استانداردسازی عامل کارایی صکوک و روش‌های تامین مالی
سازمان حسابداری و حسابرسی موسسات مالی اسلامی، استانداردهای شرعی برای انواع صکوک سرمایه‌گذاری معرفی کرده است
گروه بانک و بیمه |
برای روشن شدن تعاریف، انواع و استانداردهای صکوک و فروش اوراق به روش تامین مالی اسلامی لازم است که علاوه بر شرح استاندارد، دامنه استاندارد، تعریف صکوک سرمایه‌گذاری، انواع صکوک سرمایه‌گذاری، ویژگی‌های صکوک سرمایه‌گذاری، قواعد و مقررات شرعی، لازم است که موضوع استانداردها و از جمله تاریخ انتشار استاندارد، تصویب استاندارد، تاریخچه تدوین استاندارد، مبنای شرعی استاندارد و استاندارد شرعی سازمان حسابداری و حسابرسی موسسات مالی اسلامی درباره صکوک سرمایه‌گذاری نیز مورد بررسی قرار گیرد.
به گزارش «تعادل»، رسول خوانساری و فرشته ملاکریمی در گزارشی با عنوان استاندارد شرعی سازمان حسابداری و حسابرسی موسسات مالی اسلامی درباره صکوک، نکاتی را در مورد اوراق بهادار اسلامی و استانداردهای آن به عنوان یکی از روش‌های تامین مالی موسسات و بانک‌ها یادآور شده‌اند. این گزارش به این نکته اشاره کرده که یکی از مهم‌ترین زیرساخت‌های لازم در بازار اوراق بهادار اسلامی یا صکوک، استانداردسازی ضوابط و مقررات شرعی مربوط به این بازار است و سازمان حسابداری و حسابرسی موسسات مالی اسلامی از جمله نهادهایی است که تاکنون استانداردهای شرعی گوناگونی در زمینه فعالیت موسسات مالی اسلامی منتشر کرده است. این سازمان، یک نهاد بین‌المللی غیرانتفاعی و مستقل است که مجموعه استانداردهای شرعی، حسابداری و حسابرسی، راهبری و اخلاقی مبتنی بر شریعت اسلامی را برای استفاده بانک‌ها و موسسات مالی اسلامی تدوین و عرضه می‌کند.
این سازمان بیش از ۲00 عضو از کشورهای مختلف دنیا دارد که بانک‌های مرکزی، موسسات مالی اسلامی و دیگر فعالان صنعت بانکداری و مالی اسلامی را دربر می‌گیرد. امروزه استانداردهای تدوین شده توسط این سازمان توانسته است نظر مساعد و حمایت کشورهای مختلف را به خود جلب نماید. به نحوی که در برخی از کشورهای اسلامی مانند بحرین، دوبی، اردن، لبنان، قطر، سودان و سوریه این استانداردها به نحو کامل مورد استفاده قرار می‌گیرد. برخی از نهادهای مالی در استرالیا، اندونزی، مالزی، پاکستان، عربستان سعودی و آفریقای جنوبی نیز بر مبنای استانداردهای سازمان مذکور، دستورالعمل‌ها و رهنمودهای متناسبی را منتشر کرده‌اند. یکی از استانداردهای مهم این نهاد، استاندارد شرعی درباره صکوک سرمایه‌گذاری است که در سال ۲003 میلادی به تصویب رسیده و این گزارش به وجوه اختلاف آن با مصوبات کمیته فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار به عنوان مرجع شرعی مربوط به بازار اوراق بهادار در ایران اشاره کرده است.
این امر از آن جهت حائز اهمیت است که به منظور گسترش و تعمیق بازار اوراق بهادار اسلامی در کشور به‌ویژه در سطح بین‌المللی، انطباق با استانداردهای بین‌المللی همانند استانداردهای شرعی AAOIFI و در صورت لزوم بررسی راهکارهای مناسب برای رفع چالش‌های فقهی مربوط به این بازار ضرورت دارد. هدف این استاندارد، تدوین قواعد شرعی انتشار و معامله صکوک اوراق سرمایه‌گذاری و نیز تشریح انواع، ویژگی‌ها، ضوابط شرعی و شرایط انتشار و معامله آنها به وسیله موسسات مالی اسلامی است.
