جهان انرژی در مسیر انحرافی/ بخش دوم: عرضه سوخت و صنعت

گروه انرژی| مترجم: فرداد احمدی|

آژانس بین‌المللی انرژی (IEA) در گزارشی به بررسی «چهل و پنج راه تأمین انرژی در جهان» «مسیری که این آژانس تا سال 2030 برای آنها ترسیم کرده» و «جایگاهی که اکنون دنیا در آن قرار دارد» پرداخته است. این گزارش مشخص می‌کند که هر یک از شیوه‌های تأمین انرژی چقدر در دست‌یابی به اهداف تعیین شده در سناریوی توسعه پایدار این سازمان موفق بوده‌اند و نتیجه می‌گیرد جهان انرژی مسیر ترسیم شده برای رسیدن به آینده‌ای پاک را برنگزیده است. روزنامه «تعادل» پیش از این بخش «تولید انرژی الکتریکی» این گزارش را منتشر کرده بود و در مقاله پیش رو بخش‌های «عرضه سوخت» و «صنعت» را مورد توجه قرار می‌دهد. در این گزارش نیز به سبک گزارش قبلی، حوزه‌های مختلف انرژی با سه رنگ سبز (بودن در مسیر اصلی ترسیم شده توسط سناریوی توسعه پایدار آژانس بین‌المللی انرژی)، زرد (نیاز به تلاش بیشتر برای تحقق اهداف در سناریو مذکور) و قرمز (نبودن در مسیر سناریو و پیشرفت بسیار کمتر از حد مورد انتظار) نشان‌گذاری شده‌اند.

سناریوی توسعه پایدار آژانس بین‌المللی انرژی (SDS) در راستای رسیدن به 3 هدف استراتژیک «پایبندی به موافقت‌نامه پاریس با هدف جلوگیری از گرمایش 2 درجه سانتیگرادی زمین»، «دسترسی جهانی به انرژی» و «کاهش قابل توجه آلودگی هوا» مسیری را پیشنهاد می‌دهد. اما IEA اعلام می‌کند که بر اساس سیاست‌های موجود و اعلام شده؛ همانطور که در سناریوی سیاست‌های جدید آژانس بین‌المللی انرژی (NPS) نشان داده شد؛ جهان در حال دور شدن از مسیر اصلی تحقق این اهداف است. بخش‌های «عرضه سوخت» و «صنعت» دو حوزه مهم مورد توجه این سازمان در انتشار گاز کربن هستند، زیرا این دو حوزه علاوه بر سهمی که در انتشار گاز CO2 دارند، همچنان در حال بزرگ‌تر شدن نیز هستند.

    بخش عرضه سوخت

    انتشار متان از بخش نفت و گاز: قرمز

انتشار گاز متان از بخش نفت و گاز در سال 2017، نزدیک به 80 میلیون تن رسید که معادل انتشار 2.4 میلیارد تن گاز CO2 است. این رقم با 6 درصد از گازهای گلخانه‌ای انتشار یافته در بخش انرژی جهان برابری می‌کند. با وجود آنکه اخیرأ اعلام شد که صنایع پایه تحت رهبری ابتکارات و سیاست‌های دولت هدایت می‌شوند، اما سطح انتشار گاز متان همچنان بالا مانده است. پیاده‌سازی سریع و در مقیاس لازم گزینه‌های تخفیف‌دهنده انتشار گاز متان یک چالش واقعی باقی مانده است. سیاست‌های دست‌یابی به کاهش 75 درصدی انتشار گاز متان تا سال 2030 که در سناریو توسعه پایدار آژانس بین‌المللی انرژی تعیین شده است، باید جدی گرفته شوند. برای افزایش اطلاعات دقیق از سطوح انتشار متان و نیز کمک به کم کردن هزینه استراتژی‌های کاهش انتشار مانند تشخیص و تعمیر نشت، نیاز به نوآوری‌های بیشتری داریم.

