عبور «تفلیس» از ویرانه‌های کمونیسم
گروه راه و شهرسازی| آزاده کاری|
شهر تفلیس بزرگ‌ترین شهر و پایتخت کشور گرجستان است که در کناره رود کر قرار دارد و قدمتش به قرن پنجم میلادی بر می‌گردد. تفلیس در جنوب شرق اروپا قرار گرفته است، موقعیت مکانی تفلیس یعنی قرارگیری در مسیر شرق و غرب، این شهر را نقطه اتصال امپراتوری‌های رقیب گوناگون قرار می‌داده و امروزه موقعیت آن را به عنوان یک مسیر مهم برای انرژی جهان و پروژه‌های بازرگانی تضمین می‌کند.
به گزارش «تعادل»، هنگامی که در خیابان‌ها و محله‌های تفلیس گردش می‌کنید، مجموعه‌ای از ساختمان‌ها را می‌بینید که با ترکیبی از معماری قرون وسطایی، کلاسیک، آسیای میانه و معماری مدرن ساخته شده‌اند. چیزی که در این میان توجه بسیاری از گردشگران را به خودش جلب می‌کند، بافت اروپایی و‌تر و تمیز شهر است. مجموعه‌ای از کافه‌های بزرگ و کوچک، پیاده‌روهای سنگ فرش شده و سازه‌های مدرن، زیبایی این جنبه از شهر را پر رنگ‌تر می‌کنند.
میدان آزادی، خیابان روستاولی و خیابان شاردنی از خیابان‌های زیبا و شیک تفلیس به‌شمار می‌روند. خیابان شاردنی که دو طرف آن را رستوران‌ها و کافه‌های گوناگون فرا گرفته با گل‌های رنگارنگ و درخت‌های زیبا در دو طرف و موسیقی زنده شبیه یک تابلوی نقاشی است. در عین حال، شهر تفلیس سه بخش اصلی دارد. شهر قدیمی تفلیس، بخش مدرن و بخشی از شهر که شهروندان با درجه اقتصادی پایین را در خود جای داده است.
شهر قدیمی تفلیس که خود گرجی‌ها نیز از آن به عنوان شهر قدیمی یاد می‌کنند در سال ۱۹۹۳ میلادی در لیست جهانی یونسکو به ثبت رسید. این قسمت از شهر از لحاظ جغرافیایی در پایین تپه‌ای بسیار بزرگ و همچنین شیبی روی آن شکل گرفته است. شکل این شهر به صورت پلکانی است و خیابان‌های آن باریک و کشیده هستند. یکی از نکات جالبی که درباره شهر قدیم تفلیس وجود دارد، این است که در خانه‌های این قسمت از شهر درهایی وجود دارد که به حیاط‌های مخفی باز می‌شوند. داخل بیشتر این حیاط‌ها هم درختان انگور و دیگر درختانی وجود دارند که معمولا از هر چیزی بالا می‌روند تا رشد کنند. کوچه پس کوچه‌های سنگی که البته از هجوم تکنولوژی در امان نمانده و گاه آپارتمان زشت و بد شکلی از لابه لای آن بیرون زده است، تصویری از شهر قدیمی تفلیس است.
حمام‌های گوگردی
یکی از جاذبه‌های این شهر قدیمی وجود حمام‌های گوگردی است.گفته می‌شود از آب این حمام‌ها برای درمان انواع بیماری‌های از جمله درد مفاصل و بیماری‌های پوستی استفاده می‌کنند. شهروندان تفلیسی از این حمام برای استراحت و تمدد اعصاب در اوقات فراغت یا برگزاری میهمانی‌های شام رسمی استفاده می‌کنند. الکساندر پوشکین، شاعر و نویسنده روس یکی از افراد مشهوری است که این حمام را امتحان کرده، او در مورد این تجربه بی‌نظیرش نوشته است: «مطمئناً در تفلیس با چیزی لوکس‌تر از این حمام مواجه نخواهم شد. این حمام‌ها در داخل شهر قدیمی قرار دارند، با گنبدهایی متمایز مزین شده‌اند و مانند اسپاهای باستانی دارای خدمات ارایه ماساژ و سونا هستند.»