تاریخ انتشار استاندارد
این استاندارد در تاریخ هفتم ربیع‌الاول سال ۱۴۲۴ هجری قمری مصادف با هشتم مه ۲003 میلادی منتشر شده است.استاندارد شرعی اوراق تجاری در دهمین جلسه شورای شرعی از تاریخ دوم تا هفتم ربیع الاول ۱۴۲۴ هجری قمری مصادف با سوم تا هشتم مه ۲003 میلادی تصویب شد. شورای شرعی در جلسه شماره 7 خود که در تاریخ نهم تا سیزدهم رمضان ۱۴۲۲ هجری قمری مصادف با بیست وچهارم تا بیست وهشتم نوامبر ۲00۲ میلادی در مکه مکرمه برگزار شد، تدوین استاندارد شرعی برای صکوک سرمایه‌گذاری را در دستور کار خود قرار داد. در چهاردهم شوال ۱۴۲۲ هجری قمری مصادف با بیست و نهم دسامبر ۲00۲ میلادی، یک مشاور فقهی ماموریت یافت تا با انجام بررسی فقهی، پیش‌نویسی را برای استانداردهای شرعی اوراق تجاری تهیه کند. در دومین جلسه کمیته استاندارد شرعی ۱ که در تاریخ چهارم و پنجم صفر ۱۴۲3 هجری قمری مصادف با هفدهم و هجدهم آوریل ۲00۲ میلادی در بحرین برگزار شد، پیشنویس استاندارد شرعی صکوک سرمایه‌گذاری مورد بحث قرار گرفت و از مشاور فقهی خواسته شد که اصلاحات لازم به منظور اعمال نظرات اعضای کمیته را اعمال کند.
کمیته استاندارد شرعی در جلسه شماره ۴ خود که در تاریخ شانزدهم و هفدهم ربیع الاول ۱۴۲3 هجری قمری مصادف با بیست وهفتم و بیستوهشتم ژوئیه ۲00۲ میلادی برگزار شد، پیشنویس تهیه شده را بررسی و اصلاحات لازم را بر اساس نظرات و مشاهدات اعضا و نیز توصیه‌های مطرح شده در اولین نشست فقهی AAOIFI درباره معامله پرتفوی‌های سرمایه‌گذاری اصلاح کرد. این نشست در شانزدهم ربیع الاول ۱۴۲3 هجری قمری مصادف با بیست وهفتم ژوئیه ۲00۲ میلادی در امان پایتخت اردن برگزار شد. این کمیته در جلسه شماره ۵ خود که در تاریخ نهم و دهم سپتامبر ۲00۲ میلادی برگزار شد، تصمیم گرفت پیشنویس تهیه شده برای این استاندارد را با پیشنویس مربوط به استاندارد تصکیک ادغام کند. این کمیته در جلسه شماره ۶ خود که در تاریخ بیست وششم سپتامبر ۲00۲ میلادی در بحرین برگزار شد، پیشنویس تهیه شده پس از ادغام را مورد بررسی بیشتر قرار داد و پس از انجام برخی اصلاحات، تصمیم به ارایه آن به شورای شرعی گرفت. پیشنویس بازنگری شده، در نهمین جلسه شورای شرعی که در تاریخ شانزدهم و بیست ویکم ۲00۲ میلادی در مکه مکرمه برگزار شد، ارایه گردید. شورای شرعی برخی اصلاحات لازم را در پیشنویس استاندارد اعمال کرد و تصمیم گرفت برای جلب بازخورد عمومی و دریافت نظرات بیشتر، آن را بین کارشناسان و فعالان بازار توزیع کند. نشست عمومی در تاریخ هجدهم ذی‌الحجه ۱۴۲3 هجری قمری مصادف با نوزدهم فوریه ۲003 میلادی در بحرین برگزار شد. در این نشست بیش از 30 فعال شامل بانک‌های مرکزی، موسسات، شرکت‌های حسابداری، فقها، اساتید و غیره حضور داشتند. اعضای کمیته‌های استانداردهای شرعی ۱ و ۲ به نظرات مکتوب که پیش از نشست ارسال شده بود و نظرات شفاهی مطرح شده در نشست، پاسخ دادند. اعضای کمیته‌های استانداردهای شرعی ۱ و ۲، در تاریخ پنجم مارس ۲003 میلادی برای بحث درباره نظرات مطرح شده راجع به پیشنویس استاندارد، جلسه مشترکی را برگزار کردند. دو کمیته اصلاحات لازم را بر اساس نظرات مکتوب و شفاهی دریافت شده در نشست عمومی، اعمال کردند.
