5 دهک جامعه نیاز به حمایت دارند

یک اقتصاددان با توجه به عامل منفی شدن رشد اقتصادی و در عین حال افزایش نابرابری می‌گوید دولت باید چتر حمایتی خود را گسترده کند و به  5 دهک نخست درآمدی یارانه‌هایی را در قالب پرداخت نقدی و غیر نقدی ارایه کند. او همچنین پیشنهاد داد که بهتر است دولت در استقرار پیوه توزیع کوپنی ابتکار به خرج داده و مثلا با قرارداد بستن با فروشگاه‌های زنجیره‌ای و گرفتن تخفیف از آنها از هزینه‌های خود کم کرده و جمعیت تحت پوشش خود بیفزاید.

وحید محمودی، اقتصاددان در گفت‌وگو با «تعادل» درباره افق کوتاه‌مدت وضعیت فقر در ایران اظهار کرد: تغییرات فقر تحت تاثیر دو عامل است. رشد اقتصادی و بازتوزیع. اگر این دو عامل بازتوزیع (نابرابری) و همینطور عامل رشد را بررسی کنیم متوجه می‌شویم که وضعیت بگونه‌ای است که به افزایش فقر منجر می‌شود. همانطور که رشد اقتصادی در 9 ماه سال گذشته در حدود منفی 3.9 درصد بوده است و اگر بخواهیم 12 ماهه آن را محاسبه کنیم به حدود منفی 4 درصد می‌رسیم. برای سال جاری هم برآوردها حاکی از آن است که تا پایان سال به رشد منفی شش تا هفت درصد می‌رسیم. بنابراین از طرف عامل رشد اثر منفی بر فقر خواهیم داشت. همینطور درباره نابرابری نیز اگر وضعیت گذشته را بررسی کنیم متوجه می‌شویم از شش سال گذشته نابرابری درآمدی در حال افزایش بوده است.

وی ادامه داد: بیشترین سال افزایش نابرابری هم در سال 1397 نسبت به سال 1396 رخ داد و همینطور پیش‌بینی می‌شود که سال 1398 هم این وضعیت ادامه‌دار باشد. بنابراین هم از جهت عامل رشد و هم از جهت عامل نابرابری در جهت تعمیق فقر حرکت می‌کنیم و روشن است که فقر در حال افزایش است.

او در پاسخ به این سوال که دولت چه راهکاری برای حمایت از اقشار فرودست جامعه دارد، بیان کرد: سوال همین است که اگر قرار باشد هیچ گشایشی پیش نیاید و گروه‌های پایین درآمدی در محدودیت قرار بگیرند چگونه می‌توان آنها را حمایت کرد؟ در گذشته تصمیم مسوولان بر این بوده است که کالای اساسی با ارز 4200 تومانی به کشور وارد شود و ارزان به دست مردم برسد. دیدیم که این طرح چه نتایجی به دنبال داشت. بعد آن و اکنون پیشنهاد استفاده از سیستم توزیع کوپنی مطرح شده است. البته این پیشنهاد با واکنش‌های بسیاری روبرو شده است

چرا که بسیاری می‌گویند با به‌کارگیری این روش انگار به دهه 60 بازگشته‌ایم! پاسخ این است که درست است ما در جنگ نظامی نیستیم ولی اکنون شرایط اقتصادی کشور به گونه‌ای است که ناگزیریم این شیوه را به‌کار ببریم. البته در این سال‌ها به لحاظ فرآیندها و پیشرفت تکنولو‍ژی در وضعیت متفاوتی نسبت به دهه 60 به سر می‌بریم و انتظار نداریم که سیاست‌های حمایتی از نظر اجرایی عینا شبیه به دهه 60 باشد ولی در این شرایط نیاز داریم که دولت از سیستم شبیه به کوپن‌ها برای تامین کالاهای مورد نیاز مردم استفاده کند و سریع‌تر نیز اجرای آن را کلید بزند.

