پسماندهای بیمارستانی و مجرمانی که محاکمه نمی‌شوند

روزانه حدود 100 تن پسماند پزشکی از نوع زباله‌های عفونی و زباله‌های تیز و برنده تنها از مراکز درمانی سطح شهر تهران به سازمان مدیریت پسماند شهرداری تحویل داده می‌شود اما این وضعیت در حالی است که تکلیف پسماندهای پزشکی سایر مراکز خرد درمانی از جمله هزاران مطب فعال معلوم نیست. از طرف دیگر روند بی‌خطرسازی و امحای زباله‌های بیمارستان‌ها هم آنچنان اصولی انجام نمی‌شود و آن‌طور که مسوولان سازمان حفاظت محیط‌زیست می‌گویند وضعیت در شهرستان‌ها به سبب کمبود نظارت از تهران هم وخیم‌تر است. با این حال اگرچه مطابق ماده ۶۸۸ قانون مجازات اسلامی بی‌خطر نکردن پسماندهای عفونی و به خطر انداختن سلامت، بهداشت و محیط زیست جامعه جرم است اما این بحران هر روز ابعاد پیچیده‌تری پیدا کرده و درگیر پاسکاری میان سازمان‌های متولی شده و گاه به فراموشی سپرده می‌شود. بیمارستان‌ها با این بهانه که بودجه لازم را برای بی‌خطرسازی زباله‌های عفونی ندارند، مسوولیت قانونی خود را به درستی انجام نمی‌دهند و از طرف دیگر شهرداری‌ها هم وقتی پای جمع‌آوری زباله‌های بیمارستانی به میان می‌آید، هزینه حمل و نقل را تا سه برابر قیمت زباله عادی افزایش می‌دهند اما در این میان کارشناسان مدیریت پسماند معتقدند مشکل فقط پول نیست بلکه نظارت‌های ضعیف و عمل نکردن به وظایف قانونی از سوی دستگاه‌های مسوول گره ماجرای پسماندهای عفونی را آن‌قدر کور کرده که دیگر اخطاریه‌های محیط‌زیستی راه به جایی نمی‌برند و محیط‌زیست به عنوان نهاد ناظر باید از راه قانون برای برخورد با متخلفان اقدام کند.

   چرا دفع زباله‌های بیمارستانی به گره کور تبدیل شد؟

سرانه تولید پسماند عفونی در 90 درصد مناطق کشور بیشتر از استانداردهای جهانی است. حال آنکه کارشناسان مدیریت پسماند معتقدند تولید‌کنندگان پسماند تکلیف قانونی خود را برای بی‌خطرسازی این گروه از زباله‌ها درست انجام نمی‌دهند که این موضوع به صورت مستقیم و غیرمستقیم سلامت مردم را به خطر می‌اندازد. امید خوش‌نظر درباره این موضوع به «تعادل» گفت:‌ بر اساس ضوابط و قوانین پسماندهایی که به مرکز دفن می‌رسند باید توسط دستگاه‌های امحای موجود در مراکز درمانی کاملا بی‌خطر و عاری از میکروب شده باشند اما متأسفانه بخش عمده‌ای از این پسماندها به درستی تفکیک و بی‌خطر نمی‌شوند. برچسب‌گذاری کیسه پسماندهای پزشکی هم ناقص بوده و تمام اینها به معنی آن است که تولید‌کننده پسماند تکلیف قانونی خود را درست انجام نداده و پیمانکار سازمان مدیریت پسماند شهرداری هم به‌درستی عمل نکرده چرا که پسماندهای پزشکی را قبل از بی‌خطرسازی تحویل گرفته است. این وضعیت در حالی است که مراکز درمانی و دانشگاه‌های علوم پزشکی اصرار دارند پسماندهایشان توسط دستگاه‌های بی‌خطرساز عاری از میکروب و تبدیل به پسماند عادی می‌شوند و ادامه مدیریت آنها مانند سایر پسماندهای شهری برعهده شهرداری است و شهرداری نباید هزینه‌ای بیشتر از پسماندهای عادی از مراکز درمانی مطالبه کند، در حالی که شهرداری بدون توجه به بی‌خطرسازی پسماندهای بیمارستانی، تعرفه پسماندهای پزشکی را دریافت می‌کند و دقیقا چرخه معیوب امحای زباله‌های بیمارستانی هم از همین نقطه شروع می‌شود. زمانی که بیمارستان‌ها با وجود بی‌خطرکردن زباله‌ها باز هم باید هزینه سه برابری پرداخت کنند، در نتیجه ترجیح می‌دهند از ابتدا تمرکز و هزینه خود را روی اتوکلاو کردن یا بی‌خطر کردن این زباله‌ها نگذارند و پسماند عفونی را با همان حالت به شهرداری تحویل دهند، حال آنکه شهرداری‌ها هم تجهیزات لازم برای امحای این زباله‌ها را ندارند و نتیجه چنین وضع آشفته‌ای تبدیل به آرادکوه تهران می‌شود.