شورای شرعی در جلسه شماره ۱0 خود که در تاریخ سوم تا هشتم مه ۲003 میلادی در مدینه منوره برگزار شد، درباره اصلاحات انجام شده توسط کمیته‌های استانداردهای شرعی بحث کردند و نظرات لازم را ارایه دادند. شورای شرعی به اتفاق آرا برخی موارد استاندارد شرعی را تصویب کردند و برخی دیگر نیز با رای اکثریت به تصویب رسید.
مبنای جواز انتشار صکوک سرمایه‌گذاری، آن است که این اوراق بر اساس قراردادهای شرعی منتشر شود. بنابراین انتشار آنها بر مبنای این قراردادها قابل قبول خواهد بود. مبنای در نظر گرفتن امیدنامه انتشار به عنوان ایجاب و پذیره‌نویسی به عنوان قبول، آن است که قراردادهای معتبر بر اساس هر چیز حاکی از رضایت طرفین بدون مشخص کردن قالب خاص، نافذ است. بنابراین اینکه ایجاب از طرف یک شخص و قبول از طرف تعداد زیادی از افراد صورت می‌گیرد، نادرست نیست. مبنای حق دارندگان اوراق برای مدیریت پروژه، آن است که آنها مالکیت اموال مربوط به اوراق را دارند و مدیریت نیز بخشی از مالکیت است. مبنای جواز معامله صکوک سرمایه‌گذاری هنگامی که مربوط به دارایی‌های فیزیکی یا منافع باشد، آن است که معامله در واقع روی دارایی‌ها و منافع است. از آنجا که این دارایی‌ها می‌توانند معامله شوند، گواهی‌های مربوط به آنها نیز قابل معامله است. مبنای عدم جواز معامله صکوک سلف آن است که این اوراق نشان‌دهنده سهمی در بدهی سلف است و مشمول قواعد بیع دین می‌شود. مبنای جواز معامله صکوک استصناع پس از تبدیل وجوه به دارایی‌ها، این است که آن دارایی‌ها نشان‌دهنده مالکیتی هستند که قابل انتقال است. مبنای عدم جواز معامله صکوک استصناع، در حالت استفاده از وجوه جمع‌آوری شده به عنوان قیمت استصناع موازی یا تحویل کالای ساخته شده به خریدار نهایی، این است که صکوک نشان‌دهنده قیمت بر عهده خریدار است. بنابراین مبلغ اوراق یک بدهی پولی است و معامله صکوک در این مرحله مشمول قواعد بیع دین است. مبنای عدم جواز معامله صکوک مرابحه پس از فروش کالا و تحویل آن به خریدار، این است که اوراق نشان‌دهنده بدهی پولی خریدار است و از این رو دادوستد آن جز در چارچوب محدودیت‌های بیع دین مجاز نیست. با وجود این، اگر خرید کالا انجام شده باشد ولی هنوز به خریدار فروخته نشده باشد، معامله صکوک مجاز است، زیرا اوراق نشان‌دهنده دارایی‌های قابل معامله است. تصکیک تبدیل کردن به اوراق بهادار: تبدیل کردن به اوراق بهادار، در عربی به نام تصکیک و تسنید شناخته می‌شود. تصکیک یا تسنید، شامل فرآیند تسهیم مالکیت دارایی‌های فیزیکی، منفعت یا هر دوی آنها به واحدهای مساوی و انتشار اوراق بهادار به ازای آنها است.
دامنه استاندارد
این استاندارد مربوط به صکوک سرمایه‌گذاری است. این صکوک شامل صکوک اجاره، مالکیت منافع، مالکیت خدمات، مرابحه، سلف، استصناع، مضاربه، مشارکت، وکالت، مزارعه، مساقات و مغارسه است. این استاندارد مربوط به سهام شرکت‌های سهامی، گواهی‌های صندوق‌ها و پرتفوی‌های سرمایه‌گذاری نیست.
تعریف صکوک سرمایه‌گذاری
صکوک سرمایه‌گذاری، گواهی‌های با ارزش اسمی یکسان است که پس از اتمام عملیات پذیره‌نویسی، بیانگر پرداخت مبلغ اسمی مندرج در آن توسط خریدار به ناشر است و دارنده آن مالک یک یا مجموعه‌ای از دارایی‌های فیزیکی، خدمات، منافع حاصل از دارایی یا ذی‌نفع یک پروژه یا فعالیت سرمایه‌گذاری خاص می‌شود. علت استفاده از عنوان صکوک سرمایه‌گذاری در این استاندارد، تمایز آن از سهام و اوراق قرضه است.
