عواقب سبک کردن نفت سنگین در بورس
گروه انرژی| نادی صبوری |
اولین سهامی که در ایران در بورس عرضه شد با نفت مرتبط بود؛ سهام شرکت نفت پارس در کنار بانک توسعه صنعتی و معدنی ایران در سال 1346 اولین‌بار ایرانی‌ها را بورسی کردند، خود نفت خام ولی برای بورسی شدن سال‌ها زمان نیاز داشت تا اگر چندین تلاش نافرجام قبل از آن را فاکتور بگیریم ساعت 14 ظهر 6 آبان 1397 اولین عرضه موفق و کامل نفت خام سبک ایران در بورس انرژی رقم بخورد. آن روز ماجرا آنقدر تازگی داشت که خبرنگاران نفتی که همیشه عادت داشتند به دل پروژه‌ها بروند، تا وقتی که سعید خوشرو مدیر امور بین‌الملل شرکت ملی نفت ایران را در حال پایین آمدن از پله‌های ساختمان بورس انرژی ندیدند باور نمی‌کردند که نخستین عرضه نفت خام در بورس به همین سادگی انجام شده و بخشی از محموله‌ها هم فروش رفته است. این عرضه در ماه‌های پیش رو هم ادامه پیدا کرد و به سال 98 هم رسید، در بعضی روزها هیچ محموله‌ای فروش نرفت و در بعضی از عرضه‌ها خریدارانی نمایان شدند. اما به نظر می‌رسد حداقل بخشی از عوامل اثرگذار در سیاست‌های فروش نفت، دنبال این هستند که نسبت معامله‌ها به حجم عرضه شده بیشتر شود و برای این کار هم چندین بار تاکنون شرایط فروش با انعطاف بیشتر روبرو شدند. در تازه‌ترین مورد اظهاراتی منتسب به اسدالله قره‌خانی عضو کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی در فارس منتشر شده و از قول او پیشنهاد مجوز 15 درصدی تخفیف از مجلس به وزارت نفت مطرح شده بود، هر چند قره‌خانی در گفت‌وگو با «تعادل» عنوان می‌کند که دقیقا این کلمات را عنوان نکرده اما از اینکه اعمال تخفیف بتواند مشتری بیشتری جذب کند نیز صحبت می‌کند. اما برای نفت یا هر کالای دیگری آیا منطقی است که فروشنده شرایط را مداوما به نفع خریدار تغییر دهد؟ سیگنالی که این سیاست‌ها به دیگر مصرف‌کنندگان آن محصول می‌دهد چیست؟ در مکانیزم بورس انرژی این چقدر سابقه داشته است؟ همه این سوال‌ها در 1000 کلمه پیش رو جواب داده می‌شوند.
روز یکشنبه اظهاراتی منتسب به اسدالله قره‌خانی عضو کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی مبنی بر این منتشر شد که او گفته است مجلس می‌خواهد مجوز تخفیف 15 درصدی برای نفت خام در بورس انرژی را بدهد. این عضو کمیسیون انرژی در یک تماس تلفنی با «تعادل» در پاسخ به این پرسش که آیا از دیدگاه این کمیسیون مشکل فروش نرفتن نفت خام در بورس مشکل قیمت است که این راهکار در نظر گرفته شده عنوان کرد: «موارد مختلفی بوده است، تخفیف یکی از آنهاست. در این موردها بحث شد که مثلا الزام پالایشگاه‌دار بودن خریداران برداشته شود، مقصد مهم نباشد، شرایط منعطف‌تری برای اندازه محموله‌ها در نظر گرفته شود، تضامین از حالت ملزم به ارزی بودن تغییر کند و در کنار این موارد تخفیف‌ها هم مطرح شد» او در مورد اینکه چرا پیشنهاد تخفیف مطرح شده است عنوان کرد: «خریداران نفت خام در بورس انرژی در نهایت باید محموله‌ها را به طرف خارجی بفروشند که این نزدیک به 12 درصد برایشان هزینه دارد. تخفیف می‌تواند این هزینه را کاهش دهد»
البته این عضو کمیسون انرژی تایید کرد که در برخی از موارد عملا فاصله قیمتی میان بازار جهانی و قیمتی که اطلاعیه عرضه نفت خام در بورس آمده به مقداری بوده که به نوعی 15 درصد تخفیف محسوب شود.
قره‌خانی در پاسخ به این پرسش روزنامه «تعادل» که آیا در نظر گرفتن چنین تخفیف‌هایی باعث نمی‌شود دیگر مصرف‌کنندگان نفت خام ایران مثلا پالایشگاه‌دارانی که تخفیف 5 درصدی دارند خواهان کم شدن قیمت خوراکشان باشند عنوان کرد: «پالایشگاه‌ها در حال حاضر در ایران نفت را به قیمت نمی‌خرند در واقع آنها حق‌العملی کار می‌کنند و محصولشان را نیز با قیمت تکلیفی به فروش می‌رسانند. ماجرای 5 درصد تخفیف برای حالتی است که یک سرمایه‌گذار خارجی بخواهد در ایران پالایشگاه بزند یا یک ایرانی در کشور دیگر می‌خواهد واحدی احداث کند. برای آنها در آن حالت 5 درصد تخفیف در نظر گرفته می‌شود»
عضو کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی در مورد اینکه استقبال از عرضه نفت خام در بورس چشمگیر نبوده است عنوان کرد: «بعضی از شرکت‌ها مراودات خارجی دارند، مثلا نمایندگی‌ای خارج از کشور دارند و تعاملاتی با شرکت‌هایی دارند که با امریکا کار می‌کنند، این احتمال هست که آنها از عواقب این خرید واهمه داشته باشند و تصور کنند هویتشان افشا می‌شود»
البته هویت خریداران نفت خام در بورس انرژی محرمانه است و کسی از آن مطلع نیست. از آبان پارسال تا حالا نفت خام ... بار در بورس انرژی عرضه شده است اما استقبال گردانندگان را راضی نکرده است. بررسی «تعادل» نشان می‌دهد که در میان کالاهایی که تاکنون در بورس انرژی عرضه شده‌اند اینکه نسبت حجم عرضه شده به حجم فروش رفته در اندازه حجم نفت خام باشد مسبوق به سابقه نبوده است؛ البته با قید اینکه در هیچ کدام از دیگر عرضه‌ها نیز حجم به اندازه نفت خام بزرگ نبوده است.
