دومینوی موزه‌سازی
ریحانه جاویدی|
یک روز در سال بازدید از موزه‌ها در کشور رایگان است. همزمان با روز جهانی موزه و میراث فرهنگی، مردم می‌توانند بدون پرداخت هزینه ورودی از این اماکن بازدید کنند اما از جنب و جوشی که در برخی موزه‌های کشور همزمان با این روز دیده می‌شود، در باقی روزهای سال خبری نیست. 364 روز دیگر جز چند موزه بزرگ و اصلی، بقیه موزه‌ها سوت و کور و بدون مخاطب روزگار می‌گذرانند با این حال مسوولان سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، باز هم بر افزایش تعداد موزه‌های کشور تاکید داشته و معتقدند باید به آمار موزه‌ها اضافه شود این در حالی است که نه تنها نیروی متخصص برای اداره موزه‌ها به اندازه کافی نیست بلکه موزه‌ها به دلایل مختلف از پایین بودن کیفیت تا بی‌توجهی به تبلیغات، عملا تاکنون نتوانسته‌اند جایگاه مناسبی در درآمدزایی برای کشور پیدا کنند و علاوه بر آن هیچ کار فرهنگی برای تبدیل موزه‌گردی به یک تفریح میان مردم انجام نشده است.
آماری که از تعداد موزه‌ها داده می‌شود درست نیست
در حالی که آمار اعلام شده از سوی مدیرکل امور موزه‌های کشور حکایت از آن دارد که 680 موزه فعال در کشور داریم که ۲۶۶ موزه آن وابسته به سازمان میراث فرهنگی بوده و ۱۲۹ موزه آن توسط بخش خصوصی ایجاد شده است، کارشناسان معتقدند این آمار و ارقام چندان هم دقیق نبوده چرا که جز ارایه اعداد تاکنون سازمان میراث فرهنگی، هیچ فهرستی از نام و مشخصات این موزه‌های تازه ارایه نداده است. روز گذشته محمدرضا کارگر، مدیرکل امور موزه‌های کشور، در نشست خبری به مناسبت روز جهانی موزه و میراث فرهنگی گفت: اگر دولت میلیاردها پول برای موزه کنار بگذارد اتفاق خاصی نمی‌افتد، ما تلاش‌مان را کرده‌ایم که مردم را سمت موزه سوق دهیم چون آنها بهترین حافظان میراث شهرشان خواهند بود. عمده سیاست ما این است که موزه‌ها را اجتماعی کرده و مردم را دخالت دهیم.
او افزود: در سال گذشته ۲۲ میلیون نفر از موزه‌ها و اماکن تاریخی متعلق به سازمان میراث فرهنگی بازدید کرده‌اند، شاید بتوان گفت ۸ میلیون نفر دیگر از موزه‌های سازمان‌های دیگر دیدن کرده‌اند. این آمار یعنی اینکه یک‌چهارم جمعیت کشور از موزه‌های ایران دیدن کرده‌اند. این در حالی است که ایران تنها یک یا دو میلیون توریست دارد که موزه ببینند. این بررسی نشان می‌دهد بیشتر، ایرانی‌ها به موزه می‌روند نه توریست‌ها. در حالی که در کشورهای دیگر آمار توریست‌هایی که از موزه‌ها دیدن می‌کنند زیادتر است.
اظهارات کارگر در حالی است که کارشناسان معتقدند این آمار و ارقام چندان هم درست نیست و بر فرض اینکه درست هم باشد باید از مسوولان پرسید چه نیازی به داشتن این تعداد موزه وجود دارد آن هم در حالی که موزه‌های اصلی کشور به دلیل کمبود بودجه توان تامین هزینه‌های خود را ندارند. علیرضا دبیری‌نژاد، کارشناس موزه‌داری کشور درباره این موضوع به «تعادل» گفت: پیش از آنکه به این موضوع بپردازیم که اساسا چه نیازی به این تعداد موزه در کشور داریم، باید از مسوولان سازمان میراث فرهنگی بخواهیم فهرستی از مشخصات 680 موزه‌ای که مدعی راه‌اندازی آن هستند ارایه کنند. اگر موزه‌ای راه افتاده پس باید مشخصاتی داشته باشد که از سازمان می‌خواهیم آن را در اختیار مخاطبان قرار دهند. در برخی موارد شاهد آن هستیم که بناهای تاریخی که بلیت‌فروشی دارند هم از نظر سازمان میراث فرهنگی، موزه به شمار می‌رود، در حالی که تعریف موزه چیز دیگری است.
او افزود: بر فرض که این حجم از موزه هم در کشور راه افتاده اما باید دید با چه کیفیت و استانداردی. آیا هر فردی که مجوز بگیرد و ساختمانی تهیه کند و سر در آن تابلوی موزه بزند، واقعا موزه است؟ در نهایت باید از مسوولان پرسید این حجم از موزه با چه آینده و چشم‌اندازی راه‌اندازی می‌شود؟ در نهایت اینکه وقتی فردی با هزینه خود موزه راه‌اندازی می‌کند، چرا دولت آن را به نام خود می‌زند؟ هیچ کسی با رشد کمی موزه‌ها و افزایش آن مخالف نیست اما رشد کمی باید با رشد کیفی همراه باشد. متاسفانه هدف مسوولان فقط بالا رفتن آمار موزه‌هاست در حالی که در سال‌های اخیر که به قولی نهضت موزه‌سازی راه انداخته‌اند، آیا الگوی استانداردی هم برای آن تدوین کرده‌اند؟ امروز می‌بینیم که حتی موزه‌های خصوصی هم از همان فرم قدیمی موزه‌های بزرگ مانند موزه ملی تبعیت می‌کنند، در حالی که هر موزه باید الگوی خود را داشته باشد.
