مدیریت ریسک؛ کلید اعتماد به بازار سرمایه

ذات معاملات نفت خام در بورس انرژی به معنی تجمیع بسیاری از فعالیت‌ها و عملکردها در بخش‌های مختلف است که هر کدام به تنهایی در شرایط پیچیده فعلی به یک پروژه سنگین بدل شده است.

به گزارش سمات، در فاز معاملات، اغلب بورس انرژی به‌عنوان مرکز اصلی داد و ستد مورد توجه قرار گرفته است و اطلاع‌رسانی از رخدادها از این منبع صورت می‌پذیرد.اما در کنار آن فرآیندهای تسویه وجوه در بخش دیگری از بازار سرمایه یا همان شرکت سپرده‌گذاری مرکزی به انجام می‌رسد که بعضاً از نگاه برخی از فعالان بازار پنهان است. به همین دلیل و با توجه به اهمیت این ساز و کار در گفت‌وگویی با مدیرعامل شرکت سپرده‌گذاری مرکزی به بخشی از ویژگی‌های این معاملات می‌پردازیم. البته معاملات نفت خام بهانه‌ای شد برای بررسی دقیق‌تر برخی از رخدادهای اخیر در چارچوب تسویه وجوه حاصل از معاملات در بازارهای کالایی. از هم‌اکنون گویا روزشماری برای انتقال تسویه وجوه بورس کالا به سمات آغاز شده و همچنین شاهد آغاز به کار سامانه‌های جدیدی در بستر شرکت سپرده‌گذاری مرکزی هستیم که تجمیع این موارد در نهایت به افزایش ضریب اعتماد به بازار سرمایه باز می‌گردد. گویی مدیریت ریسک را باید کلید اعتماد به بازار به شمار آورد. حسین فهیمی گفت: سمات تنها شرکت سپرده‌گذاری مرکزی در کشور است که تسویه معاملات کالایی در آن یا انجام می‌گیرد یا در دست انجام است. تسویه وجوه معاملات نفت خام نیز در همین چارچوب کلی صورت می‌پذیرد.

مدیرعامل سپرده‌گذاری مرکزی در پاسخ به پرسشی در مورد اجرایی شدن مفاد اطلاعیه‌های عرضه کالاهای عرضه شده در بورس‌های کالایی عنوان کرد: چارچوب اطلاعیه عرضه توسط خود عرضه‌کننده ترسیم می‌شود و سمات و بدنه اجرایی بازار سرمایه نیز فرآیندهای اجرایی آن را به عهده دارد. به عنوان مثال در چارچوب اطلاعیه عرضه امکان پرداخت پیش پرداخت به صورت ارزی و ریالی وجود دارد و حتی با فرض مفاد اطلاعیه عرضه، امکان تسویه وجوه بر اساس همان ارزهای ذکر شده نیز فراهم است. علاقه‌مندانی که به خرید متمایل هستند این فرآیند را طی کرده یا طی می‌کنند. وی در مورد سایر فرآورده‌ها و سخت‌گیری‌های موجود در مسیر معاملات نفت خام عنوان کرد: میعانات گازی یا سایر فرآورده‌ها به جز نفت خام از شرایط عرضه و معامله مرسوم بر خوردار هستند و تابع شرایط مندرج در چارچوب اطلاعیه عرضه خودشان هستند.

