حلقه مهجور مدیریت شهری
مدیران شهری به شورایاریها نگرش منفی دارند
نتایج پژوهشها از شناخت 5 تا 8 درصدی مردم از شورایاریها حکایت میکند
گروه راه و شهرسازی| آزاده کاری|
انتخابات پنجمین دوره شورایاریهای شهر تهران بعد از کش و قوسهای فراوان و بعد از اینکه چندین بار تاریخ برگزاری آن به تعویق افتاد، قرار است 4 مرداد ماه برگزار شود. اعضای شورای شهر تهران طی دوماه اخیر اساسنامه شورایاریها را در صحن علنی شورا بررسی کرده و تغییراتی درآن اعمال کردند. در شرایطی که شورای شهر تهران زمان قطعی برگزاری انتخابات را اعلام کرده است و ثبت نام داوطلبان نیز انجام شده اما رییس سازمان بازرسی کشور هفته گذشته عنوان کرد که برگزاری انتخابات شورایاریها غیرقانونی است. ناصر سراج درخصوص انتخابات شورایاریها گفت: «ما این انتخابات را قانونی نمیدانیم، در این ارتباط هم به شورای شهر و هم به وزیر کشور و همچنین روز دوشنبه نیز گزارشی برای رییسجمهور و رییس قوه قضاییه ارسال شده است.»
با وجود مخالفت قبلی سازمان بازرسی کل کشور با انتخابات شورایاریها به علت نبود قانون مشخص و همچنین تاکید اخیر رییس این سازمان، طبق اعلام شورای شهر تهران قرار است، چهارم مرداد این انتخابات برگزار شود. مرتضی الویری، رییس شورای عالی استانها به صحبتهای سازمان بازرسی کل کشور مبنی برقانونی نبودن انتخابات شورایاریها واکنش نشان داد و گفت: «اگر بازرسی کل کشور اصرار بر نظر خود داشته باشد، مساله یا در دیوان عدالت اداری مطرح میشود یا اینکه میتوانند به کمیسیون اصل ٩٠ شکایت کنند، چون نظر دولت همان نظر شورای عالی استانها و نظر شوراها است که انتخابات شورایاریها انجام شود.»
به گفته الویری، تهران ٣۵٢ محله دارد که برای هر محله حدود ٣۴ نفر بطور میانگین برای شورایاریها ثبت نام کردهاند. به گفته او، وقتی تعداد نامزدهای ثبت نامکننده به ١٢ هزار نفر رسیده است، عدد قابل قبولی است. شبهه قانونی یا غیرقانونی بودن انتخابات شورایاریها در میزان ثبت نامها تاثیرگذار بود همچنین فرصت ثبت نام هم محدود بود .
به گزارش «تعادل»، فعالیت و شکلگیری شورایاریها در سال 1378 به تصویب شورای شهر دوره اول رسید و پا به عرصه عمومی مدیریت شهری در شهر تهران گذاشت. اولین انتخابات شورایاری اواخر سال 1389 در محله جوانمرد قصاب (منطقه 20) و پس از آن در محله حکیمیه (منطقه4) برگزار شد و نهایتاً در فاز نخست طرح در 10 محله تهران بهصورت پایلوت اجرا شد. در شورای شهر دوم نیز موضوع شورایاریها مورد توجه قرار گرفت و برای نخستینبار در 371 محله تهران انتخاب شورایاریها برگزار شد، ریاست ستاد شورایاریها در این دوره بهعهده رسول خادم بود.
در دوره سوم شورای شهر تهران نیز شورایاریها فعالیت داشتند و در واقع میتوان نخستین اقدام آنها را برگزاری انتخابات شورایاریها برای سومین بار نام برد. این در حالی بود که بیشترین مقاومت در برابر انتخابات شورایاریها در این دوره انجام گرفت و برای نخستینبار در ایران انتخابات در روز غیرتعطیل و در ماه رمضان برگزار شد. با این حال، بیش از نیم میلیون نفر در این دوره رأی دادند. ریاست این دوره بر عهده احمد مسجدجامعی بود که از سال 1386 تا 1392 ادامه داشت و در این دوره تعداد محلههای تهران به 374 محله افزایش یافت و نسبت به دورههای قبل شورایاری بیشتر در کانون توجه مسوولان قرار گرفت و دلیل این امر اقداماتی بود که توسط ستاد شورایاریها انجام شد.
