بی‌پناهی تاریخ فارس

ریحانه جاویدی|

همزمان با روزهایی که هتل آسمان شیراز که حریم بصری ارگ کریمخانی را مخدوش کرده بود، در آتش می‌سوزد و بی‌توجهی به میراث فرهنگی استان فارس هر روز شدت می‌گیرد، در روستای خسرو و شیرین، شهرستان آباده این استان هم اوضاع نا‌بسامان است. تپه تاریخی سالاری و یک قبرستان صفوی با مجوز بنیاد مسکن به طرح اسکان عشایر اختصاص داده شده و قرار است مسکن عشایری در این محدوده ساخته شود. تپه‌ای که پنج محوطه پیش از تاریخ داشته و یک اثر تاریخی اما تاکنون مورد کاوش باستان‌شناسی قرار نگرفته و قبرستان صفوی که ثبت ملی نیست در حالی تهدید به تخریب می‌شوند که مسوولان اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان فارس در پاسخ به استعلام بنیاد مسکن، ساخت و ساز را بلامانع اعلام کردند اما باستان‌شناسان پژوهشکده باستان‌شناسی نظر دیگری داشته و معتقدند نباید دخل و تصرفی در این تپه صورت گیرد. اختلاف‌نظر میان باستان‌شناسان و رای مثبت اداره میراث فارس به اجرای این طرح در حالی است که در صورت عملیاتی شدن این طرح، قبرستان صفوی بطور کامل تخریب شده، علاوه بر آن سرشاخه رود کر که آب شرب منطقه را تامین می‌کند هم مورد تعرض و آسیب قرار می‌گیرد و مسکن عشایر تپه باستانی که قدمتی عیلامی دارد را از بین می‌برد.

   نگرانی اهل روستا برای تاریخ و طبیعت

اهالی روستای خسرو و شیرین، این روزها نگران میراث تاریخی خود هستند و از طرف دیگر بر این نکته تاکید می‌کنند که حضور عشایر به دلیل اختلاف با کشاورزان بر سر آب، تنش اجتماعی در منطقه را بالا می‌برد، معلوم نیست اگر مجوز بنیاد مسکن برای ساخت مسکن عشایری در تپه سالاری اجرایی شود چه بر سر اشیای تاریخی زیر خاک آمده و سرنوشت منطقه چه می‌شود. مهدی کریمی، دهیار روستای خسرو و شیرین درباره این موضوع به «تعادل »

گفت: زمستان 97 در بازدید باستان‌شناس‌ها از این منطقه مشخص شد که این تپه آثار تاریخی دارد از طرف دیگر در این محدوده یک قبرستان 1500 ساله هم داریم که نه تنها ثبت ملی نیست بلکه اگر مسکن عشایری ساخته شود بطور کامل خراب می‌شود. او افزود: علاوه بر آثار تاریخی این منطقه از نظر طبیعی هم مهم است چرا که سرچشمه رود کر از این نقطه شروع شده و آب شرب مردم را تامین می‌کند، اگر ساخت و ساز انجام شود نه تنها کیفیت آب خراب می‌شود بلکه به طبیعتی که قابلیت حفاظت دارد هم آسیب می‌رساند. اما متاسفانه از دو سال پیش صدور مجوز ساخت مسکن روستایی از سوی بنیاد مسکن در این ناحیه صادر شد. این در حالی است که محدوده در نظر گرفته شده برای اسکان عشایر 20 کیلومتر با نزدیک‌ترین روستا فاصله دارد در حالی که در فاصله یک کیلومتری روستا فضا برای ساخت مسکن عشایری بود. قطعا بنیاد مسکن استعلام از نهادهای مربوطه گرفته اما معلوم نیست چرا که با وجود آنکه تخریب تاریخ و از بین بردن محیط‌زیست با وجود اجرای این طرح مشخص است، جواب مثبت به این استعلام داده شده است.

   ساخت و ساز بلامانع است

با این حال عبدالرضا نصیری، معاون میراث فرهنگی استان فارس معتقد است نمی‌شود مانع توسعه شد ضمن آنکه در محدوده مورد نظر بنیاد مسکن هیچ اثر تاریخی وجود ندارد. او درباره این موضوع به «تعادل» گفت: بنیاد مسکن از میراث استعلام گرفت و ما هم بعد از بررسی اولیه اعلام کردیم ساخت و ساز بلامانع است. در واقع این موضوع یک اختلاف نظر کارشناسی بوده و اصلا لزومی ندارد رسانه‌ای شود. در این محدوده یک قبرستان تاریخی است که حضور ذهن ندارم ثبت ملی شده یا خیر و یک چشمه هم وجود دارد اما اشیای تاریخی در محدوده مورد نظر بنیاد مسکن وجود ندارد. او افزود: نظر باستان‌شناس استان با باستان‌شناس پژوهشکده میراث تفاوت دارد. محدوده تاریخی چند سایت است که آنها را جدا کردیم و ارتباطی با محدوده‌ای که قرار است ساخت و ساز صورت گیرد، ندارد. بنیاد مسکن این محدوده را انتخاب کرد، درباره آن از ما استعلام گرفت، ما بررسی کرده و می‌گوییم آثار تاریخی وجود ندارد حالا اگر حین انجام کار به آثار برخورد کردند باید کار را متوقف کنند. از نظر تیم کارشناسی ما در این محدوده آثار ارزشمند تاریخی نیست، ‌حالا شاید یک باستان‌شناس دیگر بر این باور باشد که تکه سفالی دیده شده است. به نظر من این منطقه محوطه باز است اما به نظر من اصلا این ماجرا چیزی نیست که در رسانه مطرح شود.

