پرونده خیابان «ویلا» روی میز شورای شهر

گروه راه و شهرسازی| آزاده کاری|

معمولا مردم یک شهر به نوع خیابان‌ها و شیوه تردد در آنها عادت می‌کنند. تهران طی سال‌های اخیر بسیار رشد کرده و گسترده شده و کوچه و خیابان‌های بسیاری به آن اضافه شده است. بسیاری از کوچه‌ها و معابر فرعی و حتی اصلی به دلیل ساخت و سازهای جدید، ‌ساخت مترو و خطوط «بی‌آرتی» تغییر شکل داده‌اند یا کاربری آنها تغییر کرده است. با وجود این، تهران هنوز خیابان‌های قدیمی بسیاری دارد که برای شهروندان این شهر خاطره‌انگیز هستند مانند بخشی از خیابان ولیعصر (از تقاطع شهید بهشتی تا چهارراه پارک‌وی) که بعد از یک طرفه شدن آن شوک بزرگی به شهروندان وارد شد. اقدامی که بسیاری از کارشناسان و نیز نمایندگان مجلس نیز با آن مخالفت کرده و معتقد بودند یک طرفه کردن خیابان‌ها فقط نقش مسکن را دارد و راه‌حل مناسبی برای حل مشکل ترافیک شهر نیست. اما از آن جا که مردم ما در برابر هر نوع تغییری انعطاف پذیرند در نتیجه خیلی زود موضوع را پذیرفتند. واقعیت این است در دوران مدیریت محمدباقر قالیباف بر شهر تهران چهره شهر بسیار تغییر کرد و هر چند در ظاهر پروژه‌های بزرگی در سطح شهر ساخته شد اما نتیجه آن چیزی جز افزایش مشکلات شهر نبود. برای مثال، ساخت پل صدر که هزینه هنگفتی برای شهرداری در برداشت و مدیران شهری به آن افتخار می‌کردند اما به گفته کارشناسان هیچ تاثیری در کاهش ترافیک این منطقه نداشت. حتی برخی اعضای شورای چهارم مانند رحمت‌الله حافظی معتقد بودند برای ساخت پل صدر یک صفحه کار مطالعاتی انجام شده است. در واقع با گذشت بیش از 5 سال از افتتاح پل طبقاتی صدر، این پرسش هنوز برای بسیاری از متخصصان شهری مطرح است که 1300 میلیارد تومان از پول مردم برای ساخت این پل به عنوان یکی گرانترین پروژه‌های شهری، با چه توجیه علمی هزینه شده است؟ سال 96 نیز علی خاکساری، عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی و متخصص حوزه حمل و نقل شهری عنوان کرده بود که باید منتظر تخریب پروژه پل صدر در 10 سال آینده باشید.

  یک طرفه شدن خیابان ویلا

پل صدر تنها نمونه‌ای از اشتباهات مدیریت شهری طی سال‌های گذشته است، اما هنوز هم شاهد این هستیم که شکل و شمایل برخی خیابان‌های شهر به دلایل مختلف از جمله اصلاح ترافیکی یا احداث پیاده راه تغییر می‌کنند. نمونه اخیر آن یک طرفه شدن خیابان ویلا است. روز دوشنبه (۲۴ تیر ماه) خیابان استاد نجات‌الهی (ویلا) به دلیل تبدیل به گذر صنایع‌دستی، از جنوب به شمال یک‌طرفه شد که این امر اعتراض جمعی از کسبه محل را به دنبال داشت. نه تنها کسبه و اهالی محل از این موضوع اطلاع نداشتند و به آنها توضیحی درباره یک طرفه شدن خیابان داده نشده بود بلکه اعضای شورای شهر نیز از آن بی‌خبر بودند از جمله علی اعطا، سخنگوی شورای شهرعنوان کرد که از طریق رسانه‌ها متوجه این موضوع شده است.

مسگر نجاتی، معاون حمل و نقل و ترافیک شهرداری منطقه ۶ شهرداری تهران دلیل یک طرفه شدن خیابان نجات‌اللهی را اینگونه توضیح داد: «یک طرفه شدن خیابان شهید نجات‌اللهی (ویلا) در پی مطالعات فنی و کارشناسی و به منظور عریض شدن پیاده‌روها و با توجه به تعریف گذر صنایع دستی برای این معبر اجرایی می‌شود تا شهروندان امکان تردد راحت‌تر و بهره مندی بهتر از فضای گذر را داشته باشند.»

