پالایشگاه‌سازی «اقتصادی» راه چاره است
گروه انرژی| فرداد احمدی|
بهار 98 فصل حمله‌های رسانه‌ای به مدیریت وزارت نفت و بیژن زنگنه بود. در موج انتقاداتی که گاهی پای نهادهای دیگری مثل وزارت اطلاعات را وسط می‌کشید و آنان را به تکذیب ادعاهای مطرح شده وامی‌داشت، موضوع «ساخت پالایشگاه و پتروپالایشگاه» هم مطرح شده و ادعا می‌شد وزیر نفت با افزایش ظرفیت پالایشگاهی مخالف و طرفدار خام‌فروشی است. نکته اما اینجاست که در طرح پیشنهادی «ساخت پالایشگاه و پتروپالایشگاه» مطرح شده است که وزارت نفت به منظور حمایت از سرمایه‌گذاری‌ها، به مدت 2 سال خوراک واحدهای تأسیس شده را به صورت یارانه‌ای تأمین کند. در نهایت عصر سه‌شنبه بیژن زنگنه وزیر نفت بعد از آنکه در کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی با حضور نمایندگان قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیا در جلسه‌ای حضور یافته بود عنوان کرد که آیین‌نامه اجرایی این طرح به زودی تهیه می‌شود. اسدالله قره‌خانی عضو کمیسیون انرژی هم گفته است که قرار است همکاری وزارت نفت و قرارگاه خاتم‌الانبیاء (ص) به منظور توسعه پتروپالایشگاه‌ها پس از تدوین آیین‌نامه‌های اجرایی آغاز شود. روزنامه تعادل در مصاحبه با مهدی حسینی، رییس کمیته بازنگری در قراردادهای نفتی، درباره توجیه اقتصادی پروژه‌های احداث پالایشگاه و پتروپالایشگاه در صورت حمایت دولتی به شکل اعطای خوراک پرسید و حسینی ضمن تایید حمایت دولت از پروژه‌ها در شرایط خاص، پاسخ داد که اعطای خوراک رایگان به پالایشگاه‌ها می‌تواند باعث شود که در درازمدت پالایشگاه‌ها با مشکل توجیه اقتصادی روبرو شوند و حمایت دولت از سرمایه‌گذاران می‌تواند از راه‌های دیگری مثل تأمین ارز خوراک برای پالایشگاه تأمین شود.
طی ماه‌های اخیر رسانه‌های اصولگرا جریانی رسانه‌ای را با عنوان «توسعه پالایشگاه‌ها و پتروپالایشگاه‌ها با تنفس دو ساله خوراک برای این واحدها» دنبال می‌کردند و چندین گزارش به این موضوع اختصاص دادند. به عنوان مثال، فارس در 18 اسفند 1397، خبری با عنوان «پتروپالایشگاه فرصتی برای صادرات فراورده نفتی به کشورهای همسایه» منتشر کرد. 6 روز بعد سعید جلیلی، دبیر پیشین شورای عالی امنیت ملی و نامزد انتخابات ریاست‌جمهوری سال 92، پیش از خطبه‌های نماز جمعه 24 اسفند سال 97 همزمان با اینکه داشت پیشنهاد «بستن تنگه هرمز» را مطرح می‌کرد پیشنهاد واحدهای پتروپالایشی را هم از تریبون نماز جمعه عنوان کرد.
این روند ادامه پیدا کرد و 28 فروردین امسال، فارس در گزارشی تصویری با عنوان «خام‌فروشی در عصر پتروپالایشگاه» به انتقاد از زنگنه، وزیر نفت در خصوص عملکرد وی در احداث پالایشگاه و پتروپالایشگاه پرداخت. این روند با 7 گزارش در اردیبهشت، 8 گزارش در خرداد و 15 گزارش در تیرماه ادامه پیدا کرد.
