اعتبار‌سنجی مشتریان به ضرر درآمد کارگزاری‌

گروه بورس|هادی سلگی|

با وجود آنکه معاملات از طریق نامک در کاهش ریسک بسیار موثر است، اما برخی از کارگزاری‌ها می‌گویند که به دلیل تاثیری که در کاهش معاملات‌ دارد اکنون وقت مناسبی برای اجرای آن نیست و در این سامانه ‌ریسکی جدید و دوسویه برای کارگزاری ومشتری ایجاد می‌کند؛ در یک سمت کارگزاران به مشتری‌های حقیقی ناآشنا اعتماد نمی‌کند و از سوی دیگر حجم معاملات کارگزار بسیار پایین می‌آید.

هرچند اعتبار سنجی مشتریان باعث می‌شود که ریسک عدم تسویه سهام بطور کامل از بازار حذف شود.

به گزارش «تعادل» سیستم مدیریت ریسک روی سامانه معاملاتی نامک از یکسال و نیم گذشته (دی ماه سال ۱۳۹۶) توسط سازمان بورس و اوراق بهادار به منظور فراهم کردن امکان دسترسی مدیریت ریسک به سامانه Back Office کارگزاران برای کلیه شرکت‌های کارگزاری ارسال شد. در دیماه سال ۱۳۹۷ کمیته پایش ریسک بازار اجرای رسمی قطعی سامانه مدیریت ریسک را با زمان اجرایی صرفاً ۱۵ دقیقه از ساعت ۸: ۳۰ الی ۸: ۴۵ تصویب کرد که این تصمیم طی ابلاغیه‌ای به کلیه شرکت‌های کارگزاری اطلاع‌رسانی شد. همچنین در اسفند ماه سال ۱۳۹۷ نیز طبق تصمیم کمیته پایش ریسک بازار، مرحله دوم سامانه مذکور از ساعت ۸: ۳۰ الی ۸: ۵۵ و از روز ۹۸.۰۱.۰۵ نیز به کلیه شرکت‌های کارگزاری اعلام شد. مرحله سوم این سامانه از تاریخ ۹۸.۰۳.۲۸ عملیاتی شده و از ساعت ۸: ۳۰ الی ۱۱: ۳۰ است. گفته می‌شود که شروع عملیات اجرای این سامانه از یک سال و نیم گذشته و اجرای آن بصورت پلکانی جهت آشنایی بیشتر معامله‌گران شرکت‌های کارگزاری و کارگزاران صورت گرفته است. به گفته مسوولان سازمان بورس، سامانه مدیریت ریسک با اتصال به نرم افزار معاملات، راهکاری برای جلوگیری از ارسال سفارش‌های بدون پشتوانه است. هدف از ایجاد سامانه مدیریت ریسک کنترل منابع مالی مشتریان شامل مانده حساب و اعتبار اختصاص یافته توسط کارگزار قبل از ارسال سفارش خرید مشتریان به هسته معاملات است.

   سنگین شدن کفه اعتبار‌سنجی مشتریان

بهنام بهزادفر، کارشناس بازار سرمایه در گفت‌وگو با «تعادل» در خصوص نوع سفارش‌گذاری‌هایی که سرمایه‌گذاران می‌توانند در بورس داشته باشند، گفت: مشتریانی که اقدام به خرید و فروش سهام می‌کنند طبق قوانین و مقررات بازار سرمایه به سه روش می‌توانند سفارشات خود را برای کارگزاران بفرستند. روش اول ارسال سفارشات از طریق کال سنتر (مرکز تماس) است، روش دوم ثبت سفارش از طریق معاملات برخط و همچنین روش سنتی ثبت سفارش در کارگزاری‌ها از طریق فرم‌های کاغذی است.

وی در ادامه افزود: از سوی دیگر کارگزاران نیز به سه روش می‌توانند این سفارشات را به هسته معاملات ارسال کنند. سفارشات برخط مستقیما و بدون تایید کارگزار وارد هسته معاملات می‌شود اما سفارشات از طریق برخط گروهی و سامانه معاملاتی نامک (استیشن، ایستگاه معاملاتی و ‌ای‌بی‌اس) از طریق معامله‌گران به هسته معاملات ارسال می‌شود. در مدل‌های معاملات برخط و برخط گروهی می‌توان ادعا کرد که همه سفارشات با پشتوانه مالی هستند، به این معنی که یا مشتری می‌بایست وجه حاصل از سفارش را به صورت نقدی در اختیار کارگزاری قرار دهد (پیش از ارسال سفارش) یا کارگزار پس از مذاکره با مشتری برای آن اعتباری در نظر می‌گیرد، اما در سامانه معاملاتی نامک پیش‌تر امکان ارتباط با سیستم حسابداری وجود نداشته، در نتیجه سفارشات بدون پشتوانه مالی هم می‌توانست به ارسال شود.

