آرزویی که خاکستر شد؟

آتش از شش روز گذشته دامنِ محوطه‌ حفاظت‌شده «ارسباران» در آذربایجان شرقی را گرفته؛ آتشی که نه‌تنها بخش وسیعی از محوطه‌ طبیعی در جنگل‌های شمالی کشور را می‌سوزاند، بلکه طرح‌ها و برنامه‌ریزی‌هایی هم که می‌خواستند این محوطه را جهانی کنند خاکستر می‌شوند. در شرایطی که یونسکو ۱۴ تیرماه امسال بر جهانی شدن جنگل‌های هیرکانی در ایران مُهر تایید زد و ۱۰ روز بعد محمدحسن طالبیان- معاون میراث فرهنگی- اعلام کرد که «با توجه به محدودیت‌هایی که در سهمیه‌بندی یونسکو برای ثبت‌های جهانی ایجاد شده می‌توانیم پرونده «ارسباران» را نیز به پرونده «جنگل‌های هیرکانی» الحاق کنیم»، اکنون جنگل‌های ارسباران در آتش می‌سوزد و مشخص نیست این آتش‌سوزی تا چه حد امتیازاتی را که می‌توانست جهانی شدن این محوطه‌ طبیعی را نهایی کنند، خاکستر می‌کند! اما نخستین قدم‌ها برای جهانی شدن ارسباران از ۲۹ مرداد ۱۳۹۳ برداشته شد، زمانی که این محوطه‌ طبیعی به شماره ۲۰۴ در فهرست میراث طبیعی ملی ثبت شد و بعد از آن در اسفند ۹۴ طالبیان- معاون میراث فرهنگی کشور- به دعوت میراث جهانی یونسکو، اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت (iucn) و شورای بین‌المللی بناها و محوطه‌های تاریخی (ایکوموس) و با هدف بررسی دو پرونده فرهنگی نامزدشده از طرف ایران برای ثبت در فهرست جهانی راهی پاریس شد، تا در کنار یک پرونده‌ دیگر منطقه‌ حفاظت‌شده ارسباران را به عنوان یکی از کاندیداهای ثبت جهانی بررسی کنند. بعد از آن جلسه در طول دو سال بعد از آن، چندین‌بار این پرونده برررسی و اظهارنظرهای کارشناسی مطرح شد تا اینکه اردیبهشت ۱۳۹۶ اعلام شد، «با پذیرش مرحله نخست پرونده نامزد ثبت جهانی منطقه حفاظت‌شده ارسباران از سوی یونسکو و ارسال آن به اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت (IUCN)، دو پایگاه پژوهشی در شهرستان خداآفرین در آذربایجان شرقی ایجاد می‌شود.»  با نهایی شدن انتخاب پرونده‌ «منطقه حفاظت‌شده جنگل‌های ارسباران» در بهمن‌ماه سال گذشته، این پرونده به یونسکو ارسال شد. در ادامه‌ بررسی‌ها اواخر مهر ۱۳۹۶ ارزیابان یونسکو به ایران آمدند تا این محوطه‌ طبیعی و تاریخی را برای ثبت در فهرست میراث جهانی بررسی کنند. سرانجام منطقه حفاظت‌شده ارسباران در ۲۰۱۷ به عنوان میراث طبیعی ایران به یونسکو معرفی شد، اما یونسکو بررسی آن را به اجلاس امسال موکول کرد، اما «IUCN» - اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت - در چهل و دومین اجلاس یونسکو در منامه بحرین پرونده «ارسباران» را در مرحله‌ فنی رد کرد. جهانی شدن محوطه‌ ارسباران تا چند ماه بعد مسکوت ماند تا اینکه با جهانی شدن «جنگل‌های هیرکانی» در چهل و سومین اجلاس یونسکو در تیر امسال، طالبیان- معاون میراث فرهنگی کشور- در نشست خبری ثبت جهانی جنگل‌های هیرکانی که دوشنبه ۲۳ تیر در سازمان میراث فرهنگی برگزار شد، با بیان اینکه یونسکو از سه سال گذشته، محدودیت‌هایی را برای ثبت جهانی در نظر گرفته و هر کشور می‌تواند فقط یک سهمیه «طبیعی»، یا «فرهنگی» یا «منظر فرهنگی» در سال داشته باشد، توضیح داد: «در آینده این امکان وجود دارد که اگر کشور آذربایجان قصد اضافه کردن بخش جنگل‌های هیرکانی خود به پرونده ایران را داشته باشد، برای یکپارچه کردن این پرونده و جنگل‌ها، پرونده‌ ارسباران را نیز به پرونده هیرکانی اضافه کنیم، در واقع این امکان برای یکپارچه‌کردن جنگل‌ها پیشنهاد می‌شود.» حالا مشخص نیست با شرایط کنونی و آتش‌سوزی گسترده‌ای که این روزها ارسباران درگیر آن است، سرانجام جهانی شدن این محوطه طبییعی به کجا برسد. منطقه حفاظت‌شده ارسباران را نگین تنوع زیستی ایران می‌دانند، یکی از برجسته‌ترین نقاط تنوع زیستی کشور که با وجود داشتن کمتر از پنج‌صدم مساحت کشور بیش از ۱۳ درصد پوشش گیاهی ایران را در خود جای داده است و ۲۹ درصد از پستانداران، ۴۴ درصد پرندگان ایران، ۳۲ درصد از دوزیستان،

 ۹ درصد آبزیان و ۲۰ درصد خزندگان کشور در آن زندگی می‌کنند. منطقه ارسباران در مقیاس جهانی نیز به تنهایی معادل ۳۴ درصد پوشش گیاهی کشور ارمنستان، ۲۵ درصد از پوشش گیاهی کشور آذربایجان، ۲۵ درصد پوشش گیاهی فرانسه،

 ۲۵ درصد پوشش گیاهی گرجستان، و ۱۷ درصد پوشش گیاهی کشور ایتالیا است. این منطقه در سال ۱۹۷۷ با پیگیری سازمان محیط زیست به عنوان «ذخیره‌گاه زیست کره» در برنامه انسان و کره مسکون یونسکو (MAP) ثبت شد.