واردات چوب و آب مجازی؛ پشتوانه تولید
یوسف حسینعلی‌زاده| کارشناس|
تولید هر کالایی در راستای تامین نیازهای مشروع مردم ارزشمند است، اما اگر تولید یک کالای به‌ویژه به هر دلیلی روی منابع پایه اثر سوءگذاشته و پایداری سایرعوامل تولید وابسته به منابع پایه را به مخاطره بیندازد، طبیعی است که تجدید‌نظر در کم وکیف تولید آن کالا ضرورتی انکار‌ناپذیر و نوعی کمک به رونق تولید است.
بی‌تردید استمرار تولید هر کالایی مشروط به سازگاری با پایداری منابع طبیعی تجدید‌شونده هر کشور است. بنابراین، حفظ منابع جنگلی، مرتعی، آب، خاک و هوا و هر آنچه در این منابع یافت شود، بالنفسه تولید برتر است؛ چراکه هر درخت به عنوان عضوی از منابع طبیعی تجدید شونده به تنهایی یک کارخانه تولید اکسیژن و حامی تولید آب و خاک و منشأخیرات و برکات بی‌شماری است که عدم حضور هرکدام به مثابه عدم زندگی است. یکی از تولیداتی که مدتی است از سوی کارشناسان با اما و اگرهایی مواجه شده تولید اوراق فشرده چوبی خام یا همان «ام‌دی‌اف» است.
ام‌دی‌اف در گذر تولید
به روایت آمار سال 1397 سالانه حدود یک میلیون و 400 هزار مترمکعب «ام‌دی‌اف» در کشور تولید می‌شود که برای تولید هر مترمکعب «ام‌دی‌اف» خام حدود 1400 کیلوگرم معادل 2/2 مترمکعب چوب خام از نوع جنگلی، باغی یا از گونه‌های زراعت چوب با قطر بالای 10 سانتی‌متر (گرده بینه) نیاز است. به عبارتی دیگر، سالانه حدود 3 میلیون و100 هزار مترمکعب، معادل حدود 2 میلیون تن چوب کشور خوراک این صنعت است. کارشناسان این نوع مصرف چوب را، نوعی از بین رفتن چوب و تهدیدی برای جنگل‌ها می‌انگارند.
شاید این اعداد در کشوری مانند روسیه با بیش از 7/7 میلیون کیلومتر مربع جنگل تولیدی و صنعتی هیچ تعجبی نداشته باشد، اما در کشوری مثل ایران، با کمتر از فقط 2 میلیون هکتار جنگل تاریخی، حفاظتی و تولیدی، آن‌هم بر روی نوار خشک کره زمین، فراتر از تعجب یک فاجعه زیست محیطی است. از همه مهم‌تر اینکه اگر چوب استحصالی از جنگل را جزو 25 درصد ارزش تجاری جنگل حساب کنیم در واقع با برداشت هر مقدار چوب از جنگل 75 درصد ارزش غیر تجاری آن مقدار چوب جنگلی را که انسان توان قیمتگذاری بر آن ندارد از دست می‌رود. از اینجا متوجه می‌شویم که چرا دولت سوییس به کشاورزان خود می‌گوید: دولت حاضر است پول درآمد زراعی یکساله زمین کشاورز را براساس نوع زراعتش یکجا پرداخت کند، در عوض کشاورز متعهد شود زمین زراعی خود را با کاشت هر نوع گیاهی حتی با شبدر سبز نگهدارد. در واقع توجه دولت سویس به ارزش غیرتجاری سبز ماندن زمین است تا به ارزش بازاری. برای اینکه ارزش تجاری زمین را می‌توان با واردات جبران کرد، اما ارزش غیر بازاری زمین را هرگز. بطور معمول ارزش یک هکتار زمین جنگلی یازده برابر زمین زراعی و ارزش یک هکتار زمین مرتعی 3 برابر ارزش زمین زراعی همان منطقه برآورد شده است. این ارقام با وجود رشد مهندسی محاسبات ارزش‌گذاری در نوسان است اما به حقیقت نزدیکتر هستند. بابیان چنین دلایلی تولید «ام‌دی‌اف» در ایران توجیه اقتصادی ندارد. از سوی دیگر، برآوردها حاکی از این است که در فرآیند تولید یک متر مکعب «ام‌دی‌اف» هزار لیتر آب مصرف می‌شود، که با یک حساب سرانگشتی برای تولید چوب خام یک مترمکعب «ام‌دی‌اف» حدود 2200 مترمکعب آب آزاد طبیعت یا آب زراعی مصرف شده است.