     شفافیت، بزرگ‌ترین مزیت بازار سرمایه

پتانسیل‌های تولید و صادرات فرآورده‌ها یا سایر کالاها و حامل‌های انرژی این امکان را به وجود می‌آورد که حجم معاملات با محوریت صادراتی رشدی ۵ برابری داشته باشد که نمونه آن درظرفیت تولید میعانات گازی یا استخراج نفت خام در مقایسه با میزان عرضه در بازار سرمایه قابل مقایسه است. فهیمی در پاسخ به پرسشی در مورد توانمندی این بازار از لحاظ پتانسیل توسعه حجم معاملات عنوان کرد: با توجه به ظرفیت‌های موجود در بخش تولید حامل‌های انرژی یا سایر محموله‌های کالایی این احتمال وجود دارد که در آینده (غالباً در فاز صادرات) ارزش و حجم معاملات رشد جدی داشته باشد. جذابیت‌های بازار سرمایه هم در کشور ما و هم در سایر نقاط جهان بخش مهمی از معاملات را به این سو سوق خواهد داد زیرا ویژگی‌ها، منافع و مزایای بسیاری دارد که منافعی ذاتی را برای بازارهای متشکل ایجاد خواهد کرد اگرچه بزرگ‌ترین مزیت آن را باید در شفافیت جست‌وجو کنیم. این منافع ناخودآگاه به گسترش حجم معاملات منجر می‌شود . بنابراین توسعه این بازارها شاید یک الزام اقتصادی باشد که البته به خودی خود صورت خواهد گرفت. به عنوان مثال برای خروج بسیاری از محصولات از بورس‌های کالایی تلاش‌هایی صورت گرفت ولی هیچگاه موفق نبود. توسعه بازارهای متشکل گویا یک سرنوشت محتوم اقتصادی در کشور است. البته مدتی است که با درک این شرایط پیش‌رو، برنامه‌ریزی برای استقبال از این اوضاع آغاز شده و حتی عملیاتی شده است. به صراحت می‌توان عنوان کرد که هیچ محدودیتی در حوزه زیرساخت در چارچوب سمات برای توسعه بازار وجود ندارد. آمادگی کامل برای توسعه حجم عرضه و تقاضا وجود داشته و دارد و حتی در صورت چند برابر شدن حجم عرضه و تقاضا مثلاً در بازارهای کالایی زیرساخت‌های لازم را تأمین خواهیم کرد. موانع عملیاتی برای چند برابر شدن بازار وجود ندارد چه از لحاظ سخت افزاز یا نرخ افزار و منابع انسانی. فهیمی در خصوص فرآیندهای تسویه وجوه در این شرکت و دورنمای آن عنوان کرد: قانون پیش بینی کرده است که عملیات تسویه وجوه در بورس‌های کالایی در سپرده‌گذاری مرکزی صورت پذیرد. دلیل آن نیز روشن است زیرا اگر معامله و اخذ تضامین در یک فاز یا یک فرآیند صورت پذیرد نگرانی‌های خاص و انتقادات جانبی با آن ایجاد خواهد شد گویی باز هم شرایط معاملات و ریسک‌های احتمالی آن در حاشیه بازار در یک بازار متشکل انجام می‌پذیرد. برای پرهیز از این انتقادات و ریسک‌های خاص آن اخذ تضامین در سمات صورت گرفته و در کنار آن، تسویه وجوه نیز در همین شرکت یعنی سپرده‌گذاری مرکزی صورت خواهد گرفت. از ۳۱ مردادماه سال جاری به تدریج تمامی فرآیندهای تسویه وجوه در سمات صورت خواهد گرفت و این روند بر اساس دستورالعمل‌های موجود به مرور انجام می‌پذیرد. البته ذات تسویه وجوه در این فرآیند یک استاندارد بین‌المللی است و توصیه بر این است که بورس‌ها (یعنی مرکز اصلی معاملات، تقابل عرضه و تقاضا و کشف نرخ) وارد فاز تسویه وجوه نشوند. به صورت دقیق‌تر باید مدیریت ریسک و پرداخت پیش پرداخت یا ضمانت‌های جانبی از ذات معاملات تفکیک شوند. تلاش ما نیز بر این است که استانداردهای جهانی را اعمال کنیم و البته آخرین تجربیات بین‌المللی را هم مدنظر قرار دهیم. البته تسویه وجوه به تنهایی تمامی ماجرا نیست و فعالیت‌های دیگری نیز در دستور کار قرار دارد که یکی از آنها پیگیری فرآیندهای عملیاتی بعد از اتمام معامله و حتی تحویل کالاست. هم‌اکنون در حال برنامه‌ریزی جدی و آماده کردن زیرساخت‌ها برای رصد کالاهای معامله شده هستیم یعنی کالا را تا مقصد و تحویل به خریدار اصلی دنبال خواهیم کرد. به صورت کلی در حال هماهنگی با سایر نهادها هستیم تا برخی آسیب‌های پیشین در برخی از معاملات دیگر تکرار نشود. باید پذیرفت که در گذشته بر اساس برخی واقعیت‌ها در نوسان نرخ آسیب‌هایی به بازار سرمایه وارد شده که تکرار آن چندان جذاب نیست ولی در کنار ذات تسویه وجوه که یک الزام قانونی است، در تلاش هستیم که با رهگیری معاملات تا انتها، آسیب‌های احتمالی در آینده را به حداقل خود کاهش دهیم.