نصیری معتقد است گاه اهالی روستا برای جلوگیری از ساخت و ساز میراث فرهنگی را بهانه می‌کنند، او بیان کرد: ما پیش از این هم در سال 91 تجربه مشابهی داشتیم که مجوز یک غار در همین روستای خسرو و شیرین را دادیم و اهالی اعلام کردند در این منطقه آثار تاریخی است در سه مرحله کارشناس‌های باستان‌شناسی متفاوتی را اعزام کردیم و همه آنها اتفاق‌‌نظر داشتند که این منطقه اثر تاریخی ندارد اما باز هم اهالی اعتراض کردند در واقع می‌خواستند از طریق میراث فرهنگی جلوی معدن‌کاوی را بگیرند.

معاون میراث فرهنگی فارس بیان کرد: قبرستان تاریخی خارج از محدوده استقرار مسکن عشایری است با این حال حتی اگر ثبت ملی هم نباشد ما اجازه دخل و تصرف نمی‌دهیم اما نمی‌توانیم مانع توسعه هم باشیم. پژوهشکده باستان‌شناسی این منطقه را بررسی کرده و نظر داده که کل این محدوده و تپه اوپن ایت بوده و نباید اتفاقی مبنی بر ساخت و ساز رخ دهد چون آثار پراکنده داریم اما از نظر ما بلامانع است.

   توافقی که پایدار نماند

اظهارات نصیری در حالی است که باستان‌شناس پژوهشکده میراث فرهنگی، نظری کاملا مخالف او دارد و تاکید بر این موضوع داشته که در آخرین بازدید که همراه با کارشناس استان انجام شده، به این اتفاق‌نظر رسیدند که مجوز ساخت و ساز صادر نشود اما حال مشخص نیست که چرا نظر میراث فرهنگی استان فارس تغییر کرده است. او درباره این موضوع به «تعادل» گفت: نخستین‌بار که مجوز صادر شد قبل از بررسی ما بود و بررسی کارشناسی قدیمی اعلام کرده بود ساخت و ساز مانعی ندارد اما بار دوم که کارشناسی میراث انجام شد به این نتیجه رسیدیم که محوطه قدمت عیلامی دارد. همین‌طور یک قبرستان صفوی هم وجود دارد که اگر طرح اسکان عشایر اجرا شود بطور کامل تخریب می‌شود چرا که محدوده‌ای که بنیاد مسکن انتخاب کرده کاملا روی قبرستان صفوی قرار دارد که سنگ قبرهای شاخصی داشته و ثبت ملی هم نیست. او افزود: استعلام جدید نشان می‌دهد که در این منطقه آثار تاریخی وجود دارد و نباید طرح اجرا شود. پنج محوطه باز پیش از تاریخ، یک اثر تاریخی و یک اثر اسلامی در این منطقه وجود داشته و علاوه بر آن از نظر محیط‌زیست هم حائز اهمیت است و نباید ساخت و ساز صورت گیرد، چرا که ساخت و ساز بطور کلی ساختار طبیعی این منطقه را به هم می‌ریزد. با این حال محمد پاک‌نژاد، مسوول حریم آثار تاریخی استان فارس هم بر این باور است که ساخت و ساز مانعی ندارد. او درباره این موضوع به «تعادل» گفت: استعلامی که بنیاد مسکن انجام داده بود، 10 هکتاری اراضی منابع ملی بود برای اسکان عشایر که تپه سالاری 300 تا 400 متر با این محدوده فاصله دارد، این محدوده فقط در حریم محوطه باستانی است. پاسخ اولیه ما این بود که ما نمی‌توانیم در محدوده‌ای که آثار تاریخی نیست محدودیت اعمال کنیم و به بنیاد مسکن گفتیم ساخت و ساز بلامانع است اما ظاهرا اهالی این منطقه با عشایر درگیری‌هایی دارند و میراث فرهنگی را بهانه کردند که جلوی اسکان آنها گرفته شود. ساخت و ساز هیچ ارتباطی با قبرستان قدیمی ندارد حتی قبرستان در محدوده هم قرار نمی‌گیرد.  او افزود: در این 10 هکتاری هیچ آثاری نیست بنابراین به بنیاد مسکن نامه زدیم و فقط به سبب بروز تنش اجتماعی میان اهالی پیشنهاد دادیم که محل جابه‌جا شود که آنها هم اعلام کردند مجوزهای دیگر صادر شده و امکان جابه‌جایی نیست. پژوهشکده با دو نفر قراردادبسته که نظر مخالف ما دارند، در هر صورت ساخت و ساز از نظر اداره میراث فارس بلامانع است.