«سلام» در نزدیکی وداع؟
گروه راه و شهرسازی|زهره علامی|
ترمینال سلام فرودگاه امام‌خمینی(ره) سرانجام در 28 خرداد سال جاری و در شرایطی افتتاح شد که 10 سال از آغاز پروژه ساخت آن می‌گذشت و طی این مدت مسوولان وزارت راه و شهرسازی بارها خبر از افتتاح این ترمینال داده بودند. وزیرسابق راه و شهرسازی طی 5 سال گذشته چندین بار وعده افتتاح ترمینال سلام را مطرح کرد، اما این ترمینال به دلیل مشکلات مالی موجود با فراز نشیب‌های بسیاری همراه بود و سرانجام در پایان فصل بهار امسال راه‌اندازی شد.
براساس برنامه‌ای که وزارت راه و شهرسازی برای ترمینال سلام در نظر گرفته است، این ترمینال قراراست ظرفیت فرودگاه امام خمینی(ره) را 50 تا 80 درصد افزایش دهد و پروازهای شبانه فرودگاه مهرآباد را (12 تا 5 صبح) هم پوشش دهد، اما سوال این است آیا تقاضایی وجود دارد که ظرفیت تا این حد افزایش یافته است و اصلا ایرلاین‌های کشور ظرفیت کافی برای پوشش تقاضا را دارند؟ ضمن اینکه نباید این موضوع را نادیده گرفت آیا مسافری برای انجام پرواز در ساعات شبانه وجود دارد؟
کارشناسان معتقدند که تقاضا برای استفاده از این ظرفیت جدید که با افتتاح ترمینال سلام ایجاد شده وجود دارد، اما بهره‌گیری از این ظرفیت نیازمند همراهی شرکت فرودگاه‌ها در کاهش هزینه‌های ایرلاین‌ها برای انتقال برخی پروازها از مهرآباد به فرودگاه امام(ره) است، ضمن اینکه باید جذابیت‌هایی را هم برای مسافران ایجاد کرد، چون اگر قرار باشد مسافر پرواز داخلی (از مبدا تهران) فرودگاه امام(ره) همان هزینه را بپردازد که مسافری با مبدا مهرآباد انجام می‌دهد منطقی نیست که از این طرح استقبال شود چون مسافر مجبور به پرداخت هزینه‌ای قابل ملاحظه برای رسیدن به فرودگاه امام(ره) را دارد که مسافر فرودگاه مهرآباد چنین هزینه‌ای را متحمل نمی‌شود.
لزوم امتیازدهی به ایرلاین‌ها
دراین میان، داوود ربیعی، کارشناس ارشد حوزه هوانوردی با اشاره به ظرفیت‌های مثبت ایجاد شده در صنعت هوانوردی با افتتاح ترمینال سلام، معتقد است که باید شرکت فرودگاه‌ها برای جذب ایرلاین‌ها از این ترمینال، امتیازاتی را به شرکت‌های هواپیمایی ارایه دهند. او به «تعادل» می‌گوید: صنعت هوانوردی کشور تابع چند عامل است که یکی از این فاکتورها، مربوط به فرودگاه‌ها می‌شود که محل نشست و برخاست هواپیماها است و بحث دیگر مربوط به ایرلاین‌هاست که به عنوان اپراتور از این فرودگاه‌ها استفاده کنند.
ربیعی می‌افزاید: متاسفانه در صنعت هوانوردی ایران، صنعت فرودگاهی و ایرلاین داری متناسب با هم رشد نکرده‌اند، درواقع فرودگاه‌هایی درکشور ساخته می‌شوند اما ایرلاین‌ها به جای توسعه، ریزش پیدا می‌کنند که دلایل مختلفی دارد از جمله نوسان نرخ ارز، کاهش تقاضا و ... که موجب شده شرکت‌های هواپیمایی نتوانند تعهدات خود را انجام دهند.
او ادامه می‌دهد: تحقق اهداف افتتاح ترمینال سلام (افزایش ظرفیت پروازهای داخلی و خارجی) به حمایت شرکت فرودگاه‌ها از ایرلاین‌ها باز می‌گردد و به همکاری و همراهی شرکت فرودگاه‌ها با ایرلاین‌ها در میزان عوارض دریافتی و هزینه‌های دیگر است.