انتخابات دوره چهارم شورایاریها اواخر سال 93 با سبکی متفاوت از دورههای گذشته برگزار شد و تعداد محلهها به 354 محله کاهش یافت و ساختمان ستاد از پارک شهر به میدان شعاع انتقال پیدا کرد و سامانه ارتباط سازمانی شورایاریها کاملاً مکانیزه شد. کارها به سمت تخصصی شدن و استفاده از ظرفیتهای موجود سوق داده شد. ریاست این دوره نیز بهعهده مرتضی طلایی بود.
با آغاز به کار شورای شهر تهران در دوره پنجم تغییراتی در هیات رییسه ستاد هماهنگی شورایاریهای شهر تهران صورت گرفت و در جریان پنجمین جلسه شورای شهر تهران (14 شهریور 96) با رأی اعضای شورای شهر تهران، اعضای ستاد شورایاریها مشخص شدند. اما از آنجا که وزارت کشور در سال 95 حکمی مبنی بر غیرقانونی بودن نهاد شورایاریها ایراد کرد و به همین دلیل از آن زمان اجازه برگزاری انتخابات شورایاریها داده نشد و اکنون بعد از گذشت 6 سال مجددا قرار است این انتخابات برگزار شود.
عملکرد شورایاریها مثبت یا منفی؟
یکی از مهمترین موضوعاتی که پیرامون شورایاریها وجود دارد، نحوه عملکرد آنها است و با گذشت زمان شاهد نظرات متفاوتی در خصوص عملکرد شورایاریها هستیم. برخی از صاحبنظران مرزهایی را برای فعالیت شورایاران مطرح میکنند و انتظارشان این است که بتوان ضوابط مشخص، روشن و مبتنی بر قانون آماده شود تا عملکرد شورایاران ضابطه مند شده و از پراکنده کاری و اختلافاتی که بین شورایاران وجود دارد کاسته شود. همچنین باید جلوی مداخلات برخی شورایاریها که به دنبال سودجوییهای شخصی، ایجاد اخلال و گذر از ضوابط شهری هستند، گرفته شود. در مجموع باید بتوان از این ظرفیت به گونهای که آثار مثبت و مفیدی برای شهر داشته باشند استفاده کرد و عملکرد نامطلوب برخی از شورایاریها نباید مانعی برای ادامه فعالیت کل شورایاریها باشد.
ابراهیم علیپور، کارشناس ارشد ارتباطات و عضو چهار دوره شورایاری در گفتوگو با «تعادل» به تشریح عملکرد شورایاریها طی چهار دوره گذشته پرداخت. به عقیده او این موضوع را باید از دو منظر مورد بررسی قرار داد. اول اینکه خود شورایارها چقدر توانستهاند موفق باشند و دوم اینکه مجموعه شهرداری و شورای شهر تا چه اندازه توانستهاند در جهت توانمند کردن و تقویت شورایارها گام بردارند و آنها را حمایت کنند.
علیپور در این باره گفت: بر اساس تجریبات خود که در چهار دوره شورایاریها حضور داشتم و نیز بر اساس تحقیقات انجام شده باید بگویم که شورایاریها موفقیتهای بسیار خوبی داشتهاند. اما از یک نقطه رنج میبرند، اینکه در عرصه رسانه و بیان عملکرد و فعالیتهای خود بسیار ضعیفاند. رسانه محیط حرفهای است و فعالیت در آن به سادگی ممکن نیست و در سالهای گذشته نیز رسانهها تمایل زیادی به پوشش اخبار شورایاریها نداشتهاند. البته طی چندسال اخیر نگرش مطبوعات به سمت شورایاریها تغییر کرد و تا حدودی اخبار شورایاریها موردتوجه قرا رگرفت . از سوی دیگر رسانه ملی نیز همواره با بیمیلی تمام این انجمن محلی را از خود دور نگه داشته، به همین دلیل است وقتی صحبت از شورایاریها میشود پرسش اصلی این است که آیا شورایاری موفق بودهاند و اساسا نیازی به حضور آنها در محلات احساس میشود یاخیر؟
او با تاکید بر اینکه طی سالهای اخیر عملکرد شورایاریها بسیار مثبت بوده است، توضیح داد: در این چهار دوره شما یک محله پیدا نمیکنید که شورایاری آن منفعل بوده وکارنکرده باشد. اما همانطور که گفتم در بیان عملکرد، مستندسازی و ارایه آمار و اطلاعات ضعیف هستند و به همین دلیل مرتب با این پرسش مواجه میشوند که چه کار کردهاید و معمولا درجواب این پرسش کارهای بزرگی که انجام شده در خاطر میماند و بسیاری از امور انجام شده به دلیل ضعف حافظه معمولا فراموش میشوند. بنابراین چنانچه عزمی برای گردآوری عملکرد شورایاریها به وجود بیاید، قطعا همه را شگفتزده خواهد کرد اعم از مردم و مسوولان.