عضو هیات علمی مدیریت دانشگاه تهران ادامه داد: در آن زمان اینگونه بود که دولت شرکت بازرگانی داشت و کالاهای مورد نیاز مردم را وارد می‌کرد اکنون نیز می‌توان حمایت‌های مشابه را در قالب کارت‌های الکترونیک بانکی اعمال کرد. از طریق این کارت‌ها هم می‌توان پرداخت نقدی و هم پرداخت غیرنقدی انجام داد. به هر حال در شرایط تورمی شدید برخی کشورها علاوه بر یارانه نقدی یارانه غیر نقدی هم برای شهروندان در نظر می‌گیرند. همچنین برخی کالاهای اساسی از طرقی مانند توزیع شیر مدرسه به دانش‌آموزان ارایه می‌شود.

محمودی همچنین بیان کرد: در شرایط تورمی علاوه بر خانواده‌های بی‌سرپرست و بدسرپرست و... که نیاز به حمایت دارند، خانواده‌های معمولی هم ممکن است دسترسی محدودی به مواد مغذی خوراکی داشته باشند بنابراین لازم است که در زمینه کالاهای اساسی حتما حمایت‌های لازم صورت بگیرد مثلا همین توزیع شیر مدرسه حتما صورت گیرد.

البته از نظر نظری انتظار می‌رود که مردم به قدری قدرتمند شده باشند که مستغنی از حمایت دولت باشند نه اینکه نیازمند پدری به نام دولت باشند ولی واقعیت اکنون این نیست و باید واقعیت را پذیرفت. بنابراین دولت سریعا باید نظام حمایت خود را به راه بیندازد و سیستم توزیع کوپنی را به راه بیندازد. هر قدر هم که این سیستم نقدی‌تر و شفاف‌تر باشد به همان میزان بهتر است. او در پاسخ به این سوال که دولت چگونه می‌تواند با توجه به وجود محدودیت درآمد، منابع مورد نیاز حمایت‌های کوپنی را تامین کند، بیان کرد: البته بحث محدودیت منابع دولت هم مطرح است. برخی بررسی‌ها نشان می‌دهد که اکنون دولت برای برخی پرداخت‌های ضروری خود هم با مشکل روبروست و شرایط سخت است. به هر حال دولت باید در شیوه اجرای توزیع کوپنی ابتکار عمل را به دست گیرد مثلا می‌تواند با فروشگاه‌های زنجیره‌ای قرارداد ببندد و در ازای اعطای کارت اعتباری خرید از این فروشگاه‌ها تا درصدی از آنها تخفیف گرفته و به این ترتیب منابع را بهینه استفاده کند و پوشش بیشتری داشته باشد.

او در پاسخ به این سوال که چه برآوردی از نظر میزان پوشش جمعیتی سیستم کوپنی دارد گفت: اگر به خاطر داشته باشید در نظام یارانه‌ای که از دولت دهم بر قرار شد «هدفگیری کامل» بود یعنی همه جمعیت کشور یارانه‌بگیر شدند. در این مدل که هدف ارایه یارانه به همه آحاد جامعه است گفته می‌شود که گرچه همه افراد جامعه به یارانه نیاز ندارند ولی برای اینکه سیاست‌گذار مطمئن شود که «کسی که مستحق است»، جا نیفتاده باشد این پرداخت به همه صورت می‌گیرد.

در نظر داشته باشید که اخیرا سازمان برنامه و بودجه گزارشی داده و در آن مشخص شده است که اکنون

60 درصد جمعیت دهک اول تحت پوشش نهادهای حمایتی نیستند. معلوم است که دهک اول نیازمند است ولی تحت پوشش قرار نگرفته است. در عین حال 20 درصد از دهک‌های پنج و شش و حتی هفت تحت پوشش قرار گرفته‌اند. این استاد دانشگاه تصریح کرد: دولت باید تلاش کند که گروه‌های نیازمند حتما تحت پوشش قرار گیرند. اگر قرار باشد گروه‌هایی هم حذف شوند باید بدانیم که 5 دهک نخست درآمدی ما وضعیت خوبی ندارند و باید مورد حمایت قرار گیرند. اکنون طبقه متوسط ما عملا از بین رفته است و در واقع طبقه متوسطی باقی نمانده است و نتیجه برخی سیاست‌ها این بوده است که طبقه متوسط به سمت پایین هدایت شوند که این افراد نیز نیازمند حمایت‌اند.