دلایل وقوع سقوط سریالی جرثقیل‌های غول پیکر در پایتخت
آسمان تهران پر از جرثقیل‌های غول‌پیکری است که نمی‌توان چندان به ایمنی آنان اطمینان داشت. سال ۹۳ بود که توفان بی‌سابقه تهران هشداری شد تا تصمیم‌گیران شهر به یاد نا ایمن بودن این جرثقیل‌های غول پیکر بیفتند.این هفته نیز جرثقیل‌های برجی عامل چند حادثه پی در پی در تهران بودند، حادثه بزرگراه ارتش - میدان ارج آخرین حادثه‌ای بود که گزارش شد.
جلال ملکی، سخنگوی سازمان آتش‌نشانی درخصوص حوادث جرثقیل‌های برجی می‌گوید: این حوادث در مقایسه با سایر حوادثی که در تهران رخ می‌دهد به اندازه‌ای نیست که برای آن ردیف آماری در نظر گرفته شود. اما این هفته چند حادثه که خوشبختانه ختم به خیر شد باعث ایجاد حساسیت در این رابطه شد.برخی از این جرثقیل‌ها عمر مفید خود را در کشورهای دیگر طی کرده‌اند و کارگاه‌هایی که از این جرثقیل‌ها استفاده می‌کنند باید از ایمنی آن اطمینان پیدا کنند. آمارهای منتشر شده در خصوص حوادث تاورکرین‌ها (جرثقیل‌های عظیم) نیز سخنان سخنگوی آتش‌نشانی را تایید می‌کند، بر اساس این آمارها مهم‌ترین عوامل ایجاد حادثه در جرثقیل‌های برجی فعال در شهر تهران و دیگر نقاط کشور فرسودگی دستگاه و اتمام عمر مفید آن را نشان می‌دهد. یکی از خطراتی که این جرثقیل‌ها ممکن است ایجاد کنند حرکت بوم آن هنگام جابه‌جایی مصالح یا چرخیدن بوم بزرگ آن به اطراف است که در صورت سقوط ممکن است روی ساختمان‌های اطراف و خودروها یا رهگذران بیفتد، ملکی آموزش اپراتورهای این جرثقیل‌ها را برای ایمنی بیشتر ضروری عنوان می‌کند و می‌گوید: برخی از این اپراتورها آموزشی در این رابطه ندیده و تجربی کار با این جرثقیل‌ها را آموخته‌اند. استفاده از این تاورکرین‌ها تخصصی است و باید گواهینامه استفاده از آن از سوی متولیان امر صادر شود و کسانی که این گواهینامه را نداشته باشند امکان استفاده از آن را ندارند. او بر نظارت دوره‌ای ایمنی این جرثقیل‌ها تاکید می‌کند و می‌گوید: برخی از این جرثقیل‌ها به شکل غیر ایمن تعمیر شده که یکی از عوامل حادثه ساز همین موضوع است که با جوشکاری بخشی از این جرثقیل‌ها را تعمیر کرده‌اند.
نظارت 4 نهاد بر فعالیت جرثقیل‌های برجی
اما چه نهادهایی وظیفه نظارت بر تاورکرین‌ها را دارند؟ به گفته یک کارشناس ارشد عمران چهار سازمان درگیر این موضوع هستند که یکی از این سازمان‌ها، سازمان ملی استاندارد است که باید قوانین و استانداردهای لازم در خصوص ایمنی این جرثقیل‌های ساختمانی را تهیه و تدوین کنند. ناظر پروژه و سازمان نظام مهندسی نیز دو نهاد دیگری هستند که مسوولیت اعمال قوانین و نظارت بر آن را دارند. همچنین معاونت معماری شهرسازی و سازمان آتش‌نشانی نیز مسوولیت کنترل ایمنی این جرثقیل‌های برجی را بر عهده دارند.
