تامین اجتماعی به پیری زودرس رسید
بحران مالی در سازمان تامین اجتماعی زودتر از موعد قد علم کرد. در واقع سازمانی که هنوز باید پویا و فعال باشد، پیش از آنکه دوران بلوغ را طی کند دچار پیری زودرس شده و نتیجه این وضعیت کار را به آنجا رساند که از چندی پیش زمزمه‌ها و هشدارها مبنی بر ورشکستگی تامین اجتماعی ابتدا از سوی کارشناسان بیمه و بعد از آن از جانب مسوولان این سازمان مطرح و سبب شد علاج واقعه بعد از وقوع آن اندیشیده شود. در شرایط فعلی که مشکلات مالی تامین اجتماعی هر روز بیشتر می‌شود، علت‌یابی برای یافتن دلایل بن بست مالی شدت گرفته و هر بار عاملی از سوی مسوولان به عنوان اصلی‌ترین عامل ورشکستگی مطرح می‌شود و حالا نوبت به بازنشستگی‌های پیش از موعد رسیده است. آن‌طور که مسوولان سازمان تامین اجتماعی می‌گویند، ۴۶ درصد هزینه‌های این سازمان را جامعه 70درصدی بازنشستگان پیش از موعد در مشاغل سخت و زیان‌آور تشکیل می‌دهند که این رقم بدون احتساب سایر بازنشستگان زودتر از موعد در سازمان‌های دولتی و کارگری است، موضوعی که فشار اقتصادی فراوانی بر تامین اجتماعی تحمیل کرده و نیاز به بازنگری در قوانین دارد اما کارشناسان بیمه بر این باورند که نمی‌توان توپ مشکلات مالی را در زمین بازنشستگان پیش از موعد انداخت، اگرچه تصویب و اجرای این قانون از ابتدا سیاستی درستی نبود و در اجرا هم نواقصی داشت اما آنچه امروز تامین اجتماعی را فلج کرده است، از یک سو ناشی از مشکلات مدیریتی و از سوی دیگر به دلیل بحران اقتصادی فراگیر در کشور بوده که چرخ اشتغال را کند کرده است.
فشار ناشی از بازنشستگی پیش از موعد
آن‌طور که مدیرکل امور فنی مستمری‌های سازمان تامین اجتماعی می‌گوید، در حال حاضر متوسط سن بازنشستگی در میان بازنشستگان مشاغل سخت و زیان‌آور سازمان تامین اجتماعی ۴۸ سال است که این سن برای بازنشستگی پایین به شمار می‌رود. محمدعلی جنانی روز گذشته درباره این موضوع بیان کرد: متوسط سن بازنشستگی در کشور ۵۹.۲ سال است اما در بخش بازنشستگان سخت و زیان‌آور ۴۸ سال است. یعنی ۱۱.۲ سال سن این افراد در هنگام بازنشستگی کمتر از سایر بازنشستگان است.در واقع این افراد ۱۱.۲ سال زودتر از سیستم جدا می‌شوند، حق بیمه نمی‌دهند، مستمری خود را زودتر دریافت می‌کنند و رقم مستمری آنها بر اساس اطلاعات سال ۹۶ نیز ۷۰۰ هزار تومان بیشتر است. حقوق بیشتر و سنوات ارفاقی نیز به مدت ۹ سال دریافت می‌کنند.
او افزود: دغدغه‌ای که ما داریم، بحث بازنشستگی پیش از موعد است که ۳۰ درصد مصارف ما را به خود اختصاص می‌دهد. این هزینه اضافی مربوط به بازنشستگان مشاغل سخت و زیان‌آور است. البته ۴۲ درصد بازنشستگان تامین اجتماعی پیش از موعد هستند؛ این میزان بازنشستگی‌هایی است که از مجاری غیرعام بر اساس صلاحدید قوه مقننه در این چند سال به تامین اجتماعی تحمیل شده‌اند. وی با بیان اینکه این نوع بازنشستگی شامل چند بخش می‌شود، اظهار داشت: یکی از آنها بازنشستگی مشاغل سخت و زیان‌آور به عنوان اصلی‌ترین محور و استفساریه‌ای است که با استفاده از قانون ۱۳۸۰ در مجموع ۲۷۰ هزار نفر را سر سفره تامین اجتماعی نشاند و استفساریه آن نیز ۱۲۴ هزار نفر را به تامین اجتماعی تحمیل کرد که در مجموع حدود ۴۰۰ هزار نفر شدند.۷۰ درصد جامعه پیش از موعد بازنشسته سخت و زیان‌آور هستند که این میزان ۴۶ درصد هزینه‌های سازمان را تشکیل می‌دهند. وی به برخی از انواع بازنشستگی‌ها در سازمان تامین اجتماعی که هزینه‌هایی برای این سازمان داشته است، اشاره کرد و گفت: اهمیت بعدی در حوزه بازنشستگی مربوط به بازنشستگان بر اساس ماده ۱۰ قانون نوسازی صنایع است؛ زیرا بر اساس این ماده به کارفرما اجازه داده می‌شود کارگر یا بیمه شده‌ای را که ۲۵ سال سابقه کار دارد، بازنشسته کند به شرطی که یک نفر جایگزین وی شود و کارفرما شرایط پایدار داشته باشد. البته این موضوع دارای شرایط چهارگانه‌ای است که در مجموع ۱۳ درصد از بازنشستگان در این گروه می‌گنجند و از سال ۱۳۸۴ تاکنون ۷۷ هزار نفر بازنشسته پیش از موعد در این بخش هم داریم.