اما تفلیس فقط شهر قدیمی، خیابان روستاولی و شاردنی نیست. برای رسیدن به یکی از آثار تاریخی مهم این شهر یعنی کلیسای سامبا از محله‌هایی عبور می‌کنید که تصور شما را نسبت به تفلیس تغییر می‌دهند. خانه‌های آجری بسیار قدیمی که بخشی از آن ریخته شده، بافت فرسوده به همراه تعداد زیادی از افراد که با لباس‌های کثیف و مندرس گدایی می‌کنند روی دیگر شهر را نشان می‌دهند. با دیدن این قسمت از شهر یاد کوچه پس کوچه‌های بازار و شوش، میدان اعدام یا همان محمدیه جدید و منطقه 12 تهران می‌افتید و البته مردمی که فقر از نگاهشان می‌بارد. در برخی قسمت‌های شهر نیز هنوز آثار برجای مانده از دوره کمونسیم خودنمایی می‌کند. آپارتمان‌های قدیمی، بدشکل، یکدست و شبیه هم که یادآور روزهای سیاه کمونیسم است و گرجی‌ها هنوز فرصت پاک کردن این آثار را از در و دیوار شهرشان به دست نیاورده‌اند.
تفلیس به عنوان یک شهر توریستی گردشگران بسیاری از کشورهای ایران، روسیه، ترکیه و برخی کشورهای عربی را به خود جذب کرده و برای توسعه گردشگری و جذب بیشتر توریست تسهیلاتی را برای گردشگران در نظر گرفته است. برای مثال، بازدید از بسیاری از اماکن تاریخی در این شهر رایگان است و برای بازدید از برخی اماکن هم مبلغ بسیار کمی در نظر گرفته شده است. واحد پول گرجستان لاری است و هر لاری حدود 4هزار تومان است. البته واحد پول کوچک‌تر از لاری نیز دارند که نامش تتری است و این برای مسافران ایرانی که سال‌ها است با سکه‌های فلزی خداحافظی کرده و فقط سکه 500 تومانی آن هم به تعداد اندک دارند، جالب توجه است. گاهی اوقات بقیه پول‌های شما یک مشت سکه 5، 10 و 20 تتری می‌شود.
مصایب مترو سواری ارزان
شهر تفلیس، بزرگ‌ترین شهر کشور گرجستان نیز به شمار می‌رود که با بافت قدیمی، خیابان‌هایی باریک و پیاده روهای سنگفرش شده‌اش شناخته می‌شود. این شهر وسیع گرجستان، در کنار وسایل حمل و نقل معمولی چون ماشین‌های شخصی، از سیستم حمل و نقل قابل قبولی برخوردار است. از آن جمله می‌توان به مترو، اتوبوس و تاکسی‌های عمومی و مینی بوس یا «مارشروتکا» اشاره کرد. نکته قابل توجه در این شهر حمل و نقل ارزان است. از جمله راه‌های خوب برای جابه‌جایی در تفلیس، استفاده از مترو است. متروی تفلیس دو خط و 21 ایستگاه دارد که نقاط مهم شهر را به یکدیگر متصل می‌کند. ساعت کاری مترو از 6 صبح تا نیمه شب است و ایستگاه‌های اصلی علاوه بر زبان گرجی به انگلیسی نیز اعلام می‌شود. برای مترو سواری احتیاج به کارت مترو دارید. برای بار اول باید یک کارت به قیمت 2 لاری خرید کنید و بعد از آن برای هر رفت و آمد 50 تتری از حساب شما کسر می‌شود. برخلاف مترو تهران که هر کارت فقط یک بار امکان استفاده دارد و تا نیم ساعت بعد امکان استفاده از کارت برای دارنده آن امکان پذیر نیست، اما در تفلیس یک کارت را چند نفر می‌توانند بلافاصله بعد از هم استفاده کنند. در واقع شما با هزینه نصف یک لاری می‌توانید به هر نقطه از شهر که می‌خواهید سفر کنید. برای شارژ کارت می‌توانید از دستگاه‌های پرداخت آبی یا نارنجی رنگ استفاد کنید که با نام Pay Box شناخته می‌شوند؛ شارژ کارت با پول نقد و استفاده از این دستگاه‌ها امکان پذیر است.