او با بیان اینکه وظیفه ناظر فنی پروژه این است که تمامی این موارد را از لحاظ فنی مراعات کند، می‌گوید: باید فردی که این جرثقیل‌ها را نصب می‌کند، دارای صلاحیت و مهارت‌های لازم باشد، زیرا سوار و مستقر کردن این نوع جرثقیل‌ها نیاز به مهارت ویژه‌ای دارد. همچنین فردی که از این جرثقیل استفاده می‌کند، باید فردی ماهر باشد تا شاهد حوادث کمتری در این حوزه باشیم. اغلب پیمانکاران به دلیل نبود قوانین محکم و بازدانده حتی تمایلی به انجام بازرسی‌های لازم و کافی ندارند که این موضوع در نهایت منجر به ایجاد حوادث زیادی می‌شود. مشکل اصلی بروز چنین حادثه‌هایی را می‌توان در تعجیل پیمانکاران تاورها برای رسیدن به پروژه‌های جدید و به روز نکردن تجهیزات، عدم مهارت نیروی انسانی و خطای آنها و از همه مهم‌تر عدم نظارت و بازرسی دستگاه‌های نظارتی و مسوول جست‌وجو کرد. مسوولیت کنترل گواهینامه سلامت تاورها متوجه مهندسان ناظر در کارگاه‌های عمرانی است. در بسیاری از کشورها ایمنی جرثقیل‌های برجی با توجه به گستره استفاده از آنها در ساخت و سازهای مختلف یکی از دغدغه‌های اصلی سازمان مرتبط با امور ساخت و ساز است.بیشتر این کشورها دستورالعملی‌هایی برای نظارت بر ایمنی استفاده از جرثقیل‌های برجی تهیه کردند یا با استفاده از چک لیست‌های منتشر شده توسط سازمان‌های بین‌المللی، نظارت بر ایمنی استفاده از چرثقیل‌های برجی را انجام می‌دهند.
در پژوهشی که مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران در خصوص جرثقیل‌های برجی انجام داده به بررسی حوادث این جرثقیل‌ها پرداخته شده و آمده است: به‌طور کلی حوادث جرثقیل‌های برجی در ۴ حالت نصب، در حالت برچیدن، افزایش ارتفاع و عرض جرثقیل برجی و باد اتفاق افتاده است. بررسی‌های آماری نشان می‌دهد که بیشتر حوادث و خرابی جرثقیل‌های برجی حین بهره‌برداری رخ داده که مقایسه زمان بهره‌برداری با سایر موارد امری طبیعی به نظر می‌رسد و اهمیت تست و بازرسی جرثقیل‌های برجی را به صورت ادواری یادآوری می‌کند. عوامل اساسی دیگری که در ایجاد این نوع حوادث می‌توان به آن اشاره کرد عدم آموزش صحیح و کافی، ساعت کاری طولانی نصاب‌ها، برنامه‌ریزی نامناسب، تجهیزات خراب، عدم توجه به دستورالعمل‌های سازنده جرثقیل برجی، تعمیرات و نگهداری ضعیف، مشکل طراحی فوندانسیون، عدم استفاده از تجهیزات ایمنی توسط نصاب‌ها و عدم توجه به شعاع کاری و ظرفیت و جدول بار جرثقیل جست‌وجو کرد که باید نسبت به برطرف کردن این نواقص، اقدامات کافی انجام پذیرد.
سقوط متعدد جرثقیل‌های برجی غول پیکر در چند سال اخیر افزایش داشته که برخی از این حوادث خسارت جانی و مالی را به همراه داشته است. سخنان مسوولان شهرداری حاکی از آن است که درصد کمی از تاورکرین‌های موجود در تهران گواهی کیفیت فنی لازم را دارند و عمده این جرثقیل‌ها حتی کمربند استاندارد هم ندارند.همچنین آمار نشان می‌دهد درصد اندکی از این جرثقیل‌های فعال به دهه ۶۰ میلادی بر می‌گردند. در میان آمارهای اعلام شده در این پژوهش ۲۱ درصد تاورکرین‌ها به دهه ۷۰، ۴۷ درصد به دهه ۸۰ و ۱۹ درصد به دهه ۹۰ و تنها ۹ درصد به دهه اول قرن حاضر متعلق هستند. بنابراین یکی از مهم‌ترین عوامل ایجاد حادثه در جرثقیل‌های برجی فعال در تهران فرسودگی دستگاه و اتمام عمر مفید آنهاست.معمولا پس از اتمام عمر مفید دستگاه جواب بازرسی‌های دوره‌ای مناسب نخواهد بود و پیمانکاران نیز به علت مشکلات مالی و تحریم‌های اخیر سعی می‌کنند از همان جرثقیل‌های فرسوده به دفعات متعدد استفاده کنند. اغلب پیمانکاران به دلیل نبود قوانین محکم و بازدارنده حتی تمایل به انجام بازرسی‌های لازم و کافی نیز ندارند و در نهایت منجر به ایجاد حوادث زیادی خواهند شد.
