موج سواری بر بدهی دیگران
گروه بورس|سمیرا ابراهیمی|
روز گذشته خبری مبنی بر کسب مقام دوم و سوم دو کارگزار فعال فرابورسی در بخش معاملات بازار بدهی در لیگ مسابقات فیاس منتشر شد. مدیرعامل فرابورس ایران از کسب رتبه‌های دوم و سوم توسط دو کارگزاری عضو فرابورس ایران در رقابت لیگ قهرمانان فدراسیون بورس‌های اروپایی و آسیایی خبر داد و افزود: این دو رتبه در حوزه بازار بدهی کسب‌شده و ایران در زمینه ارزش معاملات صکوک در بین کل کشورهای اسلامی دنیا، رتبه دوم را داراست. اما سوالی که مطرح می‌شود، این است که اوراق مبتنی بدهی فرابورس، بر پایه چه بدهی هستند که این میزان از افتخار آفرینی را برای این بخش از بازار سرمایه به ارمغان آورده اند؟
نگاهی بر تابلوی معاملات، نشان می‌دهد که در تابلوهای فرابورس اوراق اجاره تامین اجتماعی، اوراق اجاره هواپیمایی ماهان، اوراق اجاره لوتوس پارسیان، اوراق اجاره اعتماد مبین، اجاره شرت مخابرات ایران، اجاره دولتی آپرورش لوتوس، مرابحه دولتی تعاون لوتوس، اجاره دولتی آپرورش ملت، مرابحه کرمان موتور، اجاره تامین اجتماعی سپهر، اجاره دولتی آپرورش تمدن و مرابحه صنعت غذایی کورش وجود دارند که سرجمع 12 ورق بهادار پذیرش شده را شامل می‌شود. اما این اوراق، چرخش چندانی ندارند که بتوان گفت می‌تواندکارگزاران این بازار را به رتبه‌های جهانی فعالیت در بازار بدهی برساند.
اما در سوی دیگر این بازار، اوراقی دیده می‌شود که بر مبنای بدهی دیگران شکل گرفته و تنها بازار ثانویه آن، فرابورس است. پرمعامله‌ترین اوراق فعلی بازار، اوراق خزانه اسلامی است که به دلیل بازپرداخت بدهی‌های دولت به پیمانکاران منتشر شد و سپس در فرابورس به عنوان بازار متشکل عرضه شد. در جایگاه بعدی نیز اوراق امتیاز تسهیلات مسکن قرار دارند که علاوه بر نوسانگیری، می‌تواند به متقاضیان مسکن برای دریافت وام سریع مسکن کمک کند. نگاهی بر ماهیت این دو نوع اوراق، نشانی از تامین مالی از طریق بازار سرمایه مبتنی بر اوراق بدهی را نشان نمی‌دهد که در پشت صحنه آن بنگاه مولدی برای تامین سرمایه در گردش خود اقدام به تامین تسهیلات از طریق بازار سرمایه کرده باشد. در واقع اوراق تسهیلات مسکن، اوراقی است که می‌تواند خارج از بورس و حتی در خود سیستم بانکی نیز به فروش برسد، در حالت مطلوب، نوسانگیری و
سفته‌بازی نیز روی آن انجام نشود و منجر به وام مسکن شود و تنها تفاوتش با وامی که بانک با ساز و کار خود می‌دهد، اعطای زودتر در بازه محدود حجمی و با هزینه بالاتر باشد.
برگ برنده خزانه اسلامی
اولین انتشار این اوراق در تاریخ 8 مهرماه 1394 با قیمت اسمی‌هر ورقه یک میلیون ریال و سررسید 23اسفند 94 انجام شد. با توجه به اینکه در قانون بودجه سال 93 انتشار هزار میلیارد تومان از این اوراق به تصویب رسید،
250 میلیارد تومان آن در اختیار پیمانکاران قرار گرفت. در واقع نگاه ریشه‌ای به بازار این اوراق، عیان می‌کند که اگر دولت، هزینه پروژه‌ها را سروقت به پیمانکاران می‌پرداخت، بدهی معوق در ارقام بالا ساخته نمی‌شد و نهایتا نیاز به بازار پیش نمی‌آمد که به عنوان بازار ثانویه برای معاملات قبل از سررسید این اوراق، نقش آفرینی کند، فرابورس نمی‌توانست بر افتخار آفرینی‌های خود در بازار بدهی مانور بدهد.
