اینستکس آغاز نقشی جدید در سیاست خارجی اتحادیه اروپا

نویسنده:  رفیع حسامی|

‌کارشناس مسائل سیاسی|

تفاوت در برداشت از موقعیت و جایگاه ایران در منطقه، ابزار سیاست خارجی و چشم‌انداز آینده ایران، همواره موجب اختلاف سیاست بین واشنگتن و بروکسل در قبال ایران بوده است. ایالات متحده ریشه تمامی مشکلات منطقه را ایران معرفی می‌نماید، اجبار و فشار حداکثری را وسیله نیل به هدف خود قرار داده و بر اساس اطلاعات دریافتی از منافقین و گروه‌های ضدانقلاب ایرانی، سیاست براندازی را در پیش گرفته است.

با این حال در ماجرای خروج امریکا از برجام، اتحادیه اروپایی تلاش کرد تا این اتفاق نیفتد و پس از اقدام ترامپ در خروج از برجام، برای حفظ برجام گام برداشت. با اعمال مجدد تحریم‌ها علیه ایران توسط ترامپ، اقدامات اتحادیه اروپایی بی‌اثر شد و با اعمال تحریم‌های ثانویه امریکا، شرکت های اروپایی که پس از برجام وارد ایران شده بودند، یکی پس از دیگری ایران را ترک کردند.

 بنابراین تلاش حداقلی اتحادیه اروپایی با واکنش منفی ترامپ مواجه شد و برجام با وقفه و بن بست موقت مواجه شد. هر چند اتحادیه اروپا آنچنان که باید، وظایف و تعهدات خود را اجرایی نکرد، ولی تمایلی به از بین رفتن برجام نداشته و امیدوار است که نه تنها ایران از آن خارج نشود، بلکه امریکا نیز به آن بازگردد.

برجام باز است و مانعی در بازگشت امریکا به آن وجود ندارد، ولی شواهد چنین تمایلی را در طرف امریکایی نشان نمی‌دهد. البته برخی بر این باورند که احتمالا با یک دوره‌ای شدن ریاست‌جمهوری ترامپ، شانس زیادی وجود دارد که دولت بعدی امریکا به برجام باز گردد. البته در این مورد هم نمی‌توان اطمینان کاملی داشت.

طبق اعلام اتحادیه اروپایی، کمیسیون مشترک برجام تاکنون ۱۲ نشست در سطوح مختلف داشته است که ۳ نشست آن در سطح معاونان و ۲ نشست آن در سطح وزرا بوده است. نشست‌های کمیسیون، بر اجرای کامل و موثر کلیه مفاد برجام و اجرای کامل تعهدات توسط کلیه طرف‌ها تاکید داشته است.

خروج امریکا از برجام علاوه بر احیای تحریم‌های ثانویه علیه ایران، اعمال تحریم‌های یکجانبه گسترده‌تری را با هدف فشار حداکثری به ایران بدنبال داشته است. این تحریم‌ها مشکلات سیاسی، بانکی و مالی را به وجود آورده است و این سایر شرکای برجام هستند که باید برای رفع مشکلات مسیرهای گوناگونی را طی کنند. در حال حاضر آنچه مشاهده می‌شود اقدامات این شرکای برجام محدود به موضع‌گیری‌های سیاسی و تکرار حرف‌های بی‌اثر بوده است. آنها اقدام ملموسی برای اجرای تعهدات خود نداشته‌اند.

این در حالی است که هدف روشن برجام، عادی‌سازی روابط تجاری و اقتصادی ایران با کشورهای جهان بوده است. اتحادیه اروپایی برای تحقق این هدف گزینه‌های زیر را پیش روی خود دارد:

الف) در پیش گرفتن تجارت با پایه یورو، تداوم خرید کالا از ایران (از جمله نفت خام و فرآورده‌های نفتی) با یورو و تخصیص منابع حاصل از آن برای تامین مالی صادرات به ایران، دلیل عدم ورود اتحادیه اروپایی به این مکانیزم روشن نیست،

ب) اختصاص مجاری بانکی، مالی و بیمه‌ای برای کار تجاری و اقتصادی با ایران با حمایت اتحادیه اروپایی،

د) بروز رسانی اقدامات سد‌کننده برای عدم تاثیرگذاری قوانین فرامرزی ایالات متحده بر شرکت‌های اروپایی،

اتحادیه اروپایی به جای اقدام مستقیم، صریح و روشن در خصوص موارد بالا، ترجیح داده است مکانیزم اینستکس را برای تجارت با ایران راه‌اندازی نماید تا از طریق آن گامی برای ایفای بخشی از تعهدات خود بردارد، در حالی که این اقدام اتحادیه اروپایی بیشتر به مسکن می‌ماند تا درمان.