همزمان وزارت نفت و به خصوص شخص وزیر در ماه‌های گذشته شاهد افزایش فشارها و انتقادات از طرف جریان اصولگرا بود که پیگیری رشته انتقادات فزاینده ماه‌های اخیر به مدیریت وزارت نفت، سرآخر ما را به نامه مشهور تعدادی از نمایندگان مجلس که با واکنش شدید بیژن زنگنه در نشست خبری دهه فجر 97اش مطرح شد می‌رساند. ازقضا، یکی از انتقاداتی که در نامه مذکور به بیژن زنگنه، وزیر نفت منتسب شد، مخالفت کردن وی با ساخت پالایشگاه و نداشتن عزم کافی برای توسعه این بخش بود. چهارمین مورد در قسمت «راهکارهای میانمدت و بلندمدت مقابله با تحریمها در بخش نفت و گاز» نامه مذکور به «حمایت از احداث پالایشگاههای کوچک در داخل و خارج از کشور با امکان فروش خوراک به آنها و تسویه مالی مدتدار» اختصاص داشت و در توضیح آن آورده شد که توسعه ظرفیت‌های پالایشگاهی و پتروپالایشگاهی کشور در داخل و خارج از کشور می‌تواند منجر به خنثی شدن بخش اعظمی از تحریمهای نفتی شود. بلافاصله بعد از این توضیحات، نگارندگان نامه ادعا کردند که وزیر نفت اقدام موثری را جهت اجرایی نمودن راه‌حل‌های پیشنهادی، از جمله احداث پالایشگاه و پتروپالایشگاه به عمل نیاورده است.
در حالی که موج فشارها به وزیر نفت در 2 هفته اخیر به طرز محسوسی فروکش کرده بود دیروز، اسدالله قره‌خانی، عضو کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی با اشاره به نشستی که عصر روز سه‌شنبه با حضور بیژن زنگنه، وزیر نفت و سعید محمد اسلامی، فرمانده قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیا(ص) در کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی برگزار شد، به شانا گفت: «در این نشست به همکاری دوجانبه وزارت نفت و قرارگاه خاتم‌الانبیا(ص) برای توسعه پتروپالایشگاه‌ها پس از تدوین آیین‌نامه‌های اجرایی و تصویب آن از سوی دولت، اشاره و مقرر شد این همکاری با توسعه فعالیت پتروپالایشگاهی شرکت پالایش نفت آناهیتای کرمانشاه توسط قرارگاه خاتم آغاز شود.»
قره‌خانی همچنین بیان کرد که قرار است قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیا (ص) در زمینه ساخت پارک‌های پتروشیمی، تکمیل ظرفیت تولید پالایشگاه میعانات گازی ستاره خلیج‌فارس و دیگر پروژه‌های صنعت نفت با وزارت نفت همکاری کند.عضو کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه کمیته سه‌جانبه وزارت نفت، قرارگاه خاتم‌الانبیاء(ص) و مجلس شورای اسلامی تشکیل خواهد شد تا مشکلات و برخی چالش‌های پیش‌رو برطرف شود، تصریح کرد: «اگر مشکل قانون‌گذاری در فعالیت‌های این دو مجموعه وجود داشته باشد مجلس نیز بدون تردید به‌منظور همکاری هرچه بیشتر ورود خواهد کرد.»