هر چند ممکن است ارزانی متروی تفلیس در نظر اول بسیار جذاب باشد، اما واقعیت این است که مترو تفلیس در سال 1960یعنی حدود 150 سال پیش ساخته شده و به نظر می‌رسد از آن زمان تاکنون تغییرات زیادی در شکل و ظاهر آن ایجاد نشده است. از در مترو که وارد می‌شوید بوی نم و رطوبت مشام را آزار می‌دهد. رنگ‌های روی دیوار جابه‌جا ریخته شده و گویی سال‌ها است به خود رنگ ندیده است. سوارشدن روی پله برقی مترو نیز خود داستان دارد. به دلیل سرعت بالای پله برقی سوار شدن بر آن، دقت واحتیاط بسیاری می‌طلبد البته برای توریست‌ها و گرنه خود گرجی‌ها به راحتی سوار پله برقی می‌شوند. از سوی دیگر، ایستگاه‌های مترو بسیار عمیق‌اند و حدود 2 دقیقه طول می‌کشد تا به سکو برسید. برخی از گرجی‌ها ترجیح می‌دهند روی پله‌های برقی بنشینند و استراحت کنند و این موضوع برایشان عادی است. داخل ایستگاه‌ها نیز از وضعیت خوبی برخوردار نیست. تاریکی داخل ایستگاه شما را یاد فیلم‌های ترسناک دهه 1970 می‌اندازد و بوی رطوبت و نا همچنان مشام را آزار می‌دهد. از مسیر ریل قطار نیز جوی آبی بدبو روان است.
اما داخل قطار نیز در نوع خودش جالب است. از لحظه‌ای که سوار قطار می‌شوید صدای بسیار ناهنجار همراه با لرزش شدید مسافران را آزار می‌دهد .ابتدا تصور می‌شود که این لرزش موقتی است اما لرزش شدید در تمام طول مسیر ادامه دارد و البته به همراه صدای ناهنجاری که گویی داخل موتور هواپیما نشسته‌اید.! جای سوال است که شهروندان تفلیس چگونه توانسته‌اند خود را با این حجم از صدا و لرزش تطبیق دهند واقعا سرسام آور است.شاید به همین دلیل است که در مترو کمتر توریست می‌بینید و مسافران خارجی ترجیح می‌دهند تا از زیبایی‌های داخل شهر استفاده کنند و حتی در ساعات عصر در ترافیک شهر بمانند اما سوار مترو نشوند.یکی از نکات مشترک متروی تهران و تفلیس وجود دست فروش‌ها و خواننده‌های دوره گرد است که در یک دست میکروفن دارند و در دست دیگر سبدی برای جمع‌آوری پول و می‌خوانند و پول جمع می‌کنند. در سطح شهر تفلیس ایستگاه‌های مترو با علامت M مشخص شده‌اند.
اتوبوس‌های شماره‌دار
اتوبوس‌های زرد و آبی رنگ تفلیس از دیگر وسایل حمل و نقل عمومی این شهر محسوب می‌شوند که آنها نیز بسیار ارزان بوده و هزینه‌ای معادل هزینه مترو یا همان 50 تتری دارند. اتوبوس‌های تفلیس شماره دارند و هر شماره به مقصد خاصی می‌رود و مانند تهران نیست که مسیر اتوبوس روی آن درج شده باشد. البته شماره اتوبوس‌های تفلیس و جزییات مسیر آنها روی تابلوهایی در ایستگاه‌های اتوبوس درج شده اند؛ اما متاسفانه به کار توریست‌ها نمی‌آیند، چرا که به زبان گرجی هستند. در برخی ایستگاه‌ها نیز تابلوهای الکترونیکی نصب کرده‌اند که شماره اتوبوس‌ها و مدت زمان انتظار برای رسیدن هر یک و البته مقصد آنها را نشان می‌دهند.
تاکسی وسیله حمل و نقل عمومی دیگری است که ظاهرا کاربردی‌تر نیز هست. در تفلیس تاکسی‌ها مانند اکثر شهرهای دنیا رنگ به خصوصی ندارند و تنها تابلوی بالای آن نشان‌دهنده تاکسی بودن خودروها به شمار می‌رود. تاکسی‌های این شهر یک مزیت بسیار ویژه دارند و آن هم این است که 90 درصد تاکسی‌ها بنز، بی.ام دبلیو بوده و باقی تاکسی‌ها نیز هیوندا هستند. رانندگان بدون اینکه شما درخواست کنید کولر روشن کرده و ماشین به شکل دربستی است و راننده تاکسی به غیر از شما شخص دیگری را سوار نمی‌کند. قیمت تاکسی به نسبت مترو و اتوبوس تا حدی بالا است اما اگر از تاکسی اینترنتی استفاده کنید به صرفه‌تر خواهد بود. یکی از تاکسی‌های اینترنتی تفلیس «یاندکس» نام دارد و هزینه تردد با این تاکسی اینترنتی بیشتر از
4 یا 5 لاری (حدود 20 هزار تومان) نمی‌شود.