در آخرین بند بیانیه اخیر نشست کمیسیون مشترک برجام به برگزاری نشست آتی آن در سطح وزرای امورخارجه اشاره شده است؛ برای نتیجه بخش بودن این نشست لازم است اقداماتی چند باید قبل و بعد از این نشست صورت گیرد:

الف) لازم است اتحادیه اروپایی پیش از برگزاری این نشست، واشنگتن را از تداوم اقدامات تحریک‌کننده، در همه زمینه‌ها باز دارد. بازدارندگی اروپایی، به ویژه در اشکال سیاسی و امنیتی می‌تواند کارساز باشد.

ب) پایه‌گذاری مذاکرات منطقه ای: افزایش حضور نظامی ایالات متحده در منطقه و اقدامات تحریک آمیز دو ماه اخیر در خلیج فارس و دریای عمان، راهی موثرتر از آغاز گفت‌وگوهای منطقه‌ای برای رسیدن به تفاهم، نگذاشته است. حضور نیروهای بیگانه در منطقه نه تنها امنیت آور نیست بلکه تنها عامل ناامنی است. شاید ترامپ در تمامی عمر خود یک حرف راست زده باشد و آن این است که دلیلی برای حضور کشورش در منطقه نیست و امنیت منطقه باید توسط کشورهای ذی نفع، تامین شود. شایسته است کشورهای عضو برجام نیز این پیام را گرفته و در راستای عملی شدن گفت‌وگوهای منطقه‌ای و بازداشتن امریکا از اقدامات تحریک آمیز بیشتر، تلاش کنند.

هر چند موضوعات مطروحه ذیل برجام قرار ندارد، ولی برای حفظ برجام می‌توانند موثر باشد و اعضای دیگر برجام می‌توانند در این زمینه نقش موثری ایفا کنند.

ج) در خصوص صادرات ایران به اروپا و مجاری بانکی و مالی بصورت مشخص، روشن و عملی اقدامات لازم صورت گیرد. حفظ برجام از سه جهت واجد اهمیت است: نخست) امنیت خاورمیانه بواسطه عدم اشاعه سلاح‌های هسته‌ای در منطقه و ترویج آن در کشورهای دیگر؛ دوم) قابلیت و توانمندی اتحادیه اروپایی در پایبندی به معاهدات چند جانبه؛ و سوم) اتخاذ یک سیاست خارجی اتحادیه اروپایی. برای سیاست خارجی مستقل، اتحادیه اروپایی باید بتواند از حقوق اشخاص حقیقی و حقوقی خود در تجارت با کشورهای ثالث حفاظت و حمایت نماید. در واقع پایبندی اتحادیه اروپایی به برجام، به منزله تمایل و توانایی آن برای حفاظت از منافع خویش است و موجب ارتقا قابلیت و اعتبار آن اتحادیه به عنوان یک بازیگر موثر در صحنه بین‌المللی خواهد شد.

ه) بر اساس مفاد مندرج مورد توافق در برجام، علاوه بر عادی‌سازی روابط تجاری و اقتصادی در کوتاه‌مدت، اتحادیه اروپایی، چین و فدراسیون روسیه باید زمینه همکاری‌های میان مدت و بلندمدت را فراهم سازند. باید تمهیداتی فراهم شود تا یک جانبه گرایی، اقدامات غیرقانونی و غیرعادی ترامپ و تیم بی، کارایی خود را از دست بدهند. کشورهای متعهد و مسوول باید تمامی توان خود را برای حفظ برجام به عنوان یک تفاهم چند جانبه به کار گیرند.

از هم‌اکنون باید گفت‌وگوهایی را جهت پایه‌گذاری همکاری‌های میان و بلندمدت آغاز نمود و با ارایه برنامه‌های همکاری متقابل که منافع همه طرف‌ها در آن لحاظ شده باشد، زمینه برای پروژه‌های زیر ساختی ایران فراهم شود. ایران استعداد و قابلیت رشد بالای ۱۰ درصدی را برای حداقل دو دهه داراست و اجرایی نمودن آن با همکاری طرف‌های باقیمانده در برجام فرصتی مناسب برای آنان به شمار می‌رود.

شاید اینستکس قادر به تحقق، تامین و دستیابی به هدف عادی‌سازی روابط تجاری و اقتصادی ایران و اتحادیه اروپا در بلندمدت نباشد، ولی به عنوان نخستین گام در کوتاه‌مدت قابل قبول است. تداوم سیاست خارجی مستقل و موثر اتحادیه اروپایی می‌تواند به انزوای سیاست‌های یک جانبه، غیر منعطف و غیرقانونی ترامپ در سطح بین‌المللی منجر شود. حصول به برخی از اهداف بالا مستلزم آماده‌سازی خوب برای نشست آتی کمیسیون مشترک برجام در سطح وزرای امورخارجه است تا نتایجی ملموس، عملی و موثری برای عادی‌سازی روابط تجاری و اقتصادی حاصل شود.

منبع: ایرنا