یک کارشناس بازار بورس به «تعادل» می‌گوید: «اینکه به دلیل فروش نرفتن کالایی قیمت آن کاهش یابد به مرور ارزش آن را نزد خریداران کاهش می‌دهد. این ذات بازار را نیز زیر سوال می‌برد».
او مثال می‌زند که این اتفاق می‌تواند شبیه این باشد که شما هر روز به مغازه‌ای می‌روید و مشاهده می‌کنید که آنها قیمت یک لباس خاص را کم می‌کنند، به مرور شما دیگر علاقه‌ای به خرید آن نخواهید داشت.
اما در مقابل عده‌ای هم بر این باور هستند که سیاست «اعمال تخفیف» اگر بخشی از یک «سیستم منسجم بازاریابی» باشد می‌تواند در کنار دیگر سیاست‌ها در نهایت برای عرضه‌کننده که برای مثال اینجا شرکت ملی نفت ایران است مفید باشد.
از سوی دیگر چیزی که به ویژه دست‌اندرکاران بورس انرژی بر آن تاکید می‌کنند این است که هر عرضه‌ای که در این بورس اتفاق می‌افتد لزوما قرار نیست به معامله منجر شود. همین حالا در بورس انرژی ایران، جایی که از آبان پارسال میزبان محموله‌های نفتی هم شد 45 کالای مختلف عرضه می‌شود و برخی از آنها در هیچ کدام از عرضه‌ها خریداری پیدا نمی‌کنند.
یک منبع آگاه در بورس انرژی که می‌خواهد نامش فاش نشود در این مورد به «تعادل» می‌گوید: «گاهی می‌بینیم دید غلطی به عرضه نفت در بورس هست و تصور می‌شود این محموله‌ها باید هر بار فروش رود. معامله در بورس در شرایطی خاص و وقتی اتفاق می‌افتد که خریدار و فروشنده هر دو بر سر جزئی‌ترین رقم و شرایط توافق کرده باشند».
او تاکید می‌کند باید فروش نفت در بورس انرژی فقط «روشی دیگر» برای فروش محسوب شود، نه جایگزین صادرات و نه حتی راهی برای دور زدن تحریم.
این کارشناس بورسی اما در مورد سیاست اعمال تخفیف هم بر این باور است که اگر این سیاست کنار دیگر روش‌هایی که هر شرکتی دنبال بکند قرار گیرد می‌تواند مفید باشد.
چالش پوشش ریسک در خرید بورسی نفت
«تعادل» پیش‌تر آبان سال گذشته و بعد از اولین عرضه بورسی نفت، یکی از چالش‌های فراگیر شدن این بازار که نبود صندوق‌های پوشش ریسک است را مورد بررسی قرار داد. در آن گزارش سعید اسلامی بیدگلی دبیرکل کانون نهادهای سرمایه‌گذاری در مورد بازار نفت در بورس به «تعادل» گفته بود: «چالش اصلی نفت در بورس ایران، عمق کم بازار است با اعدادی که هم‌اکنون معاملات صورت می‌گیرد، عمق بازار نفت در ایران زیاد نیست. اساسا معاملات بورس‌های کالایی با عمق پایین و با حضور بازیگران کم در طرف عرضه یا تقاضا با ریسک‌های زیادی مواجه می‌شوند که ما چالش‌های آن را در هم در حوزه سکه و هم در مورد زعفران در بورس کالایی خود دیده‌ایم. یعنی سازوکارهای قیمت‌گذاری و معامله در بورس صحیح بود ولی عمق بازار در یک طرف عرضه و تقاضا کم بود. باید توجه کرد که ما درباره معاملاتی صحبت می‌کنیم که طرف عرضه ما شرکت ملی نفت است و امکان کنترل بازار را نیز دارد.» پیمان مولوی مدیرعامل شرکت یورو اینویست نیز در خصوص اهمیت پوشش ریسک در معاملات نفتی بورس جهان به «تعادل» گفته بود: «در معاملات کالا‌ها که این کالا‌ها از 21 ماده اصلی تشکیل شده من‌جمله طلا، نقره، کنسانتره، نفت و غیره، مبحث هج کردن یا به عبارتی پوشش ریسک یکی مبحث بسیار مهم است. بطور کلی هر حوزه‌ای که مربوط به بازار سهام است، بر اساس نیاز بازارهای و عرضه و تقاضا، کار صندوق‌های پوشش ریسک تعدیل کردن یا کم کردن ریسک برای افرادی است که از قبل به فکر بوده‌اند که بتوانند ریسک خود را به‌گونه‌ای کنترل کنند»