او افزود:‌ موضوع دیگری که باید به آن توجه کرد،‌ نداشتن ضمانت اجرایی اخطاریه‌های محیط‌زیست به مراکز متخلف است. نمی توان نسبت به این موضوع بی‌اهمیت بود که سازمان محیط‌زیست هرواحد صنعتی را موظف می کند تا مشاوری برای پسماندهایش داشته باشد اما چرا این اجبار در بیمارستان ها مبنی بر حضور مشاور مربوطه وجود ندارد؟ زمانی که از مسوولان سازمان حفاظت محیط‌زیست درباره این موضوع پرسیده می‌شود معمولا اعلام می‌کنند،‌ به بیمارستان‌های متخلف اخطاریه داده‌اند اما سوال اینجا است که ضمانت اجرای این اخطاریه‌های زیست محیطی چیست و آیا امکان دارد که یک مرکز درمانی یا بیمارستانی به دلیل بی‌خطر نکردن پسماندهای خود تعطیل شوند؟ تاکنون کدام بیمارستان در این راستا پلمب و تعطیل شده است که بخواهد نشان دهد اخطاریه‌ها ضمانت اجرایی دارد.

خوش‌نظر با اشاره به اختلاف‌نظر وزارت بهداشت و سازمان محیط‌زیست در زمینه پسماندهای عفونی بیان کرد: موضوع دیگری که باید به آن توجه کرد این است که بیمارستان‌ها هم زیر بار اخطاریه‌های محیط‌زیست نمی‌روند چرا که میان این دو دستگاه بر سر این موضوع اختلاف نظر وجود دارد. از نظر قانونی مسوولیت نظارت بر مدیریت پسماندهای بیمارستانی و چگونگی بی­ خطرسازی این پسماندها با وزارت بهداشت است. اما مسوولیت تشخیص حد آلایندگی زیست محیطی پسماندهای بیمارستانی به عهده سازمان محیط زیست است. سازمان محیط زیست و وزارت بهداشت بر سر نوع پسماندی که به شهرداری تحویل داده می‌شود اختلاف نظر دارند. سازمان محیط زیست تاکید دارد که این زباله‌ها حتی بعد از بی‌خطرسازی در بیمارستان‌ها تبدیل به زباله عادی نمی‌شوند و مسوولیت مدیریت آنها همچنان با وزارت بهداشت است و باید روش دفع متفاوتی نسبت به پسماندهای عادی داشته باشند در حالی که وزارت بهداشت چنین دیدگاهی را نمی‌پذیرد. بنابراین اگر واقعا دستگاه‌های مسوول اهتمامی برای حل معضل زباله‌های بیمارستانی دارند، باید در یک کارگروه مشحص یک بار برای همیشه تعریف دقیقی از زباله‌ بیمارستانی و حدود آلایندگی آن ارائه کرده و وظیفه هر سازمان از ابتدا تا انتهای مرحله دفع مشخص شود. همچنین سازمان حفاظت محیط‌زیست هم نباید تنها به اخطاریه بسنده کند بلکه اگر یک بار از راه قانونی و قضایی با متخلفان برخورد شود شاید نقش و جایگاه نظارتی این سازمان جدی‌تر گرفته شود.