نگرش منفی به شورایاری ها
این کارشناس ارشد ارتباطات درباره نگرش مدیریت شهری به شورایاریها نیز توضیحاتی ارایه کرد و گفت: در تمام چهار دوره شورایاریها، دید شهرداری به شورایاریها نگاه مثبتی نبوده واگر جایی هم توجهی به آنها شده حتما انتظاری از آن داشتهاند. همچنین به دلیل اینکه ترکیب شورای شهر هر 4 سال یک بار تغییر میکند، میتوان گفت شورایاریها در این دورههای 4 ساله دست به دست شدهاند و در هر دوره افکار غالب در شورای شهر بر مدیریت شورایاریها تاثیرگذار بوده است. این موضوع یکی از عواملی است که باعث شده شورایاریها نتوانند آنچنان که باید رشد کنند و به حیات و فعالیت خود در شرایط حداقلی ادامه دادند در صورتی که میتوانستند خیلی بهتر از این باشند.
او در ادامه تصریح کرد: در دوره شورای کنونی نیز این مشکل وجود دارد و نگاه صحیح و کاملی نسبت به شورایاریها وجود ندارد و حتی یک تعریف مشخص از شورایاری بین اعضای شهر و نیز بین شورایاران با شهرداری وجود ندارد.هر کدام از اینها یک نوعی شورایاری را تعریف میکنند و برداشتهای متفاوتی از آن دارند. در دوره گذشته حضور دبیران شورایاری مناطق در صحن شورای شهر تهران و ارایه گزارش عملکرد شورایاری محله و منطقه خود حاکی از توجه شورای شهر تهران به این انجمن محلی بود بطوری که هر هفته یک در میان شاهد حضور دبیران شورایاریها در صحن شورای شهر تهران بودیم که مسائل مختلفی را مطرح میکردند و حتی برخی از این مسائل باعث مصوبه شورای شهر تهران میشد.در یکی از جلسات شورای پنجم نیز آرش میلانی، عضو کمیسیون سلامت و محیط زیست شورا نسبت به این موضوع هشدار داد و قرار شد شرایط حضور شورایاران در صحن شورای شهر فراهم شود که تا امروز این اتفاق نیفتاده است.
فعالیت شورایارها فاقد ضمانت اجرایی است
این شورایار قدیمی در پاسخ به اینکه آیا میزان تاثیرگذاری شورایاریها به اندازهای بوده است که روی تصمیمهای مهم شهرداری اثرگذار باشد و بتواند شهرداری را از اتخاذ تصمیمی بازداشته یا آن را تشویق به انجام کاری کند، گفت: شهرداری یا سازمانهای دیگر در چنین شرایطی دنبال سند میگردند و میگویند باید بر اساس قانون ملزم به انجام یا عدم انجام کاری شویم. در شورایاری هم مهمترین سند، اساسنامه شورایاریها، شرح وظایف و مصوباتی است که در شورای شهر در مورد شورایاریها تصویب شده است و برای فعالیت شورایاریها سند راه است. در اساسنامه سه رکن اصلی برای وظایف شورایاری درنظر گرفته شده است مبنی بر وظیفه مشورتی، نظارتی و همکاری . در اصلاح جدید تعداد وظایف شورایها به 17 بند کاهش یافت.