به گفته ربیعی، زمانی که بحث انتقال پروازها از فرودگاه مهرآباد به فرودگاه امام خمینی(ره) مطرح می‌شود، این سوال در ذهن ایجاد می‌شود که چرا ایرلاین‌ها باید با این تصمیم موافقت کنند و مسافر هم باید بااین جابه‌جایی موافقت کند.
این کارشناس ارشد حوزه هوایی اظهار می‌کند: شرکت فرودگاه‌ها باید تغییراتی در دریافت هزینه‌ها و عوارض ایجاد و نگرش متفاوتی به ایرلاین‌ها پیاده کنند و شرکت‌های هواپیمایی هم برای مردم حق انتخاب بگذارند.
به گفته ربیعی، اگر قرار باشد مسافر یک ساعت پرواز داشته باشد و این سفر از فرودگاه امام (ره) انجام شود باید هزینه‌ای برای سفر به این فرودگاه پرداخته شود که دور از شهر است و هزینه بلیت پرواز از مهرآباد را هم بپردازد، هزینه‌های مسافر افزایش می‌یابد. بنابراین شرکت‌های هواپیمایی باید این موضوع را در نظر بگیرند که اگر می‌خواهند مسیرهایی را هم از مهرآباد و هم فرودگاه امام(ره) پوشش دهند بلیت‌های ارایه شده باید نرخ‌های متفاوتی داشته باشد.
ایجاد جذابیت برای مسافر
این کارشناس ارشد حوزه هوایی اظهار می‌کند: از سوی دیگر باید جذابیت‌های ترمینال سلام هم برای مسافر مورد بررسی قرار بگیرد، یکی از این جذابیت‌ها نوع چیدمان ترمینال سلام است اما موضوع این است علاوه بر اینکه این ترمینال محلی برای نشست و برخاست است، به محلی فرهنگی و گردشگری تبدیل شود تا حتی افرادی که قصد مسافرت هم ندارند به این محل مراجعه کنند.
او بیان می‌کند: این اقدام مثبت است. اما باید این موضوع تحلیل شود که این پتانسیل فرهنگی و هنری تا چه میزان برای جامعه کشش دارد و چنین اقداماتی نباید فقط با کپی‌برداری از الگوهای خارجی انجام شود بلکه ظرفیت‌های داخل کشور هم باید سنجیده شود.
این کارشناس ارشد حوزه هوانوردی با اشاره به پوشش این فرودگاه برای پروازهای بین ساعت
12 تا 5 صبح می‌گوید: باید این موضوع مشخص شود آیا پروازهایی که با تاخیر انجام می‌شوند یا با تاخیر به تهران می‌رسند را هم دربرمی‌گیرد؟
ربیعی تصریح می‌کند: شرکت شهر فرودگاهی حتما باید برای انجام پروازهای داخلی دراین فرودگاه، جذابیت ایجاد کند شاید برای پروازهای تکلیفی که شرکت فرودگاه‌ها و سازمان هواپیمایی کشوری موظف به انجام آن هستند چنین جذابیتی لازم نباشد اما برای شرکت‌های خصوصی باید جذابیت ایجاد شود چون دلیلی ندارد که درصورت افزایش هزینه این شرکت‌ها، آنها چنین کاری انجام دهند.
او ادامه می‌دهد: ایرلاین‌های خصوصی تعداد هواپیمای کمی دارند که با این تصمیم فرودگاه امام (ره) ممکن است برنامه‌ریزی شرکت‌های هواپیمایی دچارنابسامانی شود و گاهی برای انجام پرواز در ترمینال سلام باید پروازی خالی از مهرآباد به امام (ره) یا از امام (ره) به مهرآباد داشته باشد که برای ایرلاین‌ها هزینه است بنابراین باید با ارایه امتیازاتی به این شرکت‌ها، شاهد استقبال آنها از این تصمیم باشیم.
این کارشناس ارشد حوزه هوانوردی، درباره استقبال مسافران از انجام پرواز در بین ساعات 12 تا 5 صبح می‌گوید: در این زمینه موضوع اصلی ایرلاین‌ها و رغبت آنها برای انجام این تصمیم است.