  یک‌طرفه شدن خیابان ویلا آزمایشی است

بعد از اعتراضات کسبه خیابان ویلا به این موضوع سردار محمدرضا مهماندار، رییس پلیس راهنمایی و رانندگی تهران بزرگ توضیحاتی را در مورد یک‌طرفه شدن خیابان شهید نجات‌اللهی (ویلا) ارایه کرد.به گفته او این کار با توجه به درخواست شهرداری تهران برای اجرای گذر صنایع دستی انجام شده است. مهماندار درباره انتقاد برخی از شهروندان از تغییر مسیر صورت گرفته نیز گفت: «اجرای این طرح آزمایشی بوده و در طول اجرای آزمایشی آن مشکلات را احصا می‌کنیم و پس از آن با جمع‌آوری تمامی مسائل تصمیم‌گیری نهایی در این مورد انجام خواهد شد.»

به گزارش «تعادل»، پیاده‌راه‌سازی معابر در اصطلاح به معنای خالی کردن سطح معبر از حضور و عبور خودرو است که تنها به عبور و مرور پیاده‌ها اختصاص پیدا می‌کند. در این تعریف، جداره‌های معبر پیاده به منظور تأمین نیازهای عابر پیاده، تأمین منظری چشم نواز، تأمین امکانات مناسب و همچنین دسترسی‌های لازم طراحی می‌شود. رشد و توسعه فعالیت‌های اقتصادی و تجاری، افزایش ایمنی و راحتی عابران پیاده، حضور گسترده مردم در پیاده راه و به دنبال آن رونق کسب و کار از جمله پارامترهای اجتماعی- اقتصادی قابل توجه در طرح پیاده راهسازی خیابان‌های شهری محسوب می‌شود. در طرف مقابل از دیدگاه حمل ونقل و ترافیک طرح‌های پیاده راهسازی می‌تواند باعث محدودیت دسترسی‌ها و تغییر ساختار شبکه خیابانی شود. بنابراین پیاده راهسازی معابر موضوعی است که دارای ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی، زیست محیطی، ترافیکی و... است و در امکان سنجی تحقق آن باید مزایا و معایب طرح و جنبه‌های مختلف آن را مورد بررسی قرار داد که باعث پیچیده شدن مساله می‌شود.

محمدعلی کرونی، دبیر کمیسیون حمل و نقل شورای شهر تهران در گفت‌وگو با «تعادل» درباره مفهوم پیاده راه توضیحاتی ارایه کرد و گفت: احداث پیاده راه‌های موقت از جمله ابتکارات نوین در شهرهای پیشرفته است که ورود سواره به معابر را بطور موقت ممنوع می‌کند تا شهروندان از این معابر برای فعالیت‌هایی نظیر پیاده روی، دوچرخه سواری و سایر فعالیت‌های اجتماعی استفاده کنند. این مفهوم امروزه تحت عنوان «خیابان‌های باز»شناخته می‌شود.امروز نمونه‌های بسیاری از خیابان‌های باز را در نقاط مختلف دنیا می‌توان مشاهده کرد که عموماً در روزهای پایان هفته سطح سواره رو به پیاده و دوچرخه اختصاص می‌یابد.

از جمله مزایای معرفی شده برای ایده خیابان‌های باز می‌توان به افزایش تعاملات اجتماعی، ایجاد انگیزه و تمایل در مدیران شهری جهت افزایش فضاهای عمومی فرصتی برای فعالیت‌های هنری، خرده فروشی‌ها، سازمان‌های غیر انتفاعی اشاره کرد.