   درآمدزایی شهرداری از زباله‌های عفونی

اظهارات خوش‌نظر در حالی است که مسوولان سازمان حفاظت محیط‌زیست، معتقدند تلاش شهرداری برای درآمدزایی از زباله‌های بیمارستانی که هزینه مراکز تولیدکننده این زباله‌ها را افزایش می‌دهد،‌ عامل بروز بسیاری از کارشکنی‌هاست. مسعود تجریشی، معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست کشور درباره این موضوع بیان کرد: مشکلی که در این زمینه وجود دارد، این است که شهرداری‌ها پسماندهای بیمارستانی را زباله‌های خطرناک اعلام کردند از همین‌رو بیمارستان‌ها باید هزینه بیشتری برای حمل و امحاء این زباله‌ها پرداخت کنند. متاسفانه شهرداری‌ها نباید قیمت زباله‌های بیمارستانی را افزایش می‌دادند و از جمع‌آوری پسماندهای بهداشتی کسب درآمد می‌کردند.

او افزود:‌ موضوع پسماندهای بیمارستانی در جلسه شورای عالی کلانشهرها مطرح شد، در آن جلسه به این نتیجه رسیدیم که اگر هزینه جمع‌آوری پسماندهای بیمارستانی را کاهش دهیم یا حتی سوبسید برای آن نیز پرداخت شود راحت‌تر می‌توانیم پسماندهای پزشکی را جمع‌آوری کنیم. بنابراین مقرر شد که قیمت جمع‌آوری پسماندهای بهداشتی و بیمارستانی کاهش پیدا کند، در حال حاضر نیز در حال تدوین آیین‌نامه‌ها هستیم تا در کارگروه کلانشهرها به تصویب برسد.

معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست کشور گفت: وقتی مصوبات را بررسی می‌کردم، نمی‌دانم چه چیزی باعث شده بود که با طرح این مصوبه در شورای شهر، قیمت جمع‌آوری پسماند سه برابر شده بود. وقتی هزینه جمع‌آوری پسماند افزایش پیدا کرد، وزارت بهداشت و بیمارستان‌ها به دنبال این بودند که از یک مجرای قانونی راهی پیدا کنند که پسماندهای بیمارستانی را پسماند ویژه اعلام کنند نه پسماند خطرناک، چراکه اگر پسماند‌های بیمارستانی پسماند ویژه شود، بنابراین هزینه آن نیز کاهش پیدا می‌کند. بنابراین ما تصمیم گرفتیم به جای تغییر آیین‌نامه‌ها هزینه را کاهش دهیم.

تجریشی خاطرنشان کرد: بیمارستان‌های بسیاری بودند که در زمینه پسماند دچار تخلف شده و ما به آنها اخطار دادیم و در برخی موارد حتی آنها را به دادگاه معرفی کردیم، برخی از این بیمارستان‌ها نیز تا مرز پلمب هم پیش می‌رفت و در نهایت بیمارستان مجبور می‌شد، سیستم جمع‌آوری پسماند مانند اتوکلاو خود را اصلاح کند.

او با اشاره به پسماندهای بیمارستانی در شهرهای کوچک، تصریح کرد: در مراکز درمانی و درمانگاه‌های در شهرهای کوچک متاسفانه هیچ نظارتی بر جمع‌آوری پسماندهای بیمارستانی نیست. در بسیاری از مطب‌های پزشکان اقدامات جراحی انجام می‌شود که در خصوص جمع‌آوری پسماندهای این مطب‌ها هیچ نظارتی نمی‌شود. ما تلاش می‌کنیم پس از تعدیل هزینه جمع‌آوری پسماند پایش‌هایمان را گسترش دهیم و از آنجا که در شهر مشهد جمع‌آوری پسماندهای بیمارستانی به خوبی عمل شده است، در نظر داریم شهر مشهد را به عنوان مرکز پایش انتخاب کرده و نمونه‌های لازم را به آنجا ارسال کرده تا در آنجا بررسی شود و از این طریق نظارت‌هایمان را گسترش دهیم.