در این رابطه، روزنامه تعادل در مصاحبه‌ای تلفنی از مهدی حسینی، رییس کمیته بازنگری در قراردادهای نفتی پرسید که آیا اعطای خوراک رایگان به پالایشگاه‌ها و پتروپالایشگاه‌های تازه تأسیس سیاست حمایتی مناسبی است و می‌تواند کمک کند که این صنایع در درازمدت به توجیهی اقتصادی برسند یا خیر؟ حسینی در این خصوص بیان کرد: «اصولا برای آنکه پروژه‌ای منطقی باشد و برای سرمایه‌گذار که به دنبال کسب سود است و وزارت نفت که به دنبال ایجاد هماهنگی در صنایع با توجه به برنامه‌های آینده حوزه نفت است هم‌خوانی داشته باشد، پروژه باید توجیه اقتصادی داشته باشد. در تئوری «فیزیبیلیتی» یا اقتصادی بودن پروژه‌ها، هر پروژه‌ای که از ابتدا با اما و اگر و کمک گرفتن شروع شود، با گرفتاری روبرو شده و در نهایت با شکست روبرو خواهند شد. بنابراین خود پروژه باید از ابتدا بر پایه‌های محکمی استوار شود.» وی افزود: «گاهی تحت تأثیر شرایطی خاص یا فشارها ممکن است پروژه‌هایی تعریف شود. به عنوان مثال ممکن است یک پروژه 50 هزار بشکه‌ای تعریف شود، اما در ادامه وقتی به شرایط بازار نگاه می‌کنیم می‌بینیم که این روزها پروژه پالایشگاهی زیر 100 هزار بشکه‌ای اقتصادی نیست. یا یک تکنولوژی خاص را انتخاب می‌کنیم و بعد متوجه می‌شویم که این تکنولوژی‌ها گران تمام می‌شوند و بازده خوبی هم ندارند، در صورتی که تکنولوژی‌های مدرن وجود دارد که همان کار را ارزان‌تر و با بازده بهتر انجام می‌دهد.»
حسینی با تأکید بر توجه به اقتصادی بودن پروژه و انتخاب ظرفیت‌های مناسب و جانمایی پالایشگاه‌ها اظهار کرد: «اگر هدف پالایشگاه صادراتی است، پروژه باید در کنار مسیرهای آبی احداث شود و اگر فرآورده قرار است در بازار داخلی عرضه شود، سرمایه‌گذار باید یک قرارداد محکم با دولت ببندد، زیرا در ایران فقط دولت توزیع‌کننده فرآورده‌های پالایشگاهی است.»
وی بیان کرد: «اگر قرار باشد یک پالایشگاه از ابتدا با کمک‌رسانی‌های دولت آغاز به کار کند، پالایشگاه مذکور در دراز مدت با شکست مواجه خواهد شد.»
او در ادامه می‌گوید: «البته گاهی شرایطی خاص بر یک صنعت یا یک کشور حاکم می‌شوند و زیست آن صنعت را از حالت طبیعی خارج می‌کنند. در این شرایط که اتفاقا اکنون بر صنعت نفت و پالایش ایران حاکم است، ممکن است ریسک سرمایه‌گذاری بیشتر شده و مشوق‌هایی برای سرمایه‌گذاری‌ها لازم باشد. حسینی در این رابطه بیان کرد: «در شرایط خاص، دولت باید به سرمایه‌گذاران کمک کند. اما اینکه این کمک را به شکل فرآورده نفتی رایگان انجام دهد، راه‌های بهتری هم برای کمک دولت به سرمایه‌گذاران و کاستن از ریسک آنان وجود دارد. شاید اقدام درست‌تر این باشد که معادل ارزی آن نفتی که قرار است خوراک پالایشگاه باشد را از صندوق توسعه ملی یا از جای دیگری اختصاص دهند تا حساب و کتاب بازپرداخت، سود یا زیان آن بطور شفاف مشخص باشد و کارها به صورت منطقی پیش برود.»
وی ادامه می‌دهد: «راه دیگر این است که از ابتدا قراردادی بسته شود که معادل مثلا 2 سال از سرمایه‌گذار پول خوراک گرفته نشود، و در عوض آنها بدهکار شوند و بعدا از درآمدهای آتی پالایشگاه، زمانی که دولت در حال خرید فراورده‌های آن پالایشگاه است، پول خوراک اعطا شده را از آنها بردارد.»
حسینی که در جریان تغییرات مدل قراردادهای صنعت نفت ایران نقش مسوول اصلی را داشت می‌گوید: «با چنین چارچوب‌هایی نه حق مردم خورده می‌شود و نه فسادی یا رانتی شکل می‌گیرد.»
حسینی در پایان تأکید کرد: «هرگونه مشوقی که موجب شود که پالایشگاه «اقتصادی» ساخته شود، برای کشور مفید خواهد بود.»