مدیرکل امور فنی مستمری‌های سازمان تامین اجتماعی گفت: در مرحله بعدی، بازنشستگی وفق قانون بودجه سنواتی بود که از سال ۸۶ تا ۹۲ به تامین اجتماعی تحمیل شد و قانون آن تحت عنوان قانون تعیین تکلیف است یعنی هر فردی که از یک سال به بالا سابقه دارد، این قانون به آن فرد اجازه می‌دهد که مابه‌التفاوتش را تا ۱۰ سال پر کند و بعد از ۱۰ سال هم بازنشسته شود که این موضوع هم بار مالی زیادی دارد. وی اضافه کرد: پس از این نوع بازنشستگان، قانون پیش از موعد کارکنان دولت است که از سال ۱۳۸۶ به تصویب رسیده و اجرایی شده است. این نوع بازنشستگی هم ۱۲ هزار نفر را بر سر سفره تامین اجتماع نشاند که پارسال در بند (ت) ماده ۲۸ این قانون را برای کارکنان بنیاد شهید و کمیته امداد اجرا کردیم و حقوق آنها که ۲۴ و ۲۵ روز بود به ۲۹ و ۳۰ روز تبدیل کردیم که بر اساس قانون برنامه ششم توسعه اجرایی شد.
مشکلی فراتر از بازنشستگان پیش از موعد
اظهارات جنانی در حالی است که کارشناسان بیمه معتقدند نمی‌توان انگشت اتهام فشار مالی بر سازمان تامین اجتماعی را تنها متوجه بازنشستگان پیش از موعد دانست، بلکه مجموعه عواملی این سازمان را به شرایط فعلی کشانده است.
محسن ایزدخواه، کارشناس بیمه تامین اجتماعی درباره این موضوع به «تعادل» گفت: در قانون تامین اجتماعی مصوب سال 54 درباره سختی کار و بدی آب و هوا به‌طور معقول مواد قانونی وجود داشت اما بعد از انقلاب به خصوص زمانی که بحث خصوصی‌سازی مطرح شد، این موضوع در دولت، مجلس، جامعه کارگری و کارفرمایی مطرح شده و هر کدام از این نهادها از زاویه دید خود به موضوع نگاه کرده و از بازنشستگی پیش از موعد دفاع کردند. جامعه کارگری تصور می‌کرد از طریق تصویب قانون بازنشستگی پیش از موعد مشاغل سخت و زیان‌آور می‌تواند زودتر بازنشسته شده و مستمری بگیرد در حالی که به دنبال شغل دوم هم باشد.
کارفرما هم تصور می‌کرد از این طریق می‌تواند نیروی کار خود را زودتر کاهش دهد و از زیربار پرداخت حقوق شانه خالی کند، دولت هم به دنبال آن بود که با کم شدن نیروی کار، شرایط برای خصوصی‌سازی فراهم باشد. بنابراین اینکه غلط بودن قانون را تنها از چشم دولت ببینیم اشتباه است.
او افزود: تمام صندوق‌های بیمه‌ای دوران جوانی، بلوغ و پیری دارند اما تامین اجتماعی دچار پیری زودرس شده است. این اتفاق علاوه بر آنکه ناشی از ناآگاهی از زیرساخت‌های بیمه بود، تابعی از شرایط اقتصادی کشور هم هست. زمانی که اقتصاد با تورم بالا داریم و با نرخ اشتغال کم، نرخ سرمایه‌گذاری ناچیز است، مالیات بر واحدهای تولیدی فشار وارد می‌کند و بسیاری مشکلات اقتصادی دیگر، در نهایت به آنجا می‌رسیم که بیمه زودتر از موعد پیر شده و مصارفش بر منابعش پیشی می‌گیرد.
ایزدخواه بیان کرد: در شرایط فعلی 6.5 میلیون نفر بیکار واقعی داریم زمانی که چرخ اشتغال نمی‌چرخد پس حق بیمه‌ای هم به تامین اجتماعی واریز نمی‌شود و به این ترتیب این سازمان بخشی از درآمد خود را از دست می‌دهد. در این شرایط تنها راه‌حلی که باقی می‌ماند، این است که رشد اقتصادی ایجاد شود که به دنبال آن اشتغال هم وضع بهتری پیدا کند اما در شرایط فعلی شاهد آن هستیم که نه تنها شغل جدید ایجاد نمی‌شود، بلکه مشاغل قدیمی هم تهدید می‌شوند پس این وضعیت بیش از آنکه ناشی از بازنشستگی‌های پیش از موعد باشد از طرفی به دلیل نقص مدیریت است، این سازمان مدت‌ها با سرپرست اداره می‌شد و در چنین شرایطی مشخص است که نمی‌شود برنامه‌ریزی درستی برای اصلاح امور داشت. اگر قرار باشد اصلاحی صورت بگیرد این سازمان قوانینی بدتر از بازنشستگی پیش از موعد دارد که می‌توان از آن شروع کرد برای مثال در قانون مصوب سال 54 هر فردی که بیمه شده تامین اجتماعی بوده و برای خدمت سربازی اعزام می‌شد، مدت زمان خدمت او به عنوان سابقه کار منظور می‌شد اما بعد از آن این قانون به این صورت تغییر کرد که هر کسی حتی اگر سابقه بیمه تامین اجتماعی نداشته باشد، دو سال سربازی برای او سابقه محسوب می‌شود و این در واقع تحمیل هزینه به بیمه به شمار می‌رود و باید گفت مشابه این قوانین در تامین اجتماعی بسیار است.