ربیعی اظهار می‌کند: شرکت شهر فرودگاهی امام‌خمینی(ره)، ترمینال سلام را در منطقه پروازهای بین‌المللی قرارداده و به وظیفه خود عمل و این بستر را برای جابه‌جایی مناسب مسافر فراهم کرده است و از این به بعد وظیفه ایرلاین است که با انجام برنامه‌ریزی درست و صحیح و بازاریابی و بازار‌سازی بتواند از این فرصت استفاده کند البته نباید این موضوع را هم فراموش کرد که این تصمیم هزینه‌هایی را هم برای ایرلاین‌ها ایجاد کرده است.
جذابیت سلام برای مسافران نجف
او درباره جذابیت ترمینال سلام برای مسافران پروازهای خارجی می‌گوید: در شرایط کنونی به نظر می‌رسد که فقط درباره پروازهایی که از مبدا نجف و بغداد انجام می‌شود یا به این مقاصد صورت می‌گیرد می‌توان شاهد استقبال ایرلاین‌ها بود که در این زمینه پروازهای مستقیمی هم از مشهد به نجف و بغداد وجود دارد اما در صورتی که هماهنگی‌هایی با تورها شود می‌توان از این فرصت استفاده کرد.
به گفته این کارشناس ارشد حوزه هوایی، برگزاری تور هم با شرایط فعلی و ظرفیت جدید فرودگاه امام‌خمینی (ره) زمانبر است و نمی‌توان انتظار داشت که در یکی دوهفته آینده از این پتانسیل به خوبی استفاده شود.
ربیعی اضافه می‌کند: در حال حاضر با قیمت دلار ایران و عدم ثبت مهر ورود به کشورمان در پاسپورت مسافران خارجی، پتانسیلی هم برای استفاده گردشگران خارجی ایجاد شده است که از طریق فرودگاه امام(ره) به شهرهای توریستی ایران سفر کنند و دیگر نیازی نباشد که از فرودگاه امام‌خمینی(ره) به فرودگاه مهرآباد بروند. او با اشاره به وجود ظرفیت برای استفاده از ترمینال سلام فرودگاه امام (ره) ادامه می‌دهد: وزارت امورخارجه و شرکت فرودگاه‌ها اقدامات لازم را در این زمینه انجام داده‌اند و مابقی کار به عهده تورها و شرکت‌های هواپیمایی است که چقدر بتوانند از این پتانسیل استفاده کنند. این کارشناس ارشد حوزه هوانوردی، تصریح می‌کند: البته در این مورد خاص یعنی استفاده مسافران خارجی از این ترمینال، باید تورها و شرکت‌های گردشگری گام اصلی را بردارند و ایجاد جذابیت در این زمینه به عهده شرکت‌های هواپیمایی نیست.
کاهش هزینه بهترین امتیاز
ربیعی مهم‌ترین فاکتور برای ایجاد جذابیت در شرایط کنونی را بحث کاهش هزینه می‌داند و می‌گوید: برخی فاکتورها و اقدامات مانند احداث ترمینال‌هایی با معماری زیبا و خیره‌کننده دررتبه‌های بعدی قرار می‌گیرند و ایرلاین‌ها هم بیش از همه به هزینه فکر می‌کنند و با وجود بهترین خدمات ارایه شده به مسافران در ترمینال‌ها باز هم موضوع مهم برای شرکت‌های هواپیمایی کاهش هزینه است. برهمین اساس شرکت شهرفرودگاهی امام‌خمینی (ره) باید هزینه‌ها را برای ایرلاین‌ها جذاب کند. او با اشاره به اهمیت بررسی پتانسیل مسافران برای صرف هزینه می‌گوید: درواقع باید این موضوع برای مسافران هم جذابیت داشته باشد. اگرچه پیش بینی می‌شود که اگر هزینه بلیت پرواز داخلی از فرودگاه مهرآباد به اندازه فرودگاه امام(ره) باشد، نمی‌توان انتظار داشت که مسافران از این طرح استقبال کنند چون مسافر باید برای رسیدن به فرودگاه امام (ره) هزینه‌ای هنگفت بپردازد و نباید به مسافر چنین هزینه‌ای تحمیل شود. ربیعی ادامه می‌دهد: چنین تصمیمی برای فرودگاه پیام گرفته شد، اعتقاد براین بود که شهروندان استان البرز از این ظرفیت استفاده کنند اما واقعیت این است که چند مسافر از این استان قصد سفر به مشهد، اصفهان و ... را دارند که چنین فرودگاهی افتتاح شود. او می‌افزاید: هم‌اکنون در کمترین زمان ممکن یک شهروند البرزی می‌تواند به مهرآباد برسد ضمن اینکه دراین فرودگاه حق انتخاب دارد اما درفرودگاه پیام این موضوع محدود می‌شد، در فرودگاه سلام هم انتظار می‌رود که فقط چندین ایرلاین از این طرح استقبال کنند.