  یکشنبه در شورا بررسی می‌شود

او درادامه درباره یک طرفه شدن خیابان نجات‌اللهی صحبت کرد و با انتقاد از اینکه از کمیسیون حمل و نقل درخواست نشد تا به این موضوع ورود پیدا کند، ‌گفت: نظر کمیسیون فرهنگی و اجتماعی بر این است که باتوجه به کاربری‌های تجاری این خیابان تبدیل به گذرصنایع دستی، گردشگری و فرهنگی شود. اما موضوع این است که اکنون عرض خیابان بسیار کم است و امکان چنین بهره‌برداری از آن وجود ندارد. با وجود این شهرداری منطقه با هماهنگی پلیس راهور این کار را شروع کردند. اما نیاز است یک لاین پیاده به آن اضافه شود و یک لاین هم برای پارک ماشین‌ها تعبیه شود، بنابراین چاره‌ای جز یک‌طرفه کردن خیابان نبود.

کرونی با اشاره به اعتراضات اهالی محل وکسبه به این موضوع تصریح کرد: با توجه به اعتراضات اهالی و نیز ترافیکی که به معابر همجوار منتقل می‌شود، قرار است روز یکشنبه در کمیسیون مشترک فرهنگی و حمل و نقل این موضوع مورد بررسی قرار گیرد و جزییات آن بررسی شود اگر به این نتیجه رسیدیم که این کار شدنی است آن را باسرعت بیشتری پیش می‌بریم، در غیر این صورت چنانچه کمیسیون حمل ونقل متقاعد نشود مخالفت خود را با جدیت ابراز می‌کنیم.

هر چند کرونی عنوان می‌کند این کار با هماهنگی کمیسیون فرهنگی شورای شهر انجام شده است اما این سوال مطرح است زمانی که تغییرات ترافیکی معابر صورت می‌گیرد آیا کمیسیون حمل و نقل نباید در جریان باشد و تازه بعد از اجرای طرح و شروع انتقاد‌ها به این موضوع ورود پیدا کند؟ قطعا کمیسیون فرهنگی شورا مرجع مناسبی برای ایجاد این نوع تغییر کاربری معابر نیست و باید کمیسیون‌های تخصصی به آن ورود پیداکنند.

دبیر کمیسیون حمل و نقل شورای شهر در پاسخ به اینکه آیا شهرداری الزام دارد برای تغییر و اصلاح کاربری‌ها به شورای شهر اطلاع دهد یا خیر، تصریح کرد: شهرداری برای اینگونه موارد الزامی برای اطلاع‌رسانی به شورای شهر ندارد. در شهرداری کمیته معابر وجود دارد که باهمکاری پلیس راهور این قبیل امور را انجام می‌دهد و کمیته تصمیم می‌گیرد که تردد در معابر به چه صورت باشد اما درصورتی که مقیاس کار بزرگ باشد مانند پیاده راه 17 شهریور، خود شهرداری اقدام به کسب مجوز از شورای شهر می‌کند تا با اختیار و قدرت بیشتری کار را انجام دهد.درباره خیابان نجات‌اللهی دوستان شهرداری ابتدا به این نتیجه رسیدند که مقیاس کار به اندازه‌ای نیست که نیاز به مجوز شورا داشته باشد اما اکنون بعد از بالا رفتن اعتراض‌ها به این نتیجه رسیده‌اند که مجوز شورای شهر تهران را بگیرند، بهتر است.

  احتمال پیاده‌راه شدن میدان امام خمینی

او با تاکید بر اینکه نحوه شروع این کار مناسب نبود، عنوان کرد: به غیر از کمیسیون فرهنگی باقی اعضای شورا از این طرح اطلاع نداشته‌اند و موافقت اهالی و کسبه محل نیز جلب نشده است.رویکرد مدیریت جدید شهری این است که در برخی نقاط شهر بحث انسان محوری را پیاده کند اگر بخواهیم با رویکرد مدیریت جدید پیش برویم باید بپذیریم که در آینده نزدیک در یکسری خیابان‌های شهر این اتفاق خواهد افتاد.

شاید در میدان امام خمینی نیز شاهد این تغییر باشیم و بخشی از این خیابان تبدیل به پیاده راه شود و تردد خودرو‌ها را حذف کنند.به هر حال این رویکرد در شهرداری وجود دارد اما به نظرم نحوه اجرای آن نیاز به تفکر بیشتر و جذب نظر ذی نفعانی که درگیر این قضیه خواهند شد، ‌دارد.

از سوی دیگر بهتر است در موارد اینچنینی نظر شورا را نیز اخذ شود که مشکلی به لحاظ دوگانگی نظرات ایجاد نشود.