موزه‌های جدید بر اساس کدام نیاز کشور راه‌اندازی می‌شوند؟
افزایش تعداد موزه‌های کشور در چند سال اخیر در حالی است که کارشناسان بر این باورند نه تنها هیچ ایده پشت این جریان وجود ندارد و الگوسازی مناسبی برای آن انجام نشده بلکه توجهی به هزینه‌ها و بودجه مورد نیاز هم نشده است. دبیری‌نژاد درباره این موضوع بیان کرد: در کشوری مانند ژاپن همزمانی تلاش شد که هفته‌ای یک موزه راه‌اندازی شود اما مسوولان این کشور هدفشان از این اقدام معلوم بود. یک تعریف از موزه ارایه کردند و حتی در نظر گرفتند که پراکندگی این موزه‌ها در قسمت‌های مختلف کشور چگونه باید باشد. این کشور موزه‌سازی را به عنوان یک مسوولیت اجتماعی تعریف کرد که تمام سازمان‌های اقتصادی، صنعتی و فرهنگی در این جریان درگیر شدند در حالی که در ایران موزه‌سازی اصلا متولی مشخص ندارد.
او افزود: موزه انباری از اشیای مختلف نیست بلکه باید نقش اجتماعی و فرهنگی داشته باشد که در ایران اصلا چنین کارکردی برای آن دیده نمی‌شود. در نهایت می‌بینیم که موزه‌های بزرگ ما هر روز افول پیدا می‌کند ما حتی در تعیین رییس موزه هم شاخص مناسب نداریم، راهنمای موزه و نیروی متخصص نداریم و باز مسوولان بر رشد تعداد موزه‌ها تاکید می‌کنند، آیا بیمارستان بدون پزشک، بیمارستان است؟ پس چطور باید پذیرفت موزه بدون راهنما، موزه است. معضل موزه‌های ما این است که هیچ چشم‌اندازی برای آنها نداریم فقط شعار می‌دهیم و فقط به دنبال افتتاح هستیم بدون آنکه توجه کنیم بعد از افتتاح قرار است چه کارکرد اجتماعی و فرهنگی در آن مکان رخ دهد. این کارشناس موزه‌داری بیان کرد: اداره کل موزه‌های کشور که بر رشد موزه‌ها تاکید می‌کند باید به‌طور شفاف توضیح دهد که براساس کدام نیاز کشور به این نتیجه رسیده‌اند که موزه لازم داریم و بر چه اساسی قرار است امنیت، ثبات و پویایی موزه را تضمین کنند؟ موزه‌های بزرگ کشور امروز با مشکلات مالی فراوانی دست و پنجه نرم می‌کنند، گاهی از پس تامین هزینه کاغذ خود برنمی‌آیند، حالا با کدام بودجه قرار است موزه‌های جدید اداره شوند؟ بهتر است مسوولان به این فکر باشند هزینه‌ای که قرار است برای موزه‌های جدید اختصاص دهند را صرف بهبود وضعیت موزه‌های بزرگ کشورکنند تا به استاندارد نزدیک شوند.
مشکلات بودجه پایگاه‌های میراث جهانی
کمبود بودجه و تصمیم‌های نادرست تنها به موزه‌ها خلاصه نمی‌شود، بلکه پایگاه‌های میراث جهانی هم این روزها حال خوشی ندارند. فرهاد عزیزی، مدیر پایگاه‌های میراث جهانی، روز گذشته در نشست خبری روز جهانی موزه و میراث فرهنگی، با اشاره به آنکه تامین اعتبارات پایگاه‌های میراث جهانی همچنان با مشکلاتی روبه‌روست، گفت: به‌دلیل شرایط بد دولت تاکنون فقط ۲۰ درصد اعتبارات به پایگاه‌های میراث جهانی ایران اختصاص یافته و با توجه به آنچه نگهداری آثار نفیسی چون میراث جهانی توسط دولت تضمین شده است اختصاص چنین درصدی از بودجه در حوزه حفاظت و نگهداری از این میراث نگران‌کننده است با این وجود سعی کردیم از منابع بین‌المللی استفاده کنیم.
او در ادامه به بحث هیات امنایی شدن پایگاه‌های میراث جهانی اشاره کرد و گفت: با وجود قانونی که وجود دارد این مهم تاکنون محقق نشده است باید توجه داشت که پایگاه‌های میراث جهانی با هیات امنایی شدن می‌توانند به صورت مستقل درآمدی که از بازدید کسب می‌کنند را صرف هزینه مرمت و نگهداری کنند برای برون رفت از مسائل اعتباری و جلب اعتبارات بخش خصوصی کارها برای هیات امنایی شدن پایگاه‌های میراث جهانی باید هر چه سریع‌تر انجام شود.