طبق استانداردهای بین‌المللی هر یک از این جرثقیل‌ها برای هر پروژه جدیدی پلاک جدید می‌گیرند و مکلف هستند برای هر پروژه زنجیره کامل تجهیزات و سازه فلزی و همه بخش‌های مربوط به تعادل دستگاه را بازرسی و آسیب‌شناسی کنند. این در حالی است که در شهر تهران و در سایر نقاط کشور این بررسی که باید دستگاه متولی آن شهرداری و نظام مهندسی باشد انجام نمی‌گیرد همچنین بیمه‌ها کنترل وسختگیری خاصی در این مورد ندارند.
این پژوهش روش‌هایی نیز برای افزایش ایمنی جرثقیل‌های برجی مطرح کرده. از جمله کنترل و بازرسی‌های دوره‌ای توسط افراد دارای صلاحیت و باسابقه و تعیین یک نهاد مشخص جهت تعیین استاندارد و الزامات بازرسی و نظارت و ایمنی کار با جرثقیل‌های برجی، تعیین افراد و شرکت‌های دارای صلاحیت جهت کنترل بازرسی نظارت و اعطای گواهینامه‌های سلامت و ایمنی به پیمانکاران جرثقیل برجی و دستگاه‌های آنها و ...
به‌طور خلاصه در مقایسه با وضعیت کشورهای پیشرفته فقدان اطلاعات و آموزش کافی و خطای انسانی مشکلات فنی در قطعات اصلی دستگاه‌ها و فقدان تجهیزات کنترلی و حفاظتی باعث شده ایمنی جرثقیل‌های برجی در ایران نسبت به سایر کشورها پایین‌تر باشد. همچنین با کنترل سلامت قطعات اصلی، کنترل قطعات سازهای و پایداری، کنترل قطعات کنترل‌کننده و کنترل مسائل مربوط به ایمن می‌توان به بهبود وضعیت موجود کمک کرد.
مهدی صالحی مدیرکل معماری و ساختمان با اشاره به حادثه اخیر سقوط جرثقیل ساختمانی در پایتخت می‌گوید: با توجه به پروژه‌های عمرانی و ساخت سازهای موجود در پایتخت، کارگاه‌های ساختمانی بسیاری نیز در این زمینه فعال هستند که مدیریت شهری به منظور ساماندهی و ایمن‌سازی این کارگاه‌ها طرح نگهداشت شهر را به مرحله اجرا درآورده است و با توجه به تأکید معاون شهرسازی و معماری شهرداری تهران، بازبینی و نظارت دوره‌ای بر جرثقیل‌های برجی (تاورکرین) در دستورکار قرار گرفته است. او با اشاره به نزدیک شدن فصل پاییز و همچنین آغاز فصل بارش و وزش بادهای فصلی ادامه می‌دهد: در طرح ساماندهی و ارتقای ایمنی کارگاه‌های ساختمانی علاوه بر بازبینی از جرثقیل‌های برجی، داربست‌های خارجی محوطه‌های کارگاهی ساختمانی مورد بررسی قرار خواهد گرفت. او تأکید می‌کند: برنامه منظم و مداوم بازرسی و تعمیر و نگهداری برای هر جرثقیل طبق توصیه سازنده باید مدنظر کارفرمایان قرار گیرد و اگر در بازبینی‌های صورت گرفته مواردی مغایر با اسناد و استانداردهای فنی و ایمنی مشاهده شود با صدور اخطاریه و با رعایت ضوابط و مقررات از فعالیت کارگاه‌ها جلوگیری به عمل خواهد آمد و سایر دستگاه‌های متولی نیز باید به وظایف خود عمل کنند.به گفته صالحی بانک اطلاعات جامع از جرثقیل‌های برجی پایتخت بر اساس بازرسی‌های فنی و ایمنی تهیه می‌شود.
با وجود اینکه برخی از کارشناسان ضعف قانونی در نظارت بر این جرثقیل‌ها را مطرح می‌کنند، برخی نیز معتقدند قوانین زیادی در این زمینه وجود دارد و اگر نقصی دیده می‌شود ناشی از عدم اجرایی شدن این قوانین و ضوابط است.به گفته آنها بالاترین قانونی که در این زمینه وجود دارد؛ مقررات ملی ساختمان است که بحث مسوولیت ایمنی ساختمان را صراحتا بر عهده سازنده و پیمانکار گذاشته است.صدور گواهینامه استاندارد در مراکز تست تاورکرین‌ها از سال ۸۵ به بعد در ایران انجام می‌شود که با دریافت گواهی سلامت این جرثقیل‌ها می‌توان از بسیاری از حوادث جلوگیری کرد.