او ادامه داد: در مجموع میخواهم بگویم هر سه بخش فاقد ضمانت اجرایی است یعنی چنانچه شورایاریها بهترین پیشنهادها را نیز مطرح کند، الزامی برای اجرای پیشنهاد آنها وجود ندارد و در اساسنامهای که جدیدا اصلاح شده، آمده است پیشنهادهای شورایاران محلهها در صورت تصویب شورای شهر قابلیت اجرایی خواهد داشت که این مانع بزرگی بر سر فعالیت شورایاریها محسوب میشود. این را باید درنظر داشت در شورایاریها مانند بسیاری از انجمنهای محلی افرادی با سلایق و انگیزههای مختلف وجود دارد. برخی افراد بعد از اینکه چند بار برخورد سرد از سوی مدیران ببینند سریعا انگیزههای خود را از دست داده و پیگیری خود را رها میکنند. از سوی دیگر عدهای نیز بسیار سختکوشند و میتوانند وظیفه نمایندگی خود را بهتر انجام دهند. بنابراین نمیتوان گفت در تمام محلات شورایارها توانستهاند به یک اندازه موفق باشند و در اتباطات خود با شهرداری موفق باشند. اما همانطور که گفتم هیچ محلهای را هم نمیتوان پیدا کنیدکه هیچ کاری انجام نداده باشد و فقط میزان فعالیتها متفاوت است.
مقاومت در برابر شورایارها
به گفته علیپور، شورایاران گاه پیشنهادهای بسیار خوبی دارند که شهرداری از قبول آنها سر باز میزند. او دلایل این امر از سوی شهرداری را متفاوت خواند وگفت: یک بخش آن مربوط به بودجه است و گاهی هم فکر میکنند که خودشان بهتر از شورایاریها میدانند و در کل یک مقاومت پنهان در بدنه شهرداری در برابر دیدگاهها و نظرات شورایاران وجود دارد.
فعالیت شورایاران مناطق مختلف
علیپور که خود سالها شورایار منطقه 18 بوده است، مهمترین کارهای انجام شده در این سالها توسط شورایاری این منطقه را اینگونه بر شمرد: طرح زیرگذر کردن راه آهن تهران – تبریز از جمله کارهای بزرگی بود که قسمت اعظم آن از پیشنهاد انجام کار تا مراحل بعدی توسط شورایاری منطقه انجام شد و شهرداری و شورای شهر در ادامه کارهای حمایتی را انجام دادند. همچنین آب منطقه از طریق منبع آب تامین میشد که در قالب تفاهمنامهای با سازمان آب آن را به آب شهری تهران متصل کردیم .گاز کشی محله نیز به همین طریق انجام شد.آسفالت کوچهها و معابر و جدولگذاریها نیز از جمله کارهایی بودکه شورایاری منطقه پیگیری کرد. ساخت چندورزشگاه، افزایش سرانه فضای سبز و ایجاد خدمات رفاهی نیز با پیگیریهای مداوم شورایاران شکل گرفت. در مجموع اگر بخواهم بیلان کاری شورایاری منطقه 18 را به عدد بگویم بیش از 200 مورد است . از آنجا که در این دوره برای حضور درشورایاری منطقه شرکت نکردم به زودی آمار فعالیتها و عملکرد چهار دوره را منتشر میکنم تا هم مردم منطقه و هم مدیران شهری از آن مطلع شوند.
به گفته این شورایار باسابقه، در محلات دیگر تهران نیز ساخت بسیاری از میادین میوه و تره بار نتیجه فعالیت شورایارها است.در ارایه امکانات رفاهی، طرحهای ترافیکی که یک کوچه یا خیابان را از بن بست درآورده یا بحثهای آسفالت و برخی آسیبهای اجتماعی، حضور شورایاریها به چشم میخورد که با پیگیریهای بسیار توانستهاند به نتیجه برسند.برای مثال در بحث امنیت اجتماعی کیوسکهای پلیس که در محلات مستقر شدهاند به دلیل تفاهمنامه ستاد شورایاریها با نیروی انتظامی بوده است.کمیته امداد و آموزش و پرورش از دیگر سازمانهایی است که شورایارها با آنها ارتباط نزدیکی دارند . در امور خیریه و توجه به مستمندان شورایارها در صف اول هستند.