مدیرآموزش و فرهنگسازی شرکت اطلاع‌رسانی و خدمات بورس خاطرنشان کرد: بر اساس مقررات حاکم بر بازار سرمایه، سفارشات قبل از ارسال به هسته معاملات، باید توسط کارگزار از نظر مالی راستی‌آزمایی شود. یعنی کارگزار پس از بررسی اینکه مشتری توان اعتباری دارد یا نقدا پول را پرداخت نموده آن را تایید کند. متاسفانه گاهی این مورد رعایت نمی‌شد و سفارشات مشتریان ابتدا به سامانه ارسال می‌شد و کارگزار مهلت دو روزه تسویه خود را با سپرده‌گذاری مرکزی را به مشتری نیز تعمیم می‌داد. (برخلاف دستورالعمل‌های موجود) . این موضوع موجب می‌شد هم مشتری گاهی امکان تسویه نداشته باشد و کارگزار به ناچار رقم معامله شده را برایش اعتبار منظور کند و هم برای معاملاتی محدود صف‌های خرید زیادی تشکیل شده و کل سامانه معاملاتی کند شود. از طرفی بعضا مدیران کارگزارای نیز از عدم تکمین مالی مشتریان بی‌اطلاع بودند، اما اکنون سازمان بورس با ایجاد سامانه مدیریت ریسک تصریح نموده که همه سفارشات اعم از برخط، برخط گروهی و نامک باید ابتدا اعتبار‌سنجی شوند.  به گفته بهزادفر این موضوع موجب می‌شود صف‌های خرید بدون پشتوانه تشکیل نشود و در نتیجه هسته معاملات کند نشود. ریسک صنعت کارگزاری یا به عبارتی ریسک عدم پرداخت وجوه پس از انجام معامله توسط مشتریان نیز کاهش پیدا کند، امکان خرید اشتباه و سهوی برای مشتریان کم شود و مدیران ارشد شرکت‌های کارگزاری بر عملکرد معامله‌گران و در کل سیستم نظارت داشته باشند و در نهایت امکان جهت‌دهی بدون پشتوانه به بازار کاهش یابد.

   کوچ از معاملات برخط گروهی به نامک

پیش از این سامانه‌ای با عنوان برخط جمعی هم وجود داشت که کارکرد مشابهی با نامک دارد. در این خصوص روزبه شریعتی، کارشناس بازار سرمایه به «تعادل» گفت: این دو سیستم فرق زیادی با هم ندارند با این تفاوت که در آنلاین جمعی یو‌ای یا صفحه ظاهری که معامله‌گر با آن کار می‌کند، سیستم متفاوتی دارد. همچنین این سیستم به اینترنت وصل می‌شود، عمق بازار را می‌داند و می‌تواند دسته سفارش، سبد و مجموع گروه مشتری‌ها بسازد، اما نامک یک سیستمی است که روی استیشن‌ها و هسته معاملات ارتباط برقرار می‌کند. رابطه این دو اینترنتی نیست و از یک رابطه سخت‌افزاری دیگر استفاده می‌کند.

به گفته وی سامانه نامک که قرار است سیستم مدیرت ریسک به آن تجهیز شود، محدودیت‌های مشتری‌ها مستقیم روی آن اعمال و در نتیجه وقتی مشتری وارد مرحله ریسک می‌شود، به صورت اتوماتیک برای او خرید انجام نمی‌شود.  شریعتی درباره نحوه کارکرد این سامانه گفت: این سامانه مستقیم به بک‌آفیس وصل است. بک آفیس در هر کارگزاری بر اساس API است که از شرکت‌های نرم افزاری فعال در بازار سرمایه شامل رایان، تدبیر و... اخذ می‌کند. نامک مستقیم به بک‌آفیس وصل است و بک‌آفیس نیز اطلاعات خود را از کارگزاری‌ها اطلاعات دریافت می‌کند. مشتری اگر مانده نقدی داشته باشد نامک مستقیم آن را از روی بک‌آفیس می‌خواند و خرید را انجام می‌دهد، اما اگر مانده نقد نداشته‌باشد کارگزاری‌ می‌تواند در بک‌آفیس خود آن را شارژ کند، تا نامک به او اجازه دهد بیشتر از مانده نقدش و تا سقفی خرید انجام دهد. این کارشناس در ادامه عنوان کرد: دو مساله در خصوص این سامانه وجود دارد. در ابتدا کارگزارها تا وقتی که دستشان باز باشد می‌توانند، یک مشتری بدون دارایی را شارژ کنند که بتواند خرید را انجام دهد. مخصوصا برای مشتری حقوقی آنها، اما بر اساس اطلاعات دریافتی صحبت بر سر این است که مشتری در شرایط سکنا سیستم بک‌آفیس اجازه شارژ کردن به او را ندهد. (شرایط سکنا به این معناست که مشتری به اندازه بیش از 50 درصد از دارایی خود خرید اعتباری انجام داده است که کد مشتری در حالت سکنا قرار می‌گیرد) .