علاوه بر وسایل حمل و نقلی مانند مترو و اتوبوس، مینی بوس‌های تفلیس نیز از جمله گزینه‌های پرکاربرد پایتخت هستند. این مینی بوس‌ها که با نام «مارشروتکا» شناخته می‌شوند، در کناره خیابان نگه می‌دارند و مسافر سوار می‌کنند. مینی بوس‌ها ایستگاه ندارند و هر جایی که دوست داشتید می‌توانید از آن پیاده شوید. کرایه مارشروتکاها برابر با 0.8 لاری گرجستان حدود 3 هزار تومان است. تله کابین نیز دوقسمت تاریخی شهر را به‌هم متصل می‌کند و عموما گردشگران از آن استفاده می‌کنند که هزینه آن هم 5 لاری است.
80 لاری، جریمه ریختن زباله در خیابان
از حمل و نقل که بگذریم تمیزی و پاکیزگی خیابان‌های شهر جالب توجه است حتی در مناطق قدیمی و مناطقی که بافت فرسوده دارند اثری از زباله در خیابان‌ها نمی‌بینید. شاید دلیلش این است که ریختن زباله در خیابان 80 لاری جریمه دارد. کشیدن سیگار در اماکن عمومی آزاد نیست و فقط در مکان‌هایی که سطل زباله وجود داشته باشد، می‌توان سیگار کشید. علاوه بر این، برخلاف شهر تهران که پر از گربه است تفلیس گربه ندارد اما سگ‌های زیادی را در کوچه و خیابان‌های این شهر در حال استراحت و راه رفتن می‌بینید. سگ‌هایی که گوش آنها شماره دارد و مشخص است که معاینه شده و شماره‌گذاری شده‌اند. سگ‌ها به راحتی در سطح شهر تردد می‌کنند بدون اینکه کسی به کار آنها کاری داشته باشد یا اذیت و آزاری برساند.
زیست شبانه و رونق اقتصادی
شب‌های تفلیس بسیار زنده است و مردم تا پاسی از شب در خیابان‌ها حضور دارند. مال‌های بزرگ، کافه‌ها و رستوران‌ها تا ساعت‌ها بعد از نیمه شب بازند و به مردم خدمات ارایه می‌دهند وکاسبی شان رونق دارد. هر چند در تهران نیز اعضای شورای شهر تلاش کردند، زیست شبانه را احیا کنند اما به دلیل برخی کارشکنی‌ها موفق به این امر نشدند. پلیس به عنوان یکی از مخالفان زیست شبانه در تهران معتقد است، توانایی برقراری امنیت را در این ساعات ندارد. در حالی که تجربه نشان از این دارد حضور مردم خودش دلیل محکمی برای امنیت است و پلیس فقط می‌تواند نقش نظارتی داشته باشد. تجربه شب‌های ماه رمضان نیز گواه این مطلب است. در شهری مانند تهران که تابستان‌های گرم دارد و مردم بعد از کار روزانه ترجیح می‌دهند برای استراحت و خرید وارد فضاهای شهری شوند قطعا زیست شبانه موفق خواهد بود و به اقتصاد شهر نیز کمک می‌کند.
شهر امن
تفلیس یکی از شهرهای امن جهان محسوب می‌شود. بر اساس آمار، کشور گرجستان از لحاظ شاخص‌های جهانی امنیت در رده 85 دنیا قرار گرفته و می‌توان گفت امنیت بالایی دارد. قرار داشتن گرجستان در رده 85 به این معنا است که بالاتر از کشورهایی چون سویس، اردن، امریکا و ایران قرار گرفته است. در بررسی دقیق‌تر شهر تفلیس، پایتخت گرجستان در مقایسه با تهران، می‌بینیم که شاخص امنیت این شهر در حدود 80 درصد بوده و با تهران تفاوتی 40 درصدی دارد. همچنین نرخ جرم‌هایی چون دزدی، کیف قاپی، پخش مواد مخدر و مواردی از این دست در شهر تفلیس بسیار پایین است. جالب است بدانید که طبق آمار و ارقام، امنیت پیاده‌روی در روز تفلیس «بسیار بالا» و در شب «بالا» ارزیابی می‌شود.
موضوع دیگری که شهر تفلیس را جذاب می‌کند، قیمت پایین مواد غذایی و خوراکی‌ها است. به خصوص فست فود و انواع ساندویج و پیتزا در مقایسه با تهران ارزان‌تر هستند. اگر در تهران بخواهید استیک میل کنید حداقل 100 هزار تومان باید برای آن پرداخت کنید اما در بهترین رستوران تفلیس تنها با پرداخت 25 هزار تومان می‌توانید یک استیک لذیذ نوش جان کنید.