آشنایی اندک مردم با شورایاران
علیپور در پاسخ به اینکه شهروندان تا چه اندازه با شورایاران محله خود آشنایی دارند، تصریح کرد: متاسفانه مردم شناخت کمی از شورایاران محله خودشان دارند. در پژوهشی که دو سال پیش انجام شده بود، میزان شناخت مردم 5 تا 8 درصد عنوان شد والان نیز شاید این شناخت به 20 درصد افزایش یافته باشد. علت اصلی آن هم عدم حضور فعال شورایارها در عرصه رسانه است . ما درشهری زندگی میکنیم که 9 میلیون نفر جمعیت دارد و در آپارتمانهای کوچک مردم از همسایه خود خبر ندارند و با وجود اینکه سالها در یک آپارتمان زندگی میکنند اما همدیگر را نمیشناسند بنابراین نمیتوان انتظار داشت که در سطح محله و منطقه افراد را بشناسند. در شرایطی که مردم انبوهی از مشکلات دارند و انزوا حرف اول را میزند این موضوع عجیب نیست.
او ادامه داد: از سوی دیگر شورایاران نیز به دلیل اینکه آموزشهای لازم را ندیدهاند در نتیجه با تکنیکهای برقراری ارتباط با مردم آشنا نیستند و صرفا از روی علاقه و تجارب شخصی خودشان عمل میکنند. برای مثال، ستاد شورایاریها باید مجامع عمومی فصلی برگزار کند و در هر سال 4 مجمع عمومی در مساجد و حسینیهها برگزار کند اما به غیر از تعدادی کمی از محلات بقیه محلهها این کار را انجام نمیدهند.همه اینها باعث شده تا شناخت مردم از شورایاریها شناخت اندکی باشد .
موفقترین شورایاران؟
به گفته این شورایار، شورایاران مناطق جنوبی موفقتر از سایر مناطق بودهاند. علیپور در این باره توضیح داد: مردم مناطق جنوبی ارتباط بیشتری با یکدیگر دارند و مهمتر اینکه به دلیل وجود مشکلات بیشمار مطالبات آنها نیز بیشتر است. جنس خواستههای مردم شمال و جنوب شهر تهران بسیار از هم فاصله دارد. در مناطق جنوبی شهر میزان شناخت مردم از شورایاری خیلی بالاتر از مناطق شمالی است اما در مجموع شناخت مردم از شورایاریها بسیار پایین است.
دلایل استقبال کم از انتخابات شورایاریها
4 مرداد ماه یعنی حدود 15 روز دیگر به انتخابات شورایاریها باقی مانده است و در این مدت هیچ نشان و آثاری از انتخابات پیش رو در سطح شهر وجود ندارد. علیپور در این باره گفت: تبلیغات انتخابات شورایاری در سطح شهر ضعیف است. زیرا در این دوره از انتخابات شورایاری، ستاد شورایاری به شکل ناباورانه لایه محله را از فرآیند انتخابات حذف کرده است. در دورههای قبل ستاد محله، هیات نظارت محله، هیات اجرایی محله و بعد منطقه و مرکز را داشتیم. این دوره اولین دورهای است که در سطح محله هیچ ساختاری نداریم و همهچیز در منطقه متمرکز شده است. منطقه نیز نمیتواند تمام محلات را پوشش دهد.طبیعی است که استقبال مردم کم شود. چیزی که در ثبت نامها خودرا نشان داد وتعداد ثبت نامها کم بود. تصور من بر این است که چنانچه روال همین گونه باشد شاهد افت مشارکت خواهیم بود. در دوره قبلی 570 هزار نفر و در دوره قبل از آن 520 هزار رای دادند اما با این وضعیت نمیتوان انتظار مشارکت گسترده شهروندان را داشت.
او در پاسخ به اینکه حذف محله در انتخابات چه تبعات دیگری در زمان انتخابات و بعد از آن دارد، اظهار کرد: یکی از مهمترین تبعات آن در زمان ثبت نام این بود که مردم میگفتند نمیدانند چه کسانی در محله شان کاندیدا شدهاند و نمیدانستند با چه کسانی باید ائتلاف کنند اما چنانچه ستاد محله وجود داشت همه متوجه میشدند که در محلهشان چه کسانی ثبت نام کردهاند و با همفکران خود ائتلاف میکردند. میدانید که ائتلاف باعث بالا رفتن میزان مشارکت میشود و کاندیدای منفرد معمولا شانس کمتری برای انتخاب شدن دارند.