انواع صکوک سرمایه‌گذاری
صکوک سرمایه‌گذاری انواع گوناگونی دارد، که مهم‌ترین آنها عبارتند از صکوک اجاره: این نوع صکوک، توسط مالک یک دارایی فیزیکی اجاره شده یا مقرر شده برای اجاره، یا یک واسط به نمایندگی از او، منتشر می‌شود و با فروش آن دارایی و اجاره مجدد آن توسط مالک، وجوه حاصل از انتشار در اختیار بانی قرار می‌گیرد. دارندگان اوراق، مالک بخشی از دارایی و درآمدهای مرتبط با آن هستند.
صکوک منفعت و صکوک منفعت دارایی موجود که این صکوک بر دو نوع است: در نوع اول، مالک دارایی اجارهای موجود یا یک واسط به نمایندگی از او، با هدف اجاره دادن دارایی و دریافت اجاره‌بها، منافع حاصل از دارایی خود را از طریق انتشار این اوراق به سرمایه‌گذاران منتقل می‌کند.
در نوع دوم، مالک منافع دارایی اجارهای موجود مستاجر یا یک واسط به نمایندگی از او، با هدف اجاره دادن مجدد منافع دارایی و دریافت اجاره‌بها، منافع حاصل از دارایی خود را از طریق انتشار این اوراق به سرمایه‌گذاران منتقل می‌کند. صکوک منفعت دارایی آینده در این صکوک، شخصی که در آینده مالک یک دارایی فیزیکی خواهد شد، منافع بالقوه حاصل از دارایی را با انتشار اوراق به سرمایه‌گذاران منتقل می‌کند.
صکوک خدمات موجود: مالک یک کسب وکار که در حال حاضر خدماتی ارایه می‌دهد همانند خدمات آموزشی در یک دانشگاه معین، می‌تواند با انتشار این نوع صکوک، منابع لازم برای فعالیت خود را به دست آورد. در این حالت، دارندگان اوراق مالک منافع حاصل از خدمات ارایه شده هستند. صکوک خدمات آینده: مالک یک کسب و کار که قصد ارایه خدماتی را دارد همانند خدمات آموزشی در یک دانشگاه بدون مشخص کردن آن، می‌تواند با انتشار این نوع صکوک، منابع لازم برای فعالیت خود را به دست آورد. در این حالت، دارندگان اوراق مالک منافع آتی حاصل از خدمات ارایه شده هستند. صکوک سلف: شخصی که تولیدکننده کالا است و قصد تولید محصول خود در آینده نزدیک را دارد، می‌تواند با انتشار این نوع صکوک منابع مالی مورد نیاز خود را تامین کند. دارندگان این اوراق، در واقع کالا را پیش‌خرید کرده‌اند.
صکوک استصناع: صکوکی است که با هدف تجهیز منابع برای ساخت کالاهایی استفاده می‌شوند که تحت تملک دارندگان اوراق قرار می‌گیرند.
صکوک مرابحه: شخصی که قصد خرید کالاها یا خدماتی را دارد که بر اساس قرارداد مرابحه به فروش می‌رسند، می‌تواند با انتشار این صکوک، منابع مالی لازم برای خرید آن را تامین کند. در این حالت دارندگان اوراق، مالک آن محصولات تلقی شده و در درآمد فروش آنها سهیم‌اند.
صکوک مشارکت محور: این نوع صکوک برای تامین مالی اجرای یک پروژه جدید، یا توسعه یک فعالیت یا پروژه موجود یا انجام یک کسب و کار بر اساس قراردادهای مشارکتی منتشر می‌شود و دارندگان اوراق مالکان پروژه یا دارایی‌های مربوط به فعالیت به شمار می‌آیند که در سود و زیان حاصل شریک‌اند. مشارکت صکوک: در این نوع صکوک، پروژه یا فعالیت تجاری بر اساس قرارداد مشارکت تامین مالی می‌شود و دارندگان اوراق نیز نقش شرکا را ایفا می‌کنند که در سود و زیان حاصل شریک‌اند و یکی از شرکا یا شخص ثالث به عنوان مدیر عملیات تعیین می‌شود.
