استقلال و جایگاه سازمانی واحد تطبیق در بانک‌ها
سیمین‌السادات میرهاشمی‌نایینی|
برای اجرای موثر و اثربخش وظایف واحد تطبیق باید جایگاه سازمانی متناسب با وظایف محوله به این واحد در ساختار بانک ایجاد شود.
یکی از مسائل مهم در بانکداری امروز پیاده‌سازی سیستم مدیریت ریسک تطبیق است. تطبیق به سازگاری فعالیت موسسه اعتباری با قوانین، مقررات و استانداردهای بانکداری گفته می‌شود. به‌طور کلی قوانین و مقررات بانکداری که بانک‌ها ملزم به رعایت آنها هستند قوانین و مقررات ابلاغی و رهنمودها و توصیه‌های نهادهای قانونگذار و ناظر برون سازمانی داخلی و بین‌المللی و بخشنامه‌ها، دستورالعمل‌ها و آیین نامه‌های داخلی بانک‌هاست به نحوی که عدول از این قوانین ریسک تطبیق را در بانک افزایش می‌دهد.
ریسک تطبیق احتمال انحراف فعالیت موسسه اعتباری از این قوانین و استانداردها را نشان می‌دهد که عواقب آن شامل جریمه، مجازات‌های قانونی، تنبیهات نظارتی و مواجهه با زیان‌های حائز اهمیت یا آسیب وارد شدن به حُسن شهرت موسسات اعتباری است. بدین‌ترتیب مدیریت ریسک تطبیق در واقع فرآیند شناسایی، ارزیابی، اندازه‌گیری، واکنش مناسب نسبت به این ریسک و نیز پایش و نظارت مستمر بر آن است. پیاده‌سازی مناسب مکانیزم و فرآیندهای مدیریت ریسک تطبیق در شبکه بانکی، نیازمند استقرار ساختار سازمانی مناسب برای مدیریت این نوع از ریسک است.
تاکنون نهادهای ناظر و قانونگذار داخلی و بین‌المللی از جمله بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران و کمیته بال، رهنمودها و توصیه‌هایی درخصوص استقرار ساختار سازمانی مناسب برای مدیریت موثر ریسک تطبیق ارایه کرده‌اند که همگی بر ایجاد واحد مستقل مدیریت ریسک تطبیق تاکید دارند. در واقع استقلال واحد مدیریت ریسک تطبیق باتوجه به ماهیت آن، به پیشتیبانی بهتر این واحد در اجرای گام‌های فرآیند مدیریت ریسک تطبیق کمک خواهد کرد.
استقلال واحد تطبیق منجر خواهد شد که احتمال برخورد منافع بین مسوولیت‌های تطبیق و دیگر مسوولیت‌هایی که به عهده کارکنان واحد تطبیق و خصوصاً مسوول آن است، کاهش یابد. از طرفی استقلال این واحد کمک می‌کند تا امکان دسترسی کارکنان واحد تطبیق به کارکنان و اطلاعات مورد نیاز برای اجرای مسوولیت‌های خود فراهم شود. همچنین استقلال این واحد حق دسترسی مستقیم به هیات‌مدیره یا کمیته منتصب آن را به منظور گزارش‌دهی رسمی فراهم می‌کند.
برخلاف واحد تطبیق که تمامی مستندات به لزوم استقلال آن اذعان دارند، در خصوص کمیته تطبیق، برخی مستندات تشکیل کمیته عالی تطبیق را ضروری دانسته‌اند در صورتی‌که برخی دیگر تشکیل کمیته فرعی تطبیق ذیل کمیته ریسک عملیاتی را رافع نیازهای موسسه مالی دانسته‌اند. با مشاهده و تحلیل ساختار سازمانی در شبکه بانکی ایران نیز ساختارهای متعددی مشاهده می‌شود. در برخی بانک‌ها کمیته رعایت قوانین و مقررات ذیل هیات‌مدیره به عنوان بالاترین مقام سازمانی آن قرار گرفته و پس از آن واحد/اداره کل رعایت قوانین و مقررات ذیل مدیرعامل/قائم‌مقام وی است. در برخی بانک‌های دیگر کمیته عالی رعایت قوانین و مقررات و واحد/اداره کل رعایت قوانین و مقررات هر دو تحت نظارت مستقیم مدیرعامل فعالیت می‌کنند. همچنین در مواردی کمیته عالی مدیریت ریسک ذیل مدیرعامل و هیات‌مدیره و اداره کل تطبیق و مبارزه با پولشویی نیز تحت مدیریت امور نظارت و تطبیق فعالیت می‌کند.
یکی از نکات مهم در چارچوب مدیریت ریسک تطبیق ارتباط آن با دیگر واحدهای مدیریت ریسک بانک و نیز با واحد حسابرسی داخلی است. بر اساس استاندارد بال (۲۰۱۲) واحد حسابرسی داخلی می‌بایست به صورت مستقل میزان اثربخشی و کارایی کنترل داخلی، مدیریت ریسک و سیستم‌های حاکمیتی و فرآیندهای ایجاد شده توسط واحدهای تجاری را ارزیابی و از این کارکردها حمایت کرده و اطمینان خاطری را درباره کفایت این فرآیندها و سیستم‌ها فراهم آورد.بر این اساس، این استاندارد رابطه بین واحدهای عملیاتی بانک (صف)، واحدهای پشتیبانی و حسابرسی داخلی را با استفاده از یک مدل کنترلی سه سطحی توضیح می‌دهد. واحدهای عملیاتی اولین سطح این مدل هستند. این واحدها در محدوده تعیین شده برای پذیرش ریسک، مسوول شناسایی، ارزیابی و کنترل ریسک‌های مربوط به کسب و کار خود هستند. دومین سطح کنترلی شامل واحدهای پشتیبانی مانند واحدهای مدیریت ریسک، تطبیق، حقوقی، منابع انسانی، تامین مالی، عملیات و فناوری می‌شود. هر یک از این واحدها، با برقراری ارتباط نزدیک با واحدهای عملیاتی، اطمینان حاصل می‌کنند که ریسک‌های موجود در سطح صف به شکل مناسب شناخته و مدیریت شده‌اند.واحدهای پشتیبانی به تعریف راهبرد، پیاده‌سازی رویه‌ها و سیاست‌های بانک و جمع‌آوری اطلاعات برای ایجاد نگرشی درباره ریسک در سطح کل بانک کمک می‌کنند. سومین سطح کنترلی، حسابرسی داخلی است که به‌طور مستقل، اثربخشی فرآیندهای ایجاد شده در سطوح اول و دوم کنترلی را ارزیابی کرده و درباره صحت این فرآیندها اطمینان حاصل می‌کنند.
در پایان تاکید می‌شود به منظور اجرای وظایف واحد تطبیق به‌طور موثر و اثربخش، نخست می‌بایست جایگاه سازمانی مناسبی متناسب با وظایف محوله به این واحد در ساختار سازمانی بانک در نظر گرفت. در گام بعد می‌بایست موسسه مالی نسبت به آموزش و فرهنگ‌سازی در زمینه اهمیت مدیریت ریسک تطبیق در تمام سطوح سازمانی اقدام کند. این امر به همکاری موثر سایر واحدهای سازمانی با واحد تطبیق در زمینه مدیریت ریسک تطبیق کمک شایانی خواهد کرد.