علیپور ادامه داد: از سوی دیگر به دلیل اینکه کاندیدا باید روی پای خود بایستند و هیچ حمایت مالی برای تبلیغات دریافت نمیکنند با توجه به گرانی که وجود دارد نمیتوانند تبلیغات میدانی مناسبی داشته باشند. علاوه بر این نارضایتی اقتصادی که اکنون در بین اقشار مختلف مردم وجود دارد ممکن است بر کاهش مشارکت مردم تاثیر بگذارد. در نتیجه ما پیشنهاد دادیم تا دیر نشده کمیتههایی در ستاد مناطق به عنوان کمیتههای نواحی راهاندازی شود تا سطح مشارکت به محلهها نزدیک شود در غیر این صورت سرنوشت خوبی در انتظار شورایارها نخواهد بود
او در پاسخ به اینکه برای ارتقای سطح شورایارها چه میتوان کرد، پیشنهاد داد: اولین کاری که باید انجام بگیرد آموزش و توانمندسازی منتخبان است که معمولا این کار انجام نمیگیرد. افراد بعد از انتخابات گمان میکنند به تنهایی میتوانند کارهای خود را انجام دهند اما اینگونه نیست و اگر توانمندسازی انجام نشود چه بسا برخی شورایارها بعد از مدت کوتاهی دچار بیانگیزگی شده یا استعفا داده و کار را رها میکنند. زیرا وقتی با واقعیت رو به رو میشوند توان مقابله با آن را ندارند. این را هم باید در نظر گرفت که برای انجام فعالیت طولانی مدت داوطلبانه که هیچ نفع مادی ندارد انگیزهها هم چندان قوی نیست . بنابراین چنانچه ابزارهای لازم در اختیار آنها گذشته نشود طبیعی است که دلسرد خواهند شد.
این شورایار با اشاره به اینکه شورایاران بهترین تسهیلگران اجتماعی برای انجام الگوی همکاری مردمی در توسعه، نگهداشت و تغییرهای شهری-محلهای هستند، اظهار کرد: شورایاری، نهادی است با وظایف نظارتگونه، مشورتی، برنامهریزی وهمکاری وجذب ظرفیتهای مردمی؛ عمده تعاملات شورایاریها در سطح محله پیرامون فعالسازی سراهای محله و در سطح نواحی و مناطق با شهرداریهای مناطق ونواحی شکل میگیرد. همچنین در حوزههای مختلف فرهنگی، اجتماعی، آموزشی، بهداشتی، رفاهی وخدماتی شورایاریها تعامل وهمکاری مناسبی با شهرداری ونهادهای دیگر دارند وبه مردم محله خدماتی میدهند هرچند در این بخش هم معتقدم به دلیل عدم ثبات مدیریت شهرداری در سطح مناطق وتمرکز شورای شهر بر موضوعات دیگر سازماندهی وساماندهی مناسبی برای استفاده بهینه از ظرفیت شورایاریها در پیشبرد امور نشده است وتا وضعیت مطلوب فاصله زیادی داریم.
حمیدرضا جوادی یگانه، رییس ستاد اجرایی انتخابات شورایاریها درباره نحوه برگزاری انتخابات شورایاریها گفته بود: ستاد هماهنگی شورایاریها متشکل از 7 نفر از اعضای شورای شهر تهران نیز از دیگر ارکان اجرایی انتخابات این دوره هستند. هیات اجرایی مرکزی هم که رییس آن معاونت امور اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران است از دیگر ارکان انتخابات شورایاریها در این دوره است. هیات اجرایی مناطق شهر تهران نیز رکن دیگر این انتخابات هستند. همچنین 6 میلیارد تومان بودجه برای برگزاری انتخابات شورایاری در نظر گرفته شده و سعی داریم از ظرفیتهای فعلی شهرداری برای برگزاری این انتخابات استفاده کنیم.
به گفته جوادی یگانه، ۸۰۰۰ صندوق رأی در ۱۸۰۰ شعبه اخذ رأی در ۳۵۲ محله در نظر گرفته شده است. همچنین شورای شهر تهران تنها شرط برگزاری انتخابات را شرط سنی عنوان کرد و مطلب دیگری در مورد شروط برگزاری انتخابات نداشته است.