اگر بخواهیم مقایسه سطحی به دو شهر تهران و تفلیس داشته باشیم، تفلیس نسبت به تهران از شرایط بهتری برای زندگی برخودار است، اما واقعیت این است که تفلیس شهر کوچکی است که حدود یک میلیون و 500 هزار نفر جمیعت دارد و تهران کلان‌شهری که بیش از 10 میلیون نفر جمعیت دارد و با مشکلات خاص کلان‌شهرها از جمله ترافیک و آلودگی هوا مواجه است. از سوی دیگر، تفلیس طی سال‌های گذشته به بخشی از پیشرفت و توسعه دست یافته است، اما تهران هنوز در حال توسعه است و وسعت و جمعیت آن قابل مقایسه با این شهرکوچک توریستی نیست.
اقتصاد گرجستان
گرجستان کشوری است که نیمی از آن در قاره آسیا و نیمی دیگرش در قاره اروپا قرار دارد. این کشور تا پیش از حمله مغول در سکوت و آرامش بود. پس از حمله مغول‌ها آرامش از این کشور رخت بست، اما مهلک‌ترین ضربه به گرجستان در زمان فروپاشی ایدئولوژی کمونیست وارد شد و این کشور را با بحران بزرگی روبرو کرد. اقتصاد گرجستان در دهه‌های پیش، دوران سختی را پشت سر گذاشته است. چراکه فروپاشی شوروی تنها فروپاشی یک ایدئولوژی نبود، بلکه کشورهای عضو اتحاد جماهیر شوروی بعد از فروپاشی گرفتار اوضاع اسفناکی شدند. گرجستان کشوری است که در دهه‌های اخیر مشکلات بزرگی داشته است. این مشکلات باعث تزلزل ساختارهای اقتصادی، تورم، بی‌ثباتی، نااطمینانی و رکود در این کشور شده است. بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوری، بسیاری از گرجی‌ها کسب‌وکار خود را از دست دادند و شکاف طبقاتی در جامعه بسیار عمیق‌تر شد؛ اما هیچ‌کدام اینها اقتصاد گرجستان را از پا نینداخت. دولت گرجستان با برنامه‌ای منسجم دست به اصلاحات ساختاری بزرگی در این کشور زد. در سال ۲۰۱۲ گرجستان میزبان ۴ میلیون گردشگر بود و این رقم در سال‌های بعد افزایش‌یافته است. این کشور در سال ۲۰۱۷ توانسته بیش از 7 میلیون گردشگر خارجی را به کشور خود بکشاند و 3 میلیارد دلار درآمد کسب کند.
صنایع دستی
اکنون نیز اقتصاد گرجستان بر پایه صنعت توریسم می‌چرخد و تلاش دارد تا با شناساندن دو شهر توریستی تفلیس و باتومی هر سال بر تعداد گردشگران و بازدیدکنندگان این کشور بیفزاید. از آن جا که گرجستان در دوره قاجار جزو شهرهای ایران محسوب می‌شده بنابراین عجیب نیست که قرابت فرهنگی نزدیکی با ایرانی‌ها دارند. به خصوص صنایع دستی آنها شباهت بسیاری با صنایع دستی ایران دارد. مهم‌ترین صنایع دستی کشور گرجستان عبارتند از انواع فرش، گلیم و جاجیم در طرح‌ها و رنگ‌های مختلف که در آنها بیشتر از رنگ قرمز استفاده می‌شود. علاوه بر این، انواع ظروف سفالی تزیینی در طرح‌های مختلف نیز جزئی از صنایع دستی گرجستان محسوب می‌شود، پیاله‌هایی که بیشتر حالت سنتی و تزیینی دارند که از شاخ گاو و بزکوهی درست می‌شود. انواع خنجر و شمشیرهای تزیینی، انواع لباس‌های محلی گرجی و به خصوص کلاه‌های نمدی که از پشم بز درست می‌شوند از دیگر صنایع دستی گرجستان به شمار می‌آیند. ظروف تزیینی سفالی یا گچی با نقوشی از نقشه گرجستان یا تفلیس و مجسمه‌سازی جزئی مهم از صنایع دستی گرجستان است. معمولا مجسمه‌هایی از اشکال حیوانات، صلیب، یا قدیسینی که در دین ارتدوکس گرجستان بسیار مهم هستند.
