ایران میانسال شده است

ریحانه جاویدی|

سرشماری سال 1395 حکایت از آن دارد که در ایران سهم میانسالان از کل جمعیت کشور به 44.8 درصد رسیده است و با در نظر گرفتن سهم سالمندان، حدود 51 درصد از کل جمعیت ایران را میانسالان و سالمندان تشکیل می‌دهند. بر اساس آخرین گزارش بانک جهانی، نرخ باروری برای ایران ۲.۰۱ فرزند به ازای هر زن بوده، همچنین طبق گزارش سازمان ملل متحد اگر ایران به‌همین صورت به ادامه جایگزینی جمعیت بپردازد و برنامه‌ای برای تعادل آن نداشته باشد، تا 80 سال آینده جمعیت 80 میلیونی ایران به 31 میلیون خواهد رسید که حدود نیمی از آن، معادل 47 درصد را افراد بالای 60 سال در برمی‌گیرند از طرف دیگر بر اساس آمارهای وزارت بهداشت، ۳۰ سال دیگر۳۰ درصد از جمعیت ایران پیر می‌شوند با این وجود اگرچه از مدت‌ها قبل نسبت به پیری جمعیت ایران در سال‌های آینده هشدارهایی داده شده و ضرورت ایجاد تعادل در این موضوع مطرح است اما کارشناسان معتقدند نکته مهم در کنار سیاست‌های افزایش جمعیت، استفاده از پنجره جمعیتی و رسیدن به شکوفایی اقتصادی با استفاده از جمعیت فعال فعلی است. از سوی دیگر تاکید جمعیت‌شناسان بر این نکته بوده که اگر واقعا دولت به دنبال اجرای سیاست‌های افزایش جمعیت است باید این موضوع را در تمامی دستگاه‌های دولتی و با یک برنامه‌ریزی همه‌جانبه ده ساله دنبال کند تا به موازات افزایش جمعیت، زیرساخت‌های آموزشی، بهداشتی و خدماتی هم رشد کند.

    از شرایط کنترل موالید برای رونق اقتصاد استفاده نکردیم

اگرچه از مدت‌ها قبل هشدارهایی در راستای پیری جمعیت داده شده است اما کارشناسان معتقدند تنها آمار و ارقام رشد جمعیت کافی نیست، اگرچه باید برای افزایش جمعیت تلاش شود اما کیفیت زندگی و سلامت جمعیت نکته مهم‌ترین است که دولت‌ها باید به آن توجه کنند. شهلا کاظمی پور جمعیت شناس و عضو هیات علمی دانشگاه تهران، درباره این موضوع به «تعادل» گفت: اساسا در تمامی کشورهای دنیا در یک برهه زمانی موالید و مرگ و میر هر دو بالا بود و ایران هم از این قاعده مستثنی نبود اما از یک زمانی به بعد شاهد آن بودیم که مرگ و میر کاهش پیدا کرد اما نرخ موالید تغییری نداشت که این عامل سبب شد تا جمعیت رشد داشته باشد و بازه زمانی دو برابر شدن جمعیت هم کم شود. برای مثال در ایران سال 1335، جمعیت 20 میلیون نفر بود که در سال 1355 به 40 میلیون نفر رسید که این رشد جمعیت تا دهه 60 هم در ایران ادامه داشت. به دنبال این وضعیت به دلیل آنکه رشد اقتصادی پاسخگوی موالید نبود از اواخر دهه 60 سیاستمداران به فکر برنامه‌های کنترل جمعیت افتادند چون اقتضای آن زمان بود.اما اکنون شاهد آن هستیم که متولدان دهه 50 و 60 به سمت سالخوردگی حرکت می‌کنند بنابراین نگرانی از کاهش رشد جمعیت ایجاد شده که نگرانی به جایی هم هست.

او افزود: 30 سال دیگر23 تا 24 درصد جمعیت ایران سالخورده است و این مسیری است که تمام دنیا از ژاپن تا اروپا طی کرده اما تفاوتی که میان ایران و سایر کشورها هست این است که در این کشورها از مقطع زمانی کاهش جمعیت برای شکوفایی اقتصادی استفاده کردند و بعد به فکر افزایش جمعیت چه با باروری چه با مهاجرپذیری افتادند اما در ایران ما نتوانستیم از زمان کاهش موالید به درستی استفاده کنیم. در شرایط فعلی اگر به دنبال افزایش جمعیت هستیم باید یک مدت زمان ده ساله برای رساندن زیرساخت‌ها به حد استاندارد تلاش کنیم.اگر رشد اقتصادی کشور سه برابر رشد جمعیت بود این سیاست‌های فعلی جواب می‌داد اما در شرایط فعلی که رشد اقتصادی منفی است بنابراین باید برنامه‌ریزی‌ها تغییر کند. کاظمی‌پور بیان کرد: قطعا باید سیاست‌های افزایش جمعیت داشته باشیم اما با به یک جمعیت سالم نیاز داریم بنابراین در شرایطی که سرانه آموزش کم است، بهداشت و بیمه هنوز همگانی نشده، هیچ فکری برای اوقات فراغت کودکان نکردیم، باید اندکی در سیاست‌های افزایش جمعیت تامل کنیم. کیفیت زندگی افراد هم مهم است. به‌طور کلی سه عامل روی افزایش جمعیت تاثیر دارد، ولادت، مهاجرپذیری و کاهش مرگ و میر، بنابراین می‌توان به جای آنکه روی ولادت تمرکز زیادی کرد روی کاهش مرگ و میر تاکید کنیم. ما جمعیت زیادی را سالانه بر اثر حوادث از دست می‌دهیم، بیماری‌ها و محیط‌زیست آلوده افراد را تهدید می‌کند و از طرف دیگر شاهد افزایش مهاجرت جوانان هستیم که همه این عوامل جمعیت را کم می‌کند.

