کاهش رقابت قیمتی و بهبود سود در برخی بانک‌ها
محمد ربیع‌زاده| کارشناس بانکی|
بررسی صورت سود و زیان برخی از بانک‌های بزرگ کشور نشان‌دهنده توفیق آنها در مهار رقابت قیمتی و پدیده خطرناک فزونی سود سپرده‌ها بر سود تسهیلات است.
تیرماه، زمان برگزاری مجامع و ارایه کارنامه بانک‌های کشور است. در این ماه، فعالیت یک‌ساله بانک در قالب گزارش‌های استاندارد آماده شده و در زمان‌های مقتضی در مجامع عمومی مطرح و مورد نقد و بررسی و ارزیابی سهامداران قرار گرفته و با لحاظ بندهای حسابرسی و بازرسی قانونی و وضع تکالیف در مورد صورت‌های مالی تصمیم‌گیری می‌شود.
ممکن است برای برخی از بانک‌ها به دلایل مختلف این زمان به بعد از تیرماه موکول شود اما در هر حال، تیرماه زمان اصلی برای بررسی کارنامه بانک‌ها است. اما هنوز گزارش‌های حسابرسی‌شده بانک‌های بورسی در سایت کدال قرار نگرفته است.
البته بررسی اجمالی صورت‌های سود و زیان حسابرسی نشده آنها نشان‌دهنده بهبود وضعیت حاشیه سود در بسیاری از بانک‌ها به ویژه بانک‌های بزرگ است که به‌نظر می‌رسد عمدتا تحت تاثیر کاهش رقابت‌های قیمتی در جذب سپرده‌هاست. رقابت قیمتی، یکی از آمیخته‌های بازاریابی است که بانک‌ها برای افزایش سهم بالاتر منابع خود از آن استفاده می‌کنند که نتیجه حتمی آن افزایش قیمت تمام شده پول است. آمیخته بازاریابی ترکیبی از دارایی‌های مشهود، نامشهود و خدمات است که می‌تواند یک بانک را در یک محیط رقابتی به سمت رهبری بازار هدایت کند.
رقابت قیمتی، نیروی انسانی، مکان، تبلیغات و محصولات از جمله آمیخته‌های بازاریابی هستند. خطرناک‌ترین عضو این ترکیب، رقابت قیمتی است که به خودکشی قیمتی تعبیر می‌شود. اینکه بانکی بخواهد با افزایش سود سپرده‌ها و کاهش نرخ سود تسهیلات، مشتریان بیشتری را جذب و رقبا را از صحنه رقابت دور کند، پدیده نامطلوبی است که اقتصاد کشور در این چند ساله اخیر شاهد آن بوده است.
رقابت قیمتی تا آنجا پیش رفت که صورت‌های مالی اکثر بانک‌های کشور را با بحران مواجه ساخت و نهادهای نظارتی را مجبور کرد چندین بار در تعیین دستوری نرخ سود دخالت کنند. این دخالت‌ها به دلیل حضور موسسات پولی و اعتباری غیرمجاز یا نیاز به تأمین نقدینگی برخی از بانک‌ها برای جبران کسری نقدینگی و تامین مالی پروژه‌های بزرگ در چند مرحله با شکست مواجه شد و در حال حاضر نیز بعضا مواردی دال بر عدم پایبندی برخی از بانک‌ها و موسسات به آتش‌بس رقابت قیمتی وجود دارد.
اما بررسی صورت سود و زیان برخی از بانک‌های بزرگ کشور نشان‌دهنده توفیق این بانک‌ها در مهار رقابت قیمتی و خاموشی آتش‌سوزی خطرناک فزونی سود سپرده‌ها بر سود تسهیلات است که این خبر بسیار خوبی برای بانک‌های بزرگ بورسی کشور و سهامداران و بقیه ذینفعان این بانک‌هاست.
البته به موازات مثبت‌شدن حاشیه سود، برخی اقدامات نظیر تعیین تکلیف مطالبات از دولت، برنامه‌ریزی برای مدیریت ریسک نقدینگی، افزایش سهم درآمدهای غیرعملیاتی به‌ویژه کارمزدها، اصلاح نسبت صف و ستاد، افزایش بهره‌وری نیروی انسانی، استقرار مدیریت ریسک، بانکداری جامع و دیجیتالی، استقرار مدیریت دانش و مدیریت استعدادها، حاکمیت شرکتی، اصلاح ساختار مالی و بازده سرمایه و دارایی در کنار کفایت سرمایه می‌تواند کارنامه کامل و قابل قبولی را به ذینفعان ارایه نماید. با این حال، در ارتباط با کارنامه عملکردی بانک‌های بورسی در رقابت قیمتی برای سال ۱۳۹۷ می‌توان آنها را به سه گروه تقسیم کرد:
گروه اول: بانک‌هایی که از زمان ابلاغ سود دستوری بانک مرکزی، پایبند به آن بوده و علاوه بر مقاومت در برابر رقابت قیمتی، ابلاغ محاسبه سود سپرده‌های سرمایه‌گذاری عادی از روز شمار به ماه شمار نیز به نفع آنان شد و با توجه به سهم بازار بالای این بانک‌ها از سپرده‌های کوتاه‌مدت، با کاهش قابل توجه هزینه‌های عملیاتی مواجه شدند. صورت وضعیت سود و زیان سال ۱۳۹۷ این بانک‌ها نشان می‌دهد که این دو عامل، یعنی مقاومت در برابر رقابت قیمتی و محاسبه ماه شمار، آتش سهمگین حاشیه سود منفی را مهار کرده و این بانک‌ها از نقطه سر به سر خارج شده و با تدوام روند فعلی در سال ۱۳۹۸ با حاشیه سود مثبت مواجه خواهند شد. نمونه این بانک‌ها بانک‌های بزرگ خصوصی شده حاضر در بورس هستند.
گروه دوم: بانک‌هایی که دارای حاشیه سود منفی یا نزدیک به سر به سر هستند اما در رقابت قیمتی کمتر شرکت می‌کنند و در این ارتباط بیشتر پیرو بازار هستند. چند بانک خصوصی بزرگ از نمونه‌های این گروه هستند.
گروه سوم: بانک‌هایی که به‌شدت درگیر رقابت قیمتی هستند. در برخی از این بانک‌ها، تفاوت منفی حاصل از فزونی سود سپرده‌ها به سود تسهیلات از سرمایه آنان نیز فراتر رفته است. نکته قابل تامل اینکه این بانک‌ها، در بخش درآمدهای غیرعملیاتی نیز کارنامه موفقی ندارند. در واقع بخش کارمزدها جبران‌کننده هزینه‌ها، حتی در هزینه‌های اداری و پرسنلی نیست. برخی از بانک‌های کوچک بورسی از نمونه‌های این گروه هستند.