مضاربه صکوک: در این نوع صکوک، پروژه یا فعالیت تجاری بر اساس قرارداد مضاربه تامین مالی می‌شود. دارندگان اوراق نیز نقش صاحبان سرمایه مضاربه را ایفا می‌کنند که در سود و زیان حاصل شریک‌اند و یکی از شرکا یا شخص ثالث به عنوان مدیر عملیات تعیین می‌شود. وکالت صکوک: این نوع صکوک بر اساس قرارداد وکالت برای اداره عملیات مربوط به یک فعالیت یا پروژه توسط نماینده یا وکیل سرمایه‌گذاران، منتشر می‌شود. صکوک مزارعه: این نوع صکوک برای تامین منابع لازم برای فعالیت کشاورزی در قالب قرارداد مزارعه منتشر می‌شود و دارندگان اوراق بر اساس شرایط قرارداد در محصول به دست آمده سهیم خواهند بود.
صکوک مساقات: صاحب یک باغ می‌تواند از طریق انتشار این نوع صکوک به تامین منابع مالی لازم برای آبیاری، نگهداری و دیگر امور مربوط به باغداری بپردازد. در این حالت، سرمایه‌گذاران در محصولات به دست آمده از درختان سهیم خواهند بود. صکوک مغارسه: این نوع صکوک، به منظور کشت درختان و صرف فعالیت و هزینه‌های لازم برای رشد آنها منتشر می‌شود و دارندگان اوراق در زمین و درختان کشت شده سهیم خواهند بود.
ویژگی‌های صکوک سرمایه‌گذاری
صکوک سرمایه‌گذاری، گواهی‌های با ارزش اسمی یکسان است که به صورت با نام یا بی‌نام منتشر می‌شود و نشان‌دهنده ادعای مالک روی حقوق مالی و تعهدات مشخص شده در گواهی است.
صکوک سرمایه‌گذاری، بیانگر مالکیت مشاع در دارایی‌های پایه است که می‌تواند دارایی‌های فیزیکی، منافع، خدمات یا ترکیبی از اینها به علاوه حقوق نامشهود، بدهی‌ها و وجه نقد باشند. این صکوک نشان‌دهنده بدهی ناشر به دارنده اوراق نیستند. صکوک سرمایه‌گذاری بر مبنای یک قرارداد شرعی مطابق با قواعد شریعت منتشر می‌شود که این قواعد بر انتشار و معامله آن حاکم است. معامله صکوک سرمایه‌گذاری بر اساس شرایطی است که در رابطه با معامله حقوق مربوط به صکوک برقرار است. مالکان اوراق در سود آن مطابق با امیدنامه سهیم‌اند و در زیان نیز به نسبت سهم خود شریک‌اند.
قواعد و مقررات شرعی انتشار صکوک سرمایه‌گذاری
انتشار گواهی‌های سرمایه‌گذاری از طریق پذیره‌نویسی بر مبنای قرارداد سرمایه‌گذاری شرعی مجاز است. انتشار گواهی‌ها برای تبدیل به اوراق کردن دارایی‌های فیزیکی، منافع و خدمات با تقسیم آنها به سهام مساوی و انتشار بر مبنای ارزش آنها مجاز است. ولی تصکیک تبدیل به اوراق کردن بدهی‌ها با هدف معامله آنها مجاز نیست.
قرارداد صکوک همه اثرات حقوقی مربوط به قرارداد مبنای انتشار صکوک را دارد. این امر پس از پایان پذیره‌نویسی و تخصیص گواهی‌های صکوک اتفاق می‌افتد. ناشر و متقاضیان پذیره‌نویسی، دو طرف قرارداد صکوک محسوب می‌شوند. رابطه بین دو طرف قرارداد صکوک بر مبنای نوع قرارداد و جایگاه آن در شریعت افزون بر موارد ذیل تعیین می‌شود: اجاره صکوک: ناشر صکوک، فروشنده دارایی‌های اجارهای یا دارایی تعهد شده برای اجاره است. دارندگان اوراق، خریداران دارایی محسوب می‌شوند و وجوه جمع‌آوری شده از طریق پذیره‌نویسی، مبلغ خرید دارایی است. دارندگان اوراق مالکان مشاع دارایی‌اند و در سود و زیان حاصل بر مبنای مشارکت بین آنها سهیم‌اند.