ضرورت افتتاح ترمینال سلام
محمدرضا ابراهیمی، کارشناس ارشد حوزه هوایی هم با ارایه انتقاداتی به ترمینال سلام و جایابی این ترمینال و اثر آن بر افزایش 50 تا80 درصدی ظرفیت پذیرش مسافر به «تعادل» می‌گوید: ظرفیت فرودگاهی به ویژه در بخش بین‌المللی و پروازهایی که مسافران را به صورت ترانزیت از طریق هاب جابه‌جا می‌کند، وضعیت مناسبی ندارد و اگر این شرایط را با کشورهای اطراف از جمله ترکیه، امارات، قطر و حتی آذربایجان (از طریق فرودگاه باکو این کار را انجام می‌دهد) مقایسه کنیم به این نتیجه می‌رسیم که نه ایرلاین‌ها چنین خدماتی ارایه می‌دهند و نه فرودگاه‌های ایران چنین نقشی را اجرا می‌کنند، در نتیجه بحث ظرفیت فرودگاه امام (ره) می‌تواند موثر باشد.
او اظهار می‌کند: از زمانی که فرودگاه امام(ره) وارد چرخه صنعت حمل و نقل هوایی ایران شد ایرلاین‌های داخلی به دلیل فاصله بین فرودگاه مهرآباد و امام خمینی(ره) آسیب دیدند، ضمن اینکه مسافر شهرستانی هم برای انجام پرواز خارجی باید از فرودگاه مهرآباد به فرودگاه امام(ره) برود که این موضوع نیازمند صرف مسافتی طولانی، هزینه‌ای گزاف و دریافت چمدان و تحویل دوباره آن و تغییر ایرلاین دارد.
به گفته ابراهیمی، چنین وضعیتی در کشورهای دیگر مانند ترکیه، امارات و ... به مسافر تحمیل نمی‌شود و مسافر تنها با تغییر ترمینال در یک فرودگاه، می‌تواند پرواز دیگری انجام دهد و تمام خدمات هندلینگ را هم ایرلاین ارایه می‌دهد.
او اظهار می‌کند: اگر ترمینال سلام به مسافران داخلی کمک کند درواقع بسیاری از پروازهای برنامه‌ای را با کمک مدیریت شبکه‌ای (که درایران به آن کمتر توجه شده است) و در ساعات خاصی با توجه به اینکه فرودگاه مهر آباد پروازی در ساعات 12 شب تا 5 صبح ندارد، فرودگاه امام (ره) می‌تواند این گپ (فاصله) را پر کند.
این کارشناس ارشد حوزه هوانوردی بیان می‌کند: با افتتاح ترمینال سلام و براساس برنامه انجام سفرهای داخلی در این ترمینال، مسافران شهرستانی که قصد سفر به خارج از کشور را دارند می‌توانند در ساعات مناسبی به فرودگاه امام(ره) آمده و از طریق ترمینال سلام و نهایتا با تغییر ترمینال سفر خارجی خود را انجام دهند، در واقع با اجرای این تصمیم، فرصت مناسبی هم برای مسافران شهرستان و هم ایرلاین‌هاایجاد می‌شود.
مشکلات ترمینال سلام
ابراهیمی با اشاره به پیشینه ترمینال سلام می‌گوید: این ترمینال تقریبا در زمره پروژه‌های خلق‌الساعه قرار می‌گیرد که محدودیت‌هایی هم درباره آن اعمال شده است و براساس برنامه قرار بود که فقط انجام پروازهای زیارتی در این ترمینال، انجام شود، همچنین انجام سایت‌یابی و جانمایی این ترمینال قبل از اجرای طرح جامع فرودگاه امام(ره) موجب شده که این ترمینال چندان با آینده فرودگاه امام(ره) ارتباط مشخصی نداشته باشد و در طرح جامع قرار نمی‌گیرد.