همان‌طور که کرونی عنوان کرد، بر اساس سیاست مدیریت شهری برای تبدیل تهران به شهری انسان‌محور اجرای چنین طرح‌هایی در دستور کار قرار دارد. در واقع رویکرد پیاده‌محوری و شهرهای انسان‌محور چندسالی است که در راستای اجرای سیاست‌های کاهش آلودگی هوا و ترغیب مردم به کاهش استفاده از خودروهای شخصی و بطور کل دست‌یابی به شهرهای پاک، در کشور باب شده است. طرح‌هایی که قبلا نظیر آن را در تهران دیده‌ایم که برخی با شکست مواجه شدند و برخی هم موفقیت‌آمیز بوده‌اند. برای مثال، پیاده‌راه 17 شهریور یکی دیگر از اشتباهات مدیریت قالیباف بر شهر تهران به شمار می‌رود. این خیابان بدون توجه به نقش دسترسی آن و نوع کاربری‌های غیرجذابش برای عابران (نمایشگاه‌های اتومبیل و موتورسیکلت و…)، به پیاده راهی میان میدان امام حسین(ع) و میدان شهدا و با هدفی ایدئولوژیک تبدیل‌شد.

 محمد علیخانی رییس کمیسیون عمران شورای شهر درباره این پیاده راه گفته بود: «این طرح غیرکارشناسی و غلط بدون انجام مطالعات، انجام شده است. این طرح علاوه بر وارد کردن خسارت و آسیب مستقیم به حدود هزار واحد صنفی، حدود 10 هزار شغل و خانواده را نیز متاثر کرد.»

پیاده راه 17 شهریور اواخر سال 91 طراحی و ساخته شد و با وجود اینکه در شورای چهارم نیز عده‌ای مخالف اجرای آن بوده و آن را فاقد انجام کار کارشناسی می‌دانستند اما درنهایت به بهره‌برداری رسید.از همان آغاز مردم و اعضای شورا با ادامه اجرای این پروژه مخالفت می‌کردند. حتی مهدی چمران، رییس سابق شورای شهر که همواره از قالیباف و طرح‌هایش حمایت می‌کرد در مخالفت با این طرح گفته بود: «شهرداری هیچ صحبت منطقی درباره این طرح نداشته جز اینکه به زور می‌خواهد این کار را انجام دهد و حتما شورای شهر هم کاره‌ای نیست.»

اما محمدباقر قالیباف، شهردار وقت تهران نیز که در زمان فعالیت شورای دوره سوم اعلام کرده بود این پروژه پشتوانه یک دهه کار مطالعاتی دارد، به هر ترتیب پروژه را بدون توجه به اما و اگرهای فراوانی که درباره آن وجود داشت، به اتمام رساند. به مرور زمان گله و شکایات مردم و اعضای شورای شهر از پروژه آغاز شد اما شهرداری تهران تلاش کرد با اقدامات فرهنگی و اجتماعی مختلف به این پیاده راه جان ببخشد اما در عمل موفقیت چندانی کسب نکرد.

این در حالی است که وقتی مدیریت شهری یک راه و گذر را به پیاده راه تبدیل می‌کند، باید این مساله و تبعاتش را در بعد کلان مورد بررسی قراردهد، اینکه عبور و مرور ماشین‌ها و تردد پیاده‌ها و در مجموع جریان زندگی شهری در این منطقه بعد از اجرای این تصمیم چه شکلی خواهد یافت.باید توجه شود اصلا اصل پیاده راه‌سازی در این منطقه ضرورت دارد یا نه که متاسفانه در این پروژه به نظر می‌رسد هیچ‌کدام از موارد مدنظر قرار نگرفته است.

در نهایت درسال 95 به دلیل اعتراض گسترده اهالی وکسبه شهرداری مجبور شد بخشی از این پیاده راه را به روی خودروها باز کند و اعضای شورای پنجم نیز در سال 96 تصویب کردند که این پیاده راه بطور کامل جمع‌آوری شود.کاری که تا امروز انجام نشده است.