منفعت صکوک
صکوک منفعت: دارایی موجود ناشر اوراق، فروشنده منافع دارایی موجود و دارندگان اوراق، خریداران منافع‌اند. وجوه حاصل از پذیره‌نویسی، مبلغ خرید منافع است. دارندگان اوراق مالکان مشاع منافع‌اند و در مزایا و ریسک‌های آن سهیم‌اند. صکوک منفعت دارایی آینده: ناشر اوراق، فروشنده منافع دارایی آینده و دارندگان اوراق خریداران منافع‌اند. وجوه حاصل از پذیره‌نویسی، قیمت خرید منافع است. دارندگان اوراق مالکان مشاع منافع‌اند و در مزایا و ریسک‌های آن سهیم‌اند. صکوک خدمات: ناشر اوراق، فروشنده خدمات و دارندگان اوراق خریداران خدمات‌اند. وجوه حاصل از پذیره‌نویسی، قیمت خرید خدمات است. دارندگان اوراق می‌توانند سودهای مطرح شده در موارد قبلی را بفروشند و نیز می‌توانند از فروش مجدد منافع کسب درآمد کنند.
سلف صکوک: ناشر اوراق، فروشنده کالاهای پیش‌فروش شده و دارندگان اوراق، خریداران آن کالاها به شمار می‌آیند. وجوه حاصل از پذیره‌نویسی، قیمت خرید کالاها سرمایه سلف است. دارندگان اوراق، مالکان کالاهای سلفاند و قیمت فروش اوراق یا قیمت فروش کالاها از طریق سلف موازی در صورت وجود متعلق به آنها است.
استصناع صکوک: ناشر اوراق، تولیدکننده تامین‌کننده و فروشنده و دارندگان اوراق، خریداران محصول‌اند. وجوه حاصل از پذیره‌نویسی، هزینه تولید محصول است. دارندگان اوراق مالک محصول به شمار می‌آیند و قیمت فروش اوراق یا قیمت فروش محصول از طریق استصناع موازی در صورت وجود متعلق به آنها است.
مرابحه صکوک: ناشر اوراق، فروشنده کالای مرابحهای و دارندگان اوراق، خریداران کالا هستند. وجوه حاصل از پذیره‌نویسی، هزینه خرید کالا است. دارندگان اوراق مالک کالای مرابحهای به شمار می‌آیند و قیمت فروش اوراق متعلق به آنها است. مشارکت صکوک: ناشر اوراق، متقاضی مشارکت برای یک پروژه یا فعالیت خاص و دارندگان اوراق، شرکا در قرارداد مشارکت‌اند. وجوه حاصل از پذیره‌نویسی، سهم مشاع دارندگان اوراق در سرمایه مشارکت است. دارندگان اوراق مالک دارایی‌های موضوع مشارکت و سهیم در سود و زیان‌اند و سودهای حاصل از مشارکت در صورت وجود، متعلق به آنها است. مضاربه صکوک: ناشر اوراق، مضارب و دارندگان اوراق، صاحبان سرمایه مضاربه‌اند. دارندگان اوراق مالک دارایی‌های مضاربه‌اند و سهم توافق شده از سودهای حاصل و زیان نیز متعلق به آنها است
وکالت صکوک: ناشر اوراق، وکیل نماینده سرمایه‌گذاری و دارندگان اوراق، موکل اصیل به شمار می‌آیند و وجوه حاصل از پذیره‌نویسی، سرمایه مورد تعهد برای سرمایه‌گذاری است. دارندگان اوراق مالک دارایی‌های پایه اوراق و نیز منافع و ریسک‌های آن به شمار می‌آیند و سودهای حاصل نیز متعلق به آنها است.
مزارعه صکوک: ناشر اوراق، مالک زمین یا منافع آن و دارندگان اوراق یا نماینده آنها، بر اساس قرارداد مزارعه، زارع عامل به شمار می‌آیند. وجوه حاصل از پذیره‌نویسی، هزینه زراعت است. ممکن است ناشر اوراق، زارع عامل و دارندگان اوراق سرمایه‌گذارانی که با وجوه حاصل از پذیره‌نویسی زمین را می‌خرند، مالکان زمین باشند. دارندگان اوراق بر اساس توافق از پیش تعیین شده، در محصول زراعی سهیم‌اند.
