدزایی که از آن غافلیم

پرنده‌نگری یکی از راهکارهای حفاظت از پرندگان است؛ راهکاری که اجرای آن می‌تواند باعث اشتغال و درآمدزایی در جوامع محلی حاشیه زیستگاه‌های پرندگان شوند. باوجود این، این راهکار در کشور ما چندان جایگاهی ندارد. این درحالی است که 30سایت مهم پرنده‌شناسی ایران در فهرست سایت‌های بین‌المللی پرنده‌نگری ثبت شده اما ناتوانی دستگاه‌های ذی‌ربط در استفاده از این قابلیت، سبب شده تا درآمد ایران از پرنده‌نگری تقریبا صفر باشد. آرش حبیبی استاد پرنده‌شناسی، درباره چگونگی درآمد‌زایی از پرنده‌نگری در سایر کشورها به «تعادل» گفت: کشور کویت با داشتن تنها یک سایت پرنده‌نگری که آن‌هم نه در تالاب و مناظر زیباست بلکه در محل تجمع فاضلاب این کشور قرار دارد، ‌توانسته درآمدی قابل توجه از حضور پرنده نگران ثبت کند. این درحالی است که ایران به عنوان یکی از بزرگ‌ترین کریدورهای عبور پرندگان مهاجر با بیش از 550گونه پرنده از انواع شرقی، آفریقایی و اوراسیایی از نظر تنوع پرندگان در جهان جایگاهی بی‌نظیر دارد. خوب است بدانید تنها 350گونه پرنده در خوزستان و 200گونه در مازندران قابل مشاهده هستند اما به هیچ عنوان از این ظرفیت جهانی استفاده نمی‌شود. اکنون بیش از 10سال است که سودجویان برای صید پرندگان آبزی و کنار آبزی مثل غاز و اردک و دیگر حلال گوشت‌ها از دامگاه استفاده می‌کنند؛ شیوه‌ای که باعث می‌شود پرندگان حرام گوشت و گاه گونه‌های نادر هم در این دام‌ها گرفتار شوند. در این روش، صیادان متخلف پرنده‌هایی را که در دامگاه گرفتار می‌شوند به شیوه‌های مختلف می‌نشانند و بعد به‌صورت دسته جمعی آنها را سر می‌برند.

حبیبی با اطلاق کشتار جمعی به این شیوه صید افزود: این شیوه سال‌هاست که در کشور رایج شده و مسوولان ذی‌ربط نتوانسته‌اند جلوی آن را بگیرند. تداوم همین روش نادرست اکنون پرنده‌ها را تا آستانه انقراض پیش برده است.