    نرخ باروری باید به بالای سه فرزند برسد

اظهارات کاظمی‌پور در حالی است که روز گذشته مشاور عالی وزیر بهداشت با اشاره به مهم‌ترین چالش‌های جمعیتی کشور و ارایه راهکار برای آنها اعلام کرد: در۳۰ سال آینده ۳۰ درصد از جمعیت ایران پیر خواهند شد. محمداسماعیل اکبری، درباره این موضوع بیان کرد: طی سال‌های اخیر میزان باروری کلی، یعنی تعداد بچه‌هایی که یک خانم در سن باروری به دنیا می‌آورد، ‌کاهش پیدا کرده است. با وجود کاهش نرخ باروری در تمام دنیا از جمله ایران، باز هم جمعیت رشد کرده است و هیچ کشوری نیست که در کنار کاهش نرخ باروری، رشد جمعیت نداشته باشد. تقریبا در دنیا سالانه حدود ۸۳ میلیون نفر به جمعیت اضافه می‌شود. در کشور ما نیز سالانه قریب به یک میلیون نفر به جمعیت کشور اضافه می‌شود. بنابراین هم جمعیت رشد می‌کند و هم نرخ باروری کاهش می‌یابد. نتیجه این موضوع این است که جمعیت به سمت پیری می‌رود

اکبری بیان کرد: در عین حال باید توجه کرد که پدیده پیری جمعیت به‌ویژه در کشورهای ثروتمند و غربی هم اتفاق افتاده است، اما اتفاق بدی که افتاده این است که در کشور ما سرعت رشد پیری دارد از همه جا جلو می‌زند؛ به‌طوری‌که در ۲۰ سال آینده ۲۰ درصد جمعیت‌مان پیر خواهند بود و در ۳۰ سال آینده ۳۰ درصد جمعیت ایران پیر می‌شوند. یعنی از هر سه فرد یک نفر پیر خواهد بود.

حال فرد پیر قاعدتا قدرت تولید ندارد و فرد دیگری باید خرجش را بدهد. افرادی که اکنون ۴۰ ساله‌اند، ۲۰ سال دیگر ۶۰ ساله شده و به گروه پیرها می‌پیوندند. حال در کشور ما به‌طور متوسط ۳۸ درصد افراد پیر شغل دارند و ۶۰ درصدشان سواد دارند. بنابراین در گروه سالمندان ۴۰ درصد بی‌سوادند و ۶۰ درصد شغل ندارند. بنابراین این افراد روی دست جوانان کشور می‌مانند.  او با بیان اینکه نرخ باروری در کشور باید به بالای سه فرزند برسد، ‌گفت: یعنی تعداد بچه‌ها در هر خانوار نباید کمتر از سه فرزند باشد تا به جمیت نرمال برسم. در حال حاضر نرخ باروری ما ۲.۰۱ است. نرخ جایگزینی در کشور ما با نرخ جایگزینی در کشورهای دیگر متفاوت است. به نظر من هیچ نرخ جایگزینی زیر سه به ما کمک نمی‌کند و حداقل باید به سه برسیم. وقتی می‌خواهیم مردم سه بچه دنیا آورند، باید مانند تمام دنیا به خانواده‌ها تسهیلات بدهیم. به عنوان مثال در بسیاری از کشورهای اروپای شرقی خانه رایگان می‌دهند. در بسیاری از کشورها مانند فرانسه افراد از مالیات معاف می‌شوند. در کانادا اگر کسی سومین بچه‌اش به دنیا بیاید، پدر و مادر حقوق می‌گیرند، اما تا زمانی که کودک به سن مدرسه برسد، ‌در خانه می‌مانند. همه دنیا به این فکر افتادند که خطاهای گذشته‌شان را در حوزه جمعیت جبران کنند وی تاکید کرد: وضعیت جمعیتی ما واقعا نگران‌کننده است و کمتر از ۳۰ سال آینده جمعیت ما پیر می‌شود. این یک واقعیت است که کودکان آینده ما باید به‌طور متوسط پنج نفر را حمایت کنند. حال شما هزینه‌های زندگی در ۲۵ سال آینده را تصور کنید. طبیعتا یک سفره خشک و خالی نمی‌تواند نان همه را تامین کند. اکبری با بیان اینکه در حال حاضر ۹.۸ درصد جمعیت‌مان سالمند است و هنوز جمعیت‌مان جوان است، افزود: تا ۲۵ سال آینده پنجره جمعیتی‌ کشور باز است و جزو کشورهای جوان محسوب می‌شویم. اما نباید در این سال بایستیم؛ چراکه اگر نرخ باروری بالا نرود، دچار مشکل می‌شویم. باید بدانیم که از ۲۰ سال آینده بالای ۲۰ درصد جمعیت‌مان سالمند هستند و این یعنی از هر پنج نفر یک نفر سالمند خواهد بود. از چهار نفر باقیمانده نیز ۱.۵ نفر زیر ۱۵ سال است و به این ترتیب ۲.۵ نفر باقی می‌ماند که آن هم در ۳۰ سال آینده به یک نفر تقلیل می‌یابد. از طرفی تمام بیماری‌های غیرواگیر اعم از فشار خون، دیابت، سرطان و... مربوط به دوره سالمندی است. بنابراین بودجه وزارت بهداشت باید چندین برابر شود تا فردی را که مولد هم نیست درمان کند؛ چراکه نمی‌شود آنها را رها کرد. زیرا امید به زندگی‌مان پایین می‌آید.