مساقات صکوک
ناشر اوراق، مالک باغ یا منافع آن و دارندگان اوراق یا نماینده آنها، بر اساس قرارداد مساقات، باغدار عامل به شمار می‌آیند. وجوه حاصل از پذیره‌نویسی، هزینه نگهداری و امور مربوط به درختان است. ممکن است ناشر اوراق، باغدار و دارندگان اوراق سرمایه‌گذارانی که با وجوه حاصل از پذیره‌نویسی باغ را می‌خرند، مالکان باغ باشند. دارندگان اوراق بر اساس توافق از پیش تعیین شده، در محصول باغ سهیم‌اند.
مغارسه صکوک: ناشر اوراق، مالک زمین مساعد کشت درختان و دارندگان اوراق، بر اساس قرارداد مغارسه، کشتکار عامل به شمار می‌آیند. وجوه حاصل از پذیره‌نویسی، هزینه کشت و امور مربوط به آن است. ممکن است ناشر اوراق، کشتکار عامل و دارندگان اوراق سرمایه‌گذارانی که با وجوه حاصل از پذیره‌نویسی درختان را می‌کارند، مالکان زمین باشند. دارندگان اوراق بر اساس توافق از پیش تعیین شده، در درختان و زمین سهیم‌اند. روابط بین طرف‌های قرارداد، یعنی ناشر و دارندگان اوراق باید با استفاده از قراردادهای اجرایی تنظیم شود. نتیجه قرارداد، موجب پدید آمدن اثرات حقوقی مربوط به حقوق و تعهدات طرفین خواهد شد.
معامله صکوک و بازخرید آن
پس از پایان پذیره‌نویسی، توزیع اوراق و آغاز فعالیت، امکان معامله و بازخرید صکوک سرمایه‌گذاری که بیانگر مالکیت مشاع در دارایی‌های فیزیکی، منافع یا خدمات است، وجود دارد. برای معامله یا بازخرید پیش از آغاز فعالیت، هنگام انحلال و تبدیل شدن دارایی‌ها به بدهی یا هنگام فروش دارایی‌ها به صورت نسیه، لازم است قواعد مربوط به بیع صرف مبادله ارز و نیز قواعد مربوط به بیع دین رعایت شود.
در مورد صکوک قابل معامله، ناشر می‌تواند بر اساس امیدنامه متعهد شود که پس از تکمیل فرآیند انتشار، اوراقی که ممکن است به او ارایه شوند را به قیمت بازار خریداری کند. ولی مجاز نیست به خرید آنها به مبلغ اسمی متعهد شود. اوراق ممکن است از طرق مختلف که مغایر با قواعد شریعت نباشد، دادوستد شود. از جمله روش ثبت، ابزارهای الکترونیکی یا انتقال واقعی از حامل به خریدار.
بلافاصله پس از انتشار تا زمان سررسید، ولی بعد از انتقال مالکیت دارایی‌ها به دارندگان اوراق، معامله صکوک اجاره دارایی‌های موجود یا آینده، مجاز است. ناشر می‌تواند پیش از سررسید، صکوک اجاره را به قیمت بازار یا با نرخ توافق شده بین ناشر و دارنده در زمان بازخرید، بازخرید نماید.
معامله صکوک منفعت دارایی‌های فیزیکی، پیش از انعقاد قرارداد اجاره مجدد، امکان‌پذیر است. پس از اجاره مجدد دارایی‌ها، اوراق نشان‌دهنده اجاره‌بهای دریافتنی است که بدهی موجر دوم محسوب شده و مشمول قواعد و مقررات بیع دین انتقال بدهی‌ها می‌شود. ناشر می‌تواند صکوک منفعت دارایی‌های فیزیکی را پس از توزیع اوراق و پرداخت مبلغ پذیره‌نویسی، از دارنده آن به قیمت بازار یا قیمت توافق شده بین طرفین در زمان بازخرید، بازخرید کند، مشروط بر اینکه مبلغ پذیره‌نویسی یا قیمت بازخرید به صورت نسیه نباشد. معامله صکوک منفعت دارایی‌های آینده پیش از مشخص شدن دارایی دارای منفعت مجاز نیست، مگر با رعایت مقررات مربوط به بیع دین. پس از تعیین دارایی، معامله صکوک منفعت آن دارایی امکان‌پذیر است. معامله صکوک خدمات ارایه شده به وسیله یک شخص معین، پیش از اجاره مجدد آن خدمات مجاز است. پس از اجاره مجدد خدمات، اوراق نشان‌دهنده اجاره‌بهای دریافتنی از مستاجر دوم است.