وی در ادامه عنوان کرد: ذات تجمیع تمامی فرآیندهای تسویه وجوه در سمات در شرایطی اهمیت پیدا می‌کند که هم اهرم‌های کنترل و مدیریت ریسک در این شرکت فراهم و در دسترس است و هم می‌توان در راستای سلامت معاملات به افزایش اطمینان در بازار کمک بزرگی کرد. باید به وضوح به یک نگرانی در برخی از معاملات همچون معاملات سلف اشاره داشت و آن احتمال نکول در تحویل کالاست.

     نکول، خط قرمز در حوزه تسویه وجوه

قطعاً تسویه وجوه در سپرده‌گذاری آن هم در تعامل و فعالیت با شرکت‌های بزرگ چهره متفاوتی خواهد داشت. خط قرمز ما در حوزه تسویه وجوه نکول است اما این شرایط البته برای توسعه بازار در گام دوم به چابکی فعالیت‌ها نیاز دارد. باید به این مطلب نیز اشاره کرد که ترجیح می‌دهیم چابکی را فدای مدیریت ریسک کنیم. اما اگر این چابکی در مسیر تأمین خواسته‌های فعالان بازار باشد قطعاً به آن سمت حرکت خواهیم کرد. البته چابکی در چارچوب مدیریت ریسک را در دستور کار خود قرار داده‌ایم. مدیرعامل سپرده‌گذاری مرکزی به رخدادهای جانبی و فعالیت‌های اجرایی این بخش از بازار سرمایه نیز اشاره کرد و گفت: مدتی است که به‌دنبال بهبود زیرساخت‌ها هستیم تا جایی که می‌توان گفت به چیزی شبیه به تحول زیرساخت‌ها بسیار نزدیک شده‌ایم. خدمات مکانیزه را جایگزین حضور افراد کرده‌ایم. در سال ۹۷ برای اولین‌بار فرآیند EKYC یا همان ثبت نام الکترونیک را ارایه کرده‌ایم که حتی مشابه آن در نظام بانکی هم سابقه نداشته است. پلتفرم ملی تسویه بورس‌های کالایی را طراحی، تدوین و عملیاتی کردیم که از ۲۰ اسفندماه سال گذشته با معاملات در بورس انرژی اجرایی شد.

در گذشته این فرآیند دستی انجام می‌گرفت ولی هم‌اکنون فول مکانیزه است. برای امسال به هر میزان که موفق شویم به بازارهای کالایی هم اضافه خواهد شد. این نکته یعنی همه بخش‌های طراحی، برنامه‌ریزی، اجرا و راه‌اندازی آن در داخل کشور صورت گرفته است. از انعطاف کامل برخوردار است و برای اتصال با سایر سامانه‌ها نیز مشکلی وجود ندارد. مثلاً ارتباط برخط سمات با سامانه راهداری در دستور کار قرار دارد که با اجرایی شدن آن امکان رهگیری محموله‌ها تا مقصد ایجاد خواهد شد. البته این موارد ظرف ۲ سال اخیر اجرا شده است ولی واقعیت اجرای این طرح‌ها از تلاش‌های بسیاری حکایت دارد که برای اغلب افراد محسوس نبوده و نیست. از ۲۰ اسفند سال گذشته از پلتفرم ملی این شرکت بهره‌برداری شد آن هم در شرایطی که با کمترین هزینه و با کمترین قیمت ممکن هم‌اکنون عملیاتی شده و نیازهای ما را برآورده می‌کند.

شاید برای برخی قبال باور نباشد ولی هزینه اجرای داخلی این سامانه چیزی کمتر از ۱ درصد قیمت پیشنهادی از سمت شرکت‌های خارجی بوده است، شاید با احتساب تمامی هزینه‌ها این رقم به کمتر از ۲ درصد قیمت پیشنهادی از سایر کشورها برسد. هم‌اکنون این سامانه به همراه برند آن، کدهای نرم افزاری و حمایت‌های فنی در دسترس است و می‌توان همین سامانه را در سایر کشورها نیز راه‌اندازی کرد.