او اظهار می‌کند: قرار نگرفتن ترمینال سلام در طرح جامع موجب شد که مسائل و مشکلات فراوانی به فرودگاه امام(ره) تحمیل شود، مسائل و مشکلات مربوط به آب، برق، گاز، شبکه معابر و... از جمله این مشکلات است.
به گفته این کارشناس ارشد حوزه هوایی، ترمینال سلام به عنوان مسکن به سیستم حمل و نقل هوایی متصل شد اما به واسطه هزینه‌های هنگفتی که شده بود، امکان صرف‌نظر از این هزینه‌ها وجود ندارد و در این میان ترمینال ایرانشهر که اهمیت زیادی دارد و قرار است که به عنوان ترمینال اصلی، بار فرودگاه امام(ره) را به دوش بکشد هنوز در حد انجام مطالعات باقی مانده و آغازنشده است به همین علت باید فعلا از این ترمینال استفاده کنیم تا ترمینال ایرانشهر طراحی و ساخته شود.
ابراهیمی، درباره ساخت ترمینال سلام فرودگاه امام (ره)، اظهار می‌کند: به‌شدت در فرودگاه مهرآباد، با محدودیت روبه‌رو هستیم، محدودیت پارکینگ، محدودیت مجوز پروازی هر نشست و برخاست و ... داریم یعنی از ابتدای صبح تا آخر شب در حداقل فاصله‌های زمانی در فرودگاه مهرآباد پرواز داریم و فضای فرودگاه و بخش هوایی و زمینی این فرودگاه، ظرفیت لازم برای افزایش پروازهای فرودگاه را ندارد و نیاز به فرودگاهی برای کمک به مهرآباد وجودداشت.
این کارشناس ارشد حوزه هوایی اضافه می‌کند: زمانی که شهرفرودگاهی امام (ره) در مجموعه شرکت فرودگاه‌ها قرار داشت همه این فرودگاه‌ها در یک پکیج (بسته) قرارداشتند و به یکدیگر کمک می‌کردند، اما از زمانی که شهر فرودگاهی از شرکت فرودگاه‌ها جدا شد، شرکت فرودگاه‌ها به شهر فرودگاهی امام(ره) به عنوان رقیب فرودگاه مهرآباد (پردرآمدترین فرودگاه کشور) نگاه می‌کند به‌دلیل اینکه درآمد و هزینه این دومجموعه از هم جدا شده است.
او تصریح می‌کند: فرودگاه مهرآباد به دنبال افزایش ظرفیت در بخش زمینی و هوایی و همچنین جذب مسافر بیشتر حرکت کرده است اما با برخی محدودیت‌های اجرایی از جمله عدم امکان جذب مسافر خارجی و مسافرزیارتی و ... مواجه است اگرچه قرارداشتن آن در داخل شهر، امتیاز بزرگی محسوب می‌شود.
این کارشناس ارشد حوزه هوانوردی با اشاره به پتانسیل‌های فرودگاه امام (ره) می‌گوید: این فرودگاه باید مکمل فرودگاه مهرآباد باشد و تعامل خود با ایرلاین‌های کوچک‌تر که امکان پرواز در مهرآباد را ندارند، افزایش دهد.
ابراهیمی می‌افزاید: به عنوان نمونه شهر لندن
5 فرودگاه دارد و مسافر می‌داند که فرودگاه هیترو گران است اما فرودگاه گاتویک ارزانتر از هیترواست و فرودگاه لندن ارزانتر از گاتویک است و دلیل آن هم خدمات ارایه شده به مسافر، فاصله تا شهر، ایرلاین‌های سرویس‌دهنده و... است.
او تصریح می‌کند: اگر ایرلاین‌هایی که با فرودگاه امام (ره) همکاری دارند قیمت مناسبی برای بلیت هواپیما در نظر بگیرند که هزینه تاکسی و مسافت طی شده از این فرودگاه تا شهر تهران را جبران کند می‌تواند مسافر داخلی را جذب کند. البته ممکن است برخی از این مسافران قصد سفر به خارج از کشور را داشته باشند.
به گفته این کارشناس ارشد حوزه هوانوردی، حجم سفرها در سال 97 نسبت به 96 و در سال 98 نسبت به سال 97 کاهش یافته که علت آن شرایط اقتصادی کشور است.