    انتشار گازهای همراه: قرمز

حدود 140 میلیارد متر مکعب گاز در سال 2017 انتشار گازهای همراه (سوزاندن گاز همراه نفت برای جلوگیری از انتشار آن در جو زمین) اتفاق افتاده که این مقدار معادل مصرف گاز در قاره افریقا است. این حجم از مشعل‌سوزی گاز کمی کمتر از مقدار آن در سال 2010 بوده، اما از مقدار مشعل‌سوزی در سال 2000 بیشتر است. اکثر گاز مشعل‌سوزی شده به CO2 تبدیل می‌شود و در نتیجه آن، حدود 270 میلیون تن دی‌اکسید کربن در جو زمین انتشار می‌یابد. تقریبأ نیمی از انتشار گاز همراه در جهان توسط روسیه، عراق، ایران و ایالات متحده امریکا ناشی می‌شود. به منظور حذف مشعل‌سوزی تا سال 2030، تعداد روزافزونی از تعهدات صنعتی و دولتی در نظر گرفته شده است، اما اکثر این تعهدات داوطلبانه هستند. با توجه به سناریو توسعه پایدار آژانس بین‌المللی انرژی، نرخ مشعل‌سوزی گاز باید به سرعت کاهش یافته و تا سال 2025 به توقف خیلی نزدیک شده باشد.

    بخش صنعت

    مواد شیمیایی: زرد

انتشار مستقیم گاز دی‌اکسید کربن از بخش‌های شیمیایی و پتروشیمیایی در سال 2017 به 1.25 گیگا تن رسید که نشان‌دهنده رشد 2 درصدی نسبت به سال قبل از آن است. در سناریوی توسعه پایدار، با وجود رشد شدید تقاضا، افزایش انتشار گاز CO2 این بخش باید پیش از رسیدن به پیک سال 2025 در رتبه بسیار پایین‌تری قرار بگیرد و تا سال 2030 به سطح انتشار امروز بازگردد. برای قرار گرفتن در مسیر سناریو، تلاش بیشتری از سوی بخش صنعت و دولت‌ها در رابطه با مسائل مربوط به انتشار گاز CO2 در بخش تولید مواد شیمیایی مورد نیاز است؛ مانند استفاده از الکترولیتیک هیدروژن (سیستم تجدیدپذیر ذخیره برق که مبتنی بر هیدروژن است) به عنوان مواد اولیه یا به کارگیری سیستم CCUS (حبس CO2 در زمین) در کنار استفاده و در دسترس قرارگرفتن تولیدات شیمیایی.

    آهن و فولاد: زرد

در سال 2017، شدت انتشار CO2 از بخش فولاد خام 1.8 درصد کاهش یافت. با این وجود برای هماهنگی با سناریو توسعه پایدار نیاز است که بین سال‌های 2017 تا 2030 شدت انتشار گاز CO2 در بخش فولاد خام به میزان 1.9 درصد کاهش یابد. این کاهش مهم است، به خصوص اگر رشد تولید جهانی فولاد ادامه یابد؛ همانطور که در سال 2017 با رشد استثنایی 4 درصدی روبرو بود. در بخش جمع‌آوری و مرتب‌سازی ضایعات فولاد و وضعیت راه‌ها، تلاش‌های دولتی مورد نیاز است تا سرمایه بخش تحقیق و توسعه برای فرآیندهای کاهش انتشار کربن تأمین شود. تحقیقاتی مانند تولید با الکترولیتیک هیدروژن یا CCUS باید توسعه یابد و سیاست‌های الزام‌آور کاهش CO2 اتخاذ شود.