نظر موافقان ومخالفان
اما مدافعان تولید «ام‌دی‌اف» در ایران، موضوع اشتغال را مطرح می‌کنند. بنا به آمار موجود صنایع تولیدکننده اوراق فشرده چوبی خام در ایران حداکثر 4 هزار نفر را به کار گرفته‌اند. مورد اینکه، کارخانجات تولید اوراق فشرده چوبی خام در ایران از چوب‌های باغی و زراعت چوب استفاده می‌کنند، نه چوب جنگل. اما در مقابل به گفته منتقدین، اگر چه حمایت از صنایع سلولزی برای ایجاد اشتغال حائز اهمیت است، اما گزینه اشتغال را دفاعیه قابل قبولی برای تولید اوراق فشرده چوبی خام در ایران نمی‌دانند. بلکه معتقدند حمایت از صنایع میانی روکش‌های مصنوعی اوراق فشرده چوبی با حداقل 24 هزار نفر پرسنل و صنایع پایین دستی به‌ویژه تولیدکنندگان مبلمان خانگی و اداری بالای 200 هزار نفر می‌تواند بدون کوچک‌ترین مشکلات زیست محیطی سهم بالایی در اشتغالزایی ایجاد کنند. در مورد تامین چوب هم، اول اینکه به هیچ‌وجه چوب‌های سرشاخه باغی به دلیل مشکلات فنی در این صنعت کارایی ندارند. دوم اینکه زراعت چوب هم قادر به تامین چوب مورد نیاز این صنایع نیست. اصولا زراعت چوب با محاسبه هزینه‌ها و نهاده‌ها از نظر کاشت، داشت، برداشت و تقطیع در این صنعت صرفه اقتصادی ندارد.
از طرفی بنا به گواهی آمار گمرکات میزان چوب خام وارداتی این کارخانجات با میزان چوب مصرفشان هیچ تطابقی ندارد. از همه مهم‌تر این کارخانجات طبق مفاد مندرج در مجوزهای تاسیس و پروانه‌های بهره‌برداری متعهد هستند؛ مواد خام اولیه خود را از محل چوب‌های باغی، زراعت چوب و واردات چوب خام تامین کنند. با توجه به آنچه اشاره شد بهترین راه برای حفظ حیات این صنعت در ایران واردات چوب خام و اوراق فشرده چوبی خام است. تولید «ام‌دی‌اف» با استفاده از مواد خام وارداتی را می‌توان در گروه تولید سالم قرار داد؛ تولید سالم تولیدی است که سلامت انسان‌ها و موجودات زنده و پایداری طبیعت به‌ویژه جنگل‌ها را به مخاطره نیندازد. اصولا جا دارد دولت کارخانجات تولید «ام‌دی‌اف» را وادار به واردات چوب خام و اوراق فشرده چوبی خام کند.
به هر حال سرمایه‌گذارانی با درک تقاضای بازار، کارخانجاتی را تاسیس کرده اند که به نظر می‌رسد به خاطر استمرار تولید، خود را به جاده واردات اوراق فشرده چوبی خام یا چوب خام بیندازند. خوشبختانه نزدیکی ایران به روسیه، بزرگ‌ترین کشور تولیدکننده و صادرکننده چوب و وجود همکاری‌های تجاری سازنده فرصت طلایی را فراهم کرده است. گذشته از اینها از اواخر قرن بیستم هرچه آگاهی، حساسیت و عزم کشورها برای حفظ محیط زیست فزونی می‌یابد؛ برای شکار فرصت‌های واردات مواد خام از جمله چوب تلاش مضاعف دارند. با التزام به واردات چوب خام یا فرآورده‌های خام آن، مشکلات توسعه این کارخانجات هم در هر نقطه از کشور برطرف خواهد شد.