وی در این باره توضیح بیشتری داد: از آنجایی که سامانه نامک کاملا اطلاعات خود را از سیستم بک‌آفیس می‌گیرد، این سیستم قرار است اگر مشتری در شرایط سکنا خودش بخواهد شارژ شود، سامانه بک‌آفیس کارگزار اجازه ندهد این شارژ صورت بگیرد. عملا این باعث می‌شود که خریدهای در شرایط سکنا از بین برود و اگر مشتری بدهکار شود یا بدهی بدون دارایی مانده باشد دیگر نمی‌توان به او اعتبار داد که جبران کند. الان که این سامانه تا ساعت 11 و نیم است قرار است تا 12 و نیم اعمال شود. وی همچنین افزود: مورد اساسی دیگری که اهالی بازار با آن مشکل زیادی دارند، این است که کارگزار به مشتری‌های حقیقی ناآشنا نمی‌تواند بک‌آفیسشان را شارژ کند. اگر بک‌آفیس‌‌ها یعنی شرکت‌هایی که رابط بین کارگزاران و هسته معاملات هستند، این قابلیت را داشته باشند رقمی که شارژ می‌کنند فقط برای خرید استیشنی باشد، حرکت منطقی خواهد بود و کارگزار می‌تواند آن مشتری حقیقی را تا رقم مورد نظر شارژ کند. اما مشکل این است اگر کارگزار یک مشتری را شارژ کند، آن مشتری می‌تواند از درگاه آنلاین خود بدون اطلاع کارگزار خرید کند و این موضوع ریسک را برای کارگزار بسیار بالا می‌برد. در نتیجه کارگزاران مشتری‌های حقیقی را دیگر شارژ نمی‌کنند و برای همین حجم معاملات پایین می‌آید و در روند معاملات تاثیر می‌گذارد و عملا حجم حقیقی‌هایی بازاری که قصد دارند در روز مازاد اعتبار خرید یا فروش کند، مقدور نباشد.

وی گفت: بنابراین ریسک برای مشتری و کارگزار دوسویه می‌شود؛ در یک سمت کارگزاران به مشتری‌های حقیقی ناآشنا اعتماد نمی‌کند و بک آپیست آنها را شارژ نمی‌کند، در نتیجه سامانه نامک به آنها اجازه خرید نمی‌دهد، از سوی دیگر حجم معاملات کارگزار بسیار پایین می‌آید.

به گفته این کارشناس هرچند نمی‌توان گفت تمام تاثیر از سوی این سامانه بوده است، اما حجم معاملات قبل از روز روی اجرایی روی 2300 میلیارد بود ولی با راه‌اندازی این سیستم حجم معاملات به 1300 میلیارد تومان کاهش یافت. یک مورد دیگر که روز سه‌شنبه و چهارشنبه محسوس‌تر بود، تفاوت معاملات سهام مخصوصا در شرکت‌هایی که افراد حقیقی در آنها فعال‌ترند در قبل از بعد از 11 و نیم بود و این تاثیر روی بازار گذاشت. اما این اثرات به مرور کمتر می‌شود، چون کارگزارها حساب مشتریی‌های حقوقی و حقیقی مورد اعتماد خود را شارژ می‌کنند.

وی گفت: اما با ایجاد این سیستم مهم‌ترین چیزی که از بازار حذف می‌شود این است که خریدهای روزانه نوسان‌گیرها وجابه‌جایی سهم‌ها در شرایطی که مشتری حقیقی اعتبار دارند. یعنی تا مرز فوت نشدن اعتبار دارند تصمیم می‌گیرد در یک سهم سقف خرید بزند  شریعتی افزود: ما همه این صحبت‌ها را با سازمان بورس کرده‌ایم، اما سازمان می‌گوید که با این کار در میان‌مدت از معاملات روزانه سفته‌بازانه و همچنین ریسک کارگزارها در خصوص اعتبار غیرواقعی مشتری‌ها کاهش پیدا می‌کند.

وی گفت: بطور کل این قانون خوبی است به خاطر اینکه در خارج از تهران اگر یک مشتری حسابش صفر شود سیستم خودبه‌خود مسدودش می‌کند و اجازه نمی‌دهد دارایی‌اش منفی شود. ولی با این تفاوت که الان وقت مناسبی برای اجرای این سامانه نبود یعنی زمانی که همیشه با ریسک‌های متعدد سیاسی و اخبار منفی مواجه هستیم.