    سیمان: زرد

از سال 2014 تا سال 2017، شدت انتشار CO2 از تولید سیمان 0.3 درصد در هر سال رشد کرده است و ضرورت دارد که برای قرار گرفتن در مسیر سناریو توسعه پایدار، تا سال 2030 سالانه 0.7 درصد کاهش یابد. بنابراین شماری از زمینه‌های کلیدی تمرکز بیشتری لازم دارند: کاستن از نسبت کلینکر (پوکه زغال‌سنگ مصرف شده) به سیمان (مثلأ از طریق استفاده بیشتر از سیمان مخلوط)، استفاده از تکنولوژی‌های نوآورانه (مانند CCUS) و افزایش مصرف سوخت‌های جایگزین. دولت‌ها می‌توانند سرمایه‌گذاری‌ها و نوآوری‌ها را از طریق سرمایه‌گذاری در بخش تحقیق و توسعه و اتخاذ سیاست‌های الزام‌آور برای کاهش انتشار دی‌اکسید کربن مورد حمایت قرار دهند.

    خمیر کاغذ و کاغذ: زرد

در سال 2017، مصرف نهایی انرژی در تولید خمیر کاغذ و کاغذ 1.8 درصد رشد کرد. این در حالی است که تولید کاغذ و مقوا در این سال 2.3 درصد رشد داشته است. برای مقایسه، در طول سال‌های 2000 تا 2016، مصرف انرژی در این بخش بطور میانگین 0.1 درصد در هر سال رشد داشت، در حالی که تولید سالانه با 1.4 درصد افزایش روبرو بود. در سناریو توسعه پایدار آژانس بین‌المللی انرژی، لازم است که مصرف انرژی این بخش تا سال 2030، سالانه 0.4 درصد کاهش یابد، در حالی که تولید سالانه کاغذ و مقوا باید 0.9 درصد رشد کند. بنابراین لازم است که بخش بازیافت گسترش یابد، زیرا تولید کاغذ با استفاده از مواد بازیافتی به مراتب انرژی کمتری نیاز دارد. استفاده از سهم بیشتری از انرژی زیست‌توده و تمهیدکردن فناوری‌های بهبود‌دهنده حرارت ضایعات نیز اهمیت دارد.

    آلومینیوم: زرد

شدت انتشار CO2 در تولید آلومینیوم از سال 2014 ثابت باقی مانده است و در سال 2017 نیز به همان میزان بود. با توجه به سناریو توسعه پایدار آژانس بین‌المللی انرژی، انتشار CO2 از بخش آلومینیوم تا سال 2030 باید 1.2 درصد در هر سال کاهش یابد. قرار گرفتن در مسیر توسعه پایدار SDS نیازمند انجام اصلاحاتی در بخش جمع‌آوری و مرتب‌سازی ضایعات است تا محصولات بیشتری از این ضایعات تولید شود. همچنین برای کاهش انتشار کربن از تولیدات اولیه، فناوری‌های جدید باید توسعه یابند. دولت‌ها می‌توانند در بخش‌های جمع‌آوری و مرتب‌سازی ضایعات آلومینیوم، تأمین منابع مالی برای تحقیق و توسعه و اتخاذ سیاست‌های الزام‌آور کاهش انتشار CO2 هماهنگی بیشتری به خرج دهند.

    CCUS در صنعت و تبدیل: قرمز

در سال 2018، یک پروژه CCUS (حبس CO2 در زمین) صنعتی دیگر در چین آغاز شد که تعداد کلی پروژه‌های CCUS بزرگ‌مقیاس در صنعت و تبدیل سوخت را به عدد 16 می‌رساند. 6 پروژه جدید صنعتی به همراه 3 پروژه مرتبط تولید هیدروژن کم‌کربن در اروپا در حال توسعه است. با این وجود، اگر چه CCUS یکی از معدود گزینه‌های تکنولوژیکی فعال است که انتشار گاز CO2 را در بسیاری از صنایع بطور قابل ملاحظه‌ای کاهش می‌دهد، اما توسعه آن به وضوح کمتر از سطح مورد انتظار سناریو توسعه پایدار آژانس بین‌المللی انرژی است. اقدامات مکمل و هدفمند سیاسی مانند خرید عمومی، ایجاد انگیزه برای تولید کم‌کربن، اعتبارات مالیاتی و کمک‌های مالی در این بخش مورد نیاز است.