مزایای اوراق خزانه
البته دستاورد اوراق خزانه درفرابورس، تنها موج سواری برای دریافت جوایز بین‌المللی نبود بلکه مزایای واقعی هم دارد که در اولین وهله می‌تواند نرخ بازده واقعی بدون ریسک را مشخص کرده و همچنین از مسیر دولتی، بازار بدهی را منبسط کند. همچنین اوراق خزانه به حفظ استقلال کشور با استفاده از تامین مالی داخلی دولت و کاهش استقراض بین‌المللی کمک کرده و انتظارات بازار از نرخ سود بدون ریسک با سررسیدهای مختلف را نیز مشخص می‌کند. این اوراق معاف از مالیات بوده و به‌طور کلی می‌توان گفت با انتشار اسناد خزانه اسلامی به‌طور هم‌زمان دولت از طریق مدیریت بدهی‌ها، بانک مرکزی از طریق کنترل نقدینگی و مردم به واسطه استخراج نرخ بدون ریسک در یک بازار رقابتی، منتفع می‌شوند.ضامن این اوراق، وزارت امور اقتصادی و دارایی است و خزانه‌داری کل کشور بازپرداخت این اوراق در سررسید را در زمره دیون ممتاز دولت در نظر می‌گیرد به نحوی که پرداخت مبلغ اسمی اسناد خزانه اسلامی در سررسید، هم‌ردیف با پرداخت حقوق کارکنان دولت بوده و با همان درجه اهمیت و اضطرار صورت می‌گیرد. خزانه‌داری کل کشور نیز موظف است پرداخت مبلغ اسمی اسناد خزانه اسلامی را در سررسید اوراق تعهد کند. این تعهدنامه به امضای وزیر امور اقتصادی و دارایی رسیده است از این رو اسناد خزانه اسلامی ریسک نکول نخواهند داشت.با توجه به وجود بازار معاملات ثانویه برای اسناد خزانه اسلامی، پیمانکارانی که بدهی خود را با استفاده از این اوراق تسویه کنند، درصورت نیاز به منابع مالی جهت ادامه فعالیت‌های خود، می‌توانند این اوراق را در فرابورس ایران به فروش رسانده و طلب خود را در سریع‌ترین زمان ممکن به وجه نقد تبدیل کنند. همچنین اسناد خزانه اسلامی در تاریخ سررسید، توسط شرکت سپرده‌گذاری مرکزی به حساب هر یک از دارندگان این اسناد واریز خواهد شد.درصورتی که دارندگان اسناد، شماره حساب متمرکز خود را اعلام نکنند، شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه، این مبالغ را نزد خود نگه داشته و با مراجعه دارنده اسناد و اعلام شماره حساب بانکی، نسبت به پرداخت وجوه مذکور اقدام می‌کند.
قیمت بازاری اسناد خزانه اسلامی در بازار سرمایه، با مکانیزم عرضه و تقاضا مشخص خواهد شد. این مکانیزم در عرضه اولیه به یکی از دو روش ثبت سفارش و حراج مشخص می‌شود. در روش ثبت سفارش، قیمت‌های وارده توسط خریداران به صورت مخفی خواهد بود و تعداد سفارشات وارده توسط خریداران باید به صورت تجمعی، حداقل ۸۰ درصد از حجم کل اوراق عرضه شده باشد. ضمناً قیمتی که کشف می‌شود، باید به گونه‌‌ای باشد که در آن قیمت، حداقل ۸۰ درصد اوراق عرضه شده به فروش برسد. در روش حراج نیز قیمت در یک جلسه معاملاتی و بر اساس رقابت خریداران تعیین می‌شود. در این روش سفارش متقاضیان (خریداران) و عرضه‌کنندگان (فروشندگان) در یک بازه زمانی وارد سامانه معاملاتی می‌شود، پس از آن، بهترین قیمت‌های خرید (بالاترین قیمت‌ها) و بهترین قیمت‌های فروش (پایین‌ترین قیمت‌ها) با یکدیگر منطبق شده و معامله انجام خواهد شد. در این میان قیمت این اوراق تحت تأثیر دو عامل تعیین نرخ سود مورد انتظار بازار و فاصله تا سررسید اوراق است.