  نمونه‌های موفق؟

البته پیاده‌محور کردن معابری که در دوره گذشته مدیریت شهری انجام شد، ‌نمونه‌های موفق هم دارد. از جمله خیابان برادران مظفر در تقاطع خیابان انقلاب. پیاده محور کردن محور پانزده خرداد نیز از دیگر تجربه‌های موفق در این زمینه به شمار می‌رود. این در حالی است که پیاده راه کردن برخی خیابان‌ها مانند سپهسالار به ضرر کاسبان این خیابان بوده است.

 به گفته کرونی اما بیشترین آمار مراجعه به کمیسیون حمل و نقل در خصوص اعتراض به پیاده راه 17 شهریور بوده و نامه‌های بسیاری نیز به این کمیسیون ارسال شده است.

او در این باره توضیح داد: تقریبا تمام اهالی و کسبه این محله خواهان بازگشایی این پیاده راه هستند و در این دو سال نیز بیشترین بازدید اعضای شورا و کمیسیون حمل و نقل نیز از این محله بوده است.به همین دلیل هاشمی رییس شورای شهرنامه‌ای به شهردار، معاونت حمل و نقل و نیز شهردار منطقه نوشته و خواستار این شدند که هر چه سریع‌تر این پیاده راه به‌طور کامل بازگشایی شود.

او با بیان اینکه روند بازگشایی پیاده‌راه به کندی صورت می‌گیرد، اظهار کرد: اگر شهردار منطقه در اجرای این کار تعلل می‌کند شاید به این دلیل است که هنوز به صورت کامل مجوز بازگشایی پیاده راه را دریافت نکرده است.البته بازگشایی کامل نیز هزینه‌هایی دارد.فضای سبز و باغچه‌هایی که احداث شده باید تخریب شود. با توجه به اینکه خیابان سنگفرش شده تردد موتورسیکلت‌ها با خطر انجام می‌شود و در کل باید مجددا این میدان را برای تردد خودروها آماده کرد.در مجموع نظر شورا به شکل قطعی این است که این محور بطور کامل بازگشایی شود.

یکی دیگر از خیابان‌های شهر که مردم امکان تردد در آن را ندارند. خیابان «مردم» در جوار مجلس است. اوایل شهریور ماه سال 96 و در راستای توسعه محوطه ساختمان مجلس شورای اسلامی، مسیرهای ورود و خروج خیابان مردم در ضلع شرقی ساختمان مجلس و حد فاصل خیابان دیالمه تا مجاهدین بسته شد و وسایل نقلیه از این زمان به بعد به ناچار از مسیر جایگزین یعنی خیابان آجانلو استفاده می‌کنند؛ اقدامی که رییس مجلس شورای اسلامی آن را مورد تأیید و موافقت مدیریت شهری دوره قبل می‌داند و اعضای کنونی شورای شهر در این باره نظر دیگری دارند.

 آن زمان گفته شد که شهرداری تهران خیابان را به مجلس واگذار کرده، موضوعی که تا امروز در هاله‌ای از ابهام قراردارد.

این در حالی است که بنا بر ماده 55 قانون شهرداری‌ها، واگذاری خیابان مردم به مجلس غیرقانونی تلقی می‌شود، ناگفته پیداست انتقال بار ترافیکی خیابانی که پیش از این 2200 مورد تردد را در هر ساعت پشتیبانی می‌کرد، به خیابانی که تردد آن 900 مورد است، معضلات ترافیکی فراوانی را در منطقه بهارستان ایجاد کرده است.

تصرف خیابان مردم توسط مجلس قانون گذار و حاشیه‌هایی که در رابطه با این اتفاق به وجود آمد، اعضای شورای شهر پنجم را بر آن داشت تا جلسه‌ای را با ریاست مجلس شورای اسلامی برگزار و این مساله مهم را حضوری پیگیری کنند. در این جلسه علی لاریجانی، رییس مجلس شورای اسلامی به اعضای شورای شهر گفت: «این خیابان در دوره مدیریت قبلی از شهرداری تهران خریداری و در ازای آن پول هم پرداخت شده است.»

آن زمان محمد سالاری، عضو شورای چهارم و پنجم شورای شهر در رابطه با جزییات جلسه با رییس مجلس و همچنین نظر شخصی خود به رسانه‌ها گفت: آقای لاریجانی در خصوص تصرف خیابان مردم عنوان کردند که در زمان آقای قالیباف این توافق انجام و این خیابان به محدوده مجلس اضافه و هزینه آن نیز به شهرداری وقت پرداخت شده است، حال آنکه طبق استعلامی که از شهرداری صورت گرفت، مشخص شد که اطلاعاتی در این زمینه وجود ندارد و مجلس نیز رقمی به خاطر این مساله به شهرداری پرداخت نکرده است.

او با اشاره به اینکه تاکنون مدارکی مبنی بر فروش این خیابان به دست ما نرسیده است، ادامه داد: آقای لاریجانی عنوان کرد که طرح ساخت و سازهای اطراف بهارستان به همراه خیابان مردم مورد تایید مدیریت شهری گذشته بوده است. این در صورتی است که مجلس در رابطه با این موافقت اسناد خود را ارایه نمی‌کند.

این در حالی است که چندی پیش سالاری در اظهارنظری متفاوت با آن چه بعد از این جلسه اظهار کرده بود، با اشاره به مساله انسداد خیابان مردم در ضلع شرقی ساختمان گفت: به گفته رییس مجلس در جلسه با اعضای شورای شهر تهران، این خیابان در راستای طرح الحاق خیابان مردم به محوطه مجلس شورای اسلامی که با همراهی وزارت مسکن تهیه شده بود، در دوره مدیریت شهری سابق توسط مجلس خریداری و پول آن به شهرداری پرداخت شده است.

کرونی درباره خیابان مردم نیز توضیحاتی به «تعادل» ارایه کرد و گفت: من دراین دوره سندی مبنی بر فروش خیابان مردم به مجلس ندیده‌ام و مطمئنم در این دوره این اتفاق نیفتاده است و هیچ سند مکتوبی هم در این خصوص وجود ندارد. به گفته او، معابر جزو اموال عمومی محسوب شده و شهرداری حق فروش آن را به هیچ سازمان و ارگانی را ندارد. اکنون نیز در برنامه کوتاه‌مدت شهرداری، ‌برنامه‌ای برای رفع این مشکل وجود ندارد.در واقع کمبود نقدینگی به شهرداری اجازه نمی‌دهد در بحث پروژه‌های سنگین و هزینه بر ورود پیدا کنند.

هنری‌ترین  خیابان  تهران

خیابان ویلا یکی از خیابان‌های مرکز شهر تهران است که پیشینه‌ زیادی دارد و در گذشته جز محدوده‌های اعیان‌نشین تهران محسوب می‌شده است. اغلب ساکنان خانه‌های اطراف این خیابان جزو ارامنه بودند و هستند و یکی از بارزترین نشانه‌های این حضور پررنگ، وجود کلیسای «سرکیس مقدس» در قسمت شمالی خیابان نجات‌اللهی یا همان خیابان ویلاست. این خیابان که جهتی شمالی-جنوبی دارد از خیابان انقلاب در سمت جنوب آغاز شده و پس از عبور از خیابان کریمخان به خیابان سرو در سمت شمال منتهی می‌شود. این خیابان ما بین و به موازات خیابان‌های قرنی و حافظ قرار دارد.خیابان ویلا پس از انقلاب به‌منظور بزرگداشت کامران نجات‌اللهی به این نام تغییر یافت.

شاید بتوان خیابان استاد نجات‌اللهی را به‌واسطه فروشگاه‌های متعدد صنایع‌دستی، به نوعی هنری‌ترین خیابان تهران نامید. خیابان ویلا و طالقانی در دهه ۴۰ خورشیدی دارای اهمیت بودند، تا آنجا که هتل‌های مدرن در اطراف آن ساخته شد و این ساختمان‌ها هنوز هم در اطراف آن دیده می‌شوند. هتل‌های انقلاب، مرمر، هویزه و… به دلیل تردد و حضور دایمی تجار ایرانی و خارجی در این محدوده و حضور در ساختمان اتاق بازرگانی شکل گرفتند.

در همین راستا مراکز متمرکز خرید صنایع دستی ایران و لوکس‌فروشی‌ها در خیابان ویلا و داخل خیابان طالقانی شکل گرفتند که به اهمیت حضور تجار ایرانی و خارجی در این خیابان تأکید داشت و نشانی از حمایت بازرگانان ایرانی از صنایع دستی در هدیه دادن کالاهای ایرانی